Της Ελένης Αβραμίδου,
Οι πρώτες αναφορές σε καλλιέργεια κόκκων καφέ χρονολογούνται περί τον 15ο αιώνα στην Αραβική Χερσόνησο, ενώ αργότερα, κατά τον 17ο αιώνα, τα ροφήματα καφέ γίνονται διάσημα στην Ευρώπη, αντικαθιστώντας μέχρι τότε δημοφιλέστερες επιλογές αναφορικά με το ρόφημα πρωινού που ήταν η μπύρα και το κρασί. Την ίδια εποχή εγκαθίστανται ο θεσμός των καφετεριών, με το Λονδίνο ήδη να διαθέτει 300 καταστήματα πώλησης ροφημάτων καφέ, μέρη τα οποία σύχναζαν μέλη της υψηλής κοινωνίας και καλλιτέχνες της εποχής. Ερχόμαστε, έτσι, στις μέρες μας, που περισσότερο από 2 δισεκατομμύρια κούπες καφέ καταναλώνονται κάθε μέρα, με την κατανάλωση καφέ να είναι μια καθημερινή συνήθεια για την πλειοψηφία του πληθυσμού. Γιατί, όμως, αυτό το ρόφημα έγινε τόσο διάσημο και αγαπητό στον πληθυσμό και ποια είναι η πραγματική του επίδραση στην υγεία;
Επίδραση της καφεΐνης στον οργανισμό
Η καφεΐνη έχει πολλές επιδράσεις στον ανθρώπινο οργανισμό από τη δράση της στο κεντρικό νευρικό σύστημα έως τη συσχέτισή της με χρόνιες παθήσεις. Η επιθυμητή δράση της καφεΐνης είναι αυτή της διέγερσης που προκαλεί στο κεντρικό νευρικό σύστημα. Η φαρμακολογία αυτής της δράσης βασίζεται στο γεγονός ότι η καφεΐνη δρα ως διεγέρτης του Κεντρικού Νευρικού Συστήματος αποκλείοντας τους υποδοχείς αδενοσίνης και, έτσι, επηρεάζει έμμεσα την απελευθέρωση νορεπινεφρίνης, ντοπαμίνης, ακετυλοχολίνης, σεροτονίνης, γλουταμικού γάμμα-αμινοβουτυρικού οξέος (GABA). Η παραπάνω δράση οδηγεί στη γνωστή διεγερτική δράση της καφεΐνης, αλλά και ταυτόχρονα στην ευερεθιστότητα και τις διαταραχές ύπνου που ενδεχομένως να επιφέρει.
Επιπλέον, μια γνωστή και αρκετά κοινή παρενέργεια της πρόσληψης καφεΐνης είναι ο μυϊκός τρόμος. Ένας πιθανός παθοφυσιολογικός μηχανισμός για την ερμηνεία αυτού του φαινομένου βασίζεται στο γεγονός ότι η καφεΐνη δρα στους υποδοχείς ασβεστίου με αποτέλεσμα την απελευθέρωσή του από ενδοκυττάρια διαμερίσματα. Με τον ίδιο μηχανισμό μπορεί να ερμηνευθεί και η επίδρασή της στον καρδιακό ρυθμό, όπου προκαλεί από ήπια αύξηση έως εκσεσημασμένη ταχυκαρδία. Άλλες επιδράσεις της καφεΐνης περιλαμβάνουν τη διουρητική της δράση που οδηγεί σε συχνοουρία, αύξηση της αρτηριακής πίεσης, αίσθηση καύσου και άλγους στο στομάχι και οστεοπόρωση. Τα τελευταία χρόνια οι έρευνες έχουν επικεντρωθεί στη συσχέτιση της καφεΐνης με τον καρκίνο, με έναν ικανοποιητικό αριθμό μελετών να αναφέρει προστατευτική δράση, η οποία, ωστόσο, φαίνεται πως επιτυγχάνεται σε αρκετά υψηλά επίπεδα.
Συμπτώματα εξάρτησης από την καφεΐνη
Ο συνδυασμός των επιθυμητών από πολλούς δράσεων της καφεΐνης σε συνδυασμό με τη δράση της ως ενισχυτής του συστήματος επιβράβευσης στο Κεντρικό Νευρικό Σύστημα, μπορούν να οδηγήσουν σε μια σχέση εξάρτησης από αυτή. Επιπλέον χαρακτηριστικό της ένδειξης εξάρτησης από την καφεΐνη είναι αυτό της ανοχής, όπου συγκριμένα επιθυμητά αποτελέσματα απαιτούν μεγαλύτερη από τη συνηθισμένη πρόσληψη καφεΐνης μετά από παρατεταμένη χρόνια λήψη. Ο εθισμός στην καφεΐνη δεν είναι σπάνιος, μάλιστα, αποτελεί διακριτή ψυχική νόσο σύμφωνα με το DSM-5. Έτσι, έχουν θεσπιστεί συγκεκριμένα κριτήρια με σκοπό την έγκαιρη και έγκυρη διάγνωση του εθισμού και τα οποία περιλαμβάνουν σε βάθος έτους την επίμονη κατανάλωση καφεΐνης παρά τη γνώση ότι το άτομο κάνει κατάχρηση, αδυναμία περιορισμού της κατανάλωσης της, προβλήματα στην καθημερινότητα και την κοινωνική ζωή του ατόμου που πηγάζουν από την κατανάλωσή της, υπερβολική ενασχόληση με δραστηριότητες που εξασφαλίζουν στο άτομο πηγές καφεΐνης και μια συνεχής έντονη παρόρμηση στην κατανάλωσή της.
Τρόποι αντιμετώπισης
Όπως κάθε σύνδρομο εθισμού, έτσι και ο εθισμός στην καφεΐνη αποτελεί μια δυσάρεστη κατάσταση που πρέπει να αντιμετωπιστεί όσο το κατά δυνατόν συντομότερα και αποτελεσματικότερα. Μετά από την επιστημονικά τεκμηριωμένη διάγνωση ακολουθεί μια θεραπευτική προσέγγιση βασισμένη στις αρχές της αποτοξίνωσης από κάθε ουσία. Όπως σε κάθε εθισμό, έτσι και στον εθισμό στην καφεΐνη κατά τη διαδικασία αποτοξίνωσης παρατηρούνται συγκεκριμένα συμπτώματα, όπως κεφαλαλγίες, ανησυχία, ευερεθιστότητα και υπνηλία. Σε αντίθεση με άλλα σύνδρομα εθισμού, ο εθισμός στην καφεΐνη δεν έχει μελετηθεί τόσο εις βάθος με τις μόνες προτεινόμενες θεραπευτικές προσεγγίσεις επί του παρόντος να εστιάζουν στη γνωσιακή συμπεριφορική θεραπεία. Μερικές γενικές συμβουλές για τον περιορισμό της κατανάλωσης καφεΐνης περιλαμβάνουν την κατανάλωση ροφημάτων χωρίς καφεΐνη, όπως ο decaffeine καφές και μερικά είδη τσαγιού.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Caffeine Use Disorder: A Comprehensive Review and Research Agenda, PubMed. Διαθέσιμο εδώ
- The enigmatic effects of caffeine in cell cycle and cancer, PubMed. Διαθέσιμο εδώ
- Caffeine-Induced Effects on Human Skeletal Muscle Contraction Time and Maximal Displacement Measured by Tensiomyography, PubMed. Διαθέσιμο εδώ
- Caffeine for the Sustainment of Mental Task Performance: Formulations for Military Operations, PubMed. Διαθέσιμο εδώ
