Του Δημήτρη Τσελίκα,
Συνεχίζουμε με το βίο του Παυσανία (για τον οποίο προηγουμένως μιλήσαμε εδώ, εδώ, εδώ κι εδώ). Μετά τα βιογραφικά του στοιχεία είδαμε, από την αρχή μέχρι το τέλος, τη μεγάλη μάχη των Πλαταιών και τον ελληνικό θρίαμβο, που εκδίωξε τους Πέρσες οριστικά από την Ελλάδα.
Σε κάποια στιγμή της μάχης, παρουσιάστηκε στο Παυσανία μια γυναίκα που αυτομόλησε· Αυτή ήταν παλλακίδα του Πέρση Φαρανδάτη, γιου του Τεάσπου. Μόλις έμαθε πως είχαν πάθει πανωλεθρία οι Πέρσες, στολίστηκε με ολόχρυσα κοσμήματα αυτή και οι ακόλουθές της, και με την πιο όμορφη φορεσιά που είχε μαζί της, κατέβηκε από την άμαξα και κατευθύνθηκε προς τους Λακεδαιμονίους, που ακόμα δεν είχαν σταματήσει τη σφαγή. Γνωρίζοντας πως ο Παυσανίας ήταν ο αρχηγός όλου του στρατού (και γνωρίζοντας από τους συμπατριώτες της πως ήταν Σπαρτιάτης), αγκάλιασε τα γόνατά του και είπε: «Βασιλιά της Σπάρτης, προσπέφτω ικέτιδα σε εσένα, σώσε με εμένα την ικέτιδα από τη σκλαβιά όπου βρίσκομαι ύστερα από αιχμαλωσία. Γιατί εσύ μου έδωσες και αυτή τη χαρά αφανίζοντας αυτούς εδώ που δε σέβονται ούτε δαίμονες ούτε θεούς. Η γενιά μου κρατά από την Κω, είμαι κόρη του Ηγητορίδα, του γιου του Ανταγόρα. Ο Πέρσης με άρπαξε με τη βία από την Κω και με είχε». Κι εκείνος απάντησε τα εξής: «Γυναίκα, έχε θάρρος, και ως ικέτιδα, αλλά και για ένα λόγο ακόμα· αν τυγχάνει να λες την αλήθεια και να είσαι θυγατέρα του Ηγητορίδα από τη Κω, αυτός τυγχάνει να είναι ο πρώτος φίλος ανάμεσα σ᾽ όλους όσοι ζουν σ᾽ εκείνα τα μέρη». Μ᾽ αυτά τα λόγια τότε την έστειλε στους Εφόρους που το συνόδευαν κι αργότερα την έστειλε στην Αίγινα, όπως αυτή ήθελε.
Αμέσως μετά από αυτό έφτασαν οι Μαντινείς, όταν η μάχη είχε κριθεί· και μόλις το κατάλαβαν αυτό, έπαθαν μεγάλη συμφορά και είπαν ότι είναι άξιοι μεγάλης τιμωρίας. Όταν, λοιπόν, γύρισαν στην πόλη τους, εξόρισαν τους αρχηγούς του στρατού τους. Το ίδιο ακριβώς έκαναν και οι Ηλείοι.
Από τους βαρβάρους κρίθηκαν άριστοι το πεζικό των Περσών, το ιππικό των Σακών, κι απ᾽ τους πολεμιστές, ο Μαρδόνιος· από τους Έλληνες, παλληκάρια ήταν και οι Τεγεάτες και οι Αθηναίοι, όμως οι Λακεδαιμόνιοι ήταν οι πιο ανδρείοι από όλους. Από τους άνδρες αναδείχτηκε πρώτος, με μεγάλη διαφορά, ο Αριστόδημος ο Λακεδαιμόνιος. Αυτός ήταν ο μόνος διασωθείς από τη μάχη των Θερμοπυλών, όπως είχαμε αναφέρει στο βίο του Λεωνίδα, και για αυτόν το λόγο ζούσε μες στη ντροπή και την περιφρόνηση από τους συμπολίτες του. Δεν βραβεύτηκε με αριστείο όμως, παρ’ όλο που πολέμησε λυσσαλέα και με τεράστιο σθένος, θεωρήθηκε πως με την επίδοσή του στην μάχη των Πλαταιών απλώς ξέπλυνε την παλαιότερη αισχύνη του. Μετά από αυτόν αρίστευσαν ο Ποσειδώνιος, ο Φιλοκύων κι ο Αμομφάρετος, όλοι τους Σπαρτιάτες. Αυτοί πήραν βραβεία. Άλλος ένας ήρωας των Πλαταιών, ήταν ο Καλλικράτης. Αυτός ήταν ο πιο όμορφος από όλους τους Έλληνες, όμως πέθανε χωρίς να πάρει μέρος στην μάχη. Την ώρα που ο Παυσανίας έκανε θυσίες, αυτός βρισκόταν δίπλα του, και δέχτηκε ένα βέλος στο πλευρό. Όσο οι άλλοι πολεμούσαν, εκείνος ψυχορραγούσε και ενώ ήθελε να πεθάνει, δεν του ‘βγαινε η ψυχή από τα στήθη. Έλεγε στον Αρίμνηστο, πολίτη των Πλαταιών, ότι ο καημός του δεν είναι που πεθαίνει για την Ελλάδα, αλλά που δεν δούλεψε το μπράτσο του για να κάνει κάποιο ανδραγάθημα αντάξιό του.
Από τους Αθηναίους διακρίθηκε ο Σωφάνης, ο γιος του Ευτυχίδη, από το δήμο της Δεκελείας· Αυτός λέγεται ότι κουβαλούσε μια σιδερένια άγκυρα δεμένη πάνω του με χάλκινη αλυσίδα, και κάθε φορά που πλησίαζε κάποιον εχθρό, την έριχνε στη γη για να μη μπορεί να τον κουνήσει από τη θέση του. Κι όταν νικούσε, πάλι έπαιρνε στα χέρια του την άγκυρα και προχωρούσε. Σύμφωνα με άλλη εκδοχή, είχε απλώς μια άγκυρα σαν έμβλημα στην ασπίδα του, η οποία δεν έμενε ποτέ ακίνητη στη μάχη, κι έτσι περιφερόταν συνεχώς. Ο Σωφάνης είχε κάνει κι άλλο κατόρθωμα, όταν σκότωσε τον Ευρυβάτη τον Αργείο, πενταθλητή, που τον προκάλεσε να μονομαχήσουν, όταν οι Αθηναίοι πολιορκούσαν την Αίγινα. Τον Σωφάνη, μετά από χρόνια, τον σκότωσαν οι Ηδωνοί, την ώρα που έδινε μάχη για τα χρυσωρυχεία στο Δάτο, ως στρατηγός των Αθηναίων μαζί με το Λέαγρο, το γιο του Γλαύκωνος.
Το πιο γνωστό περιστατικό που συνέβη μετά τη μάχη όμως, είναι το παρακάτω. Ο Λάμπων, γιος του Πυθέα, παλληκάρι από την Αίγινα, πλησίασε τον Παυσανία και του είπε: «Γιε του Κλεομβρότου, έργο τεράστιο έκανες σε μεγαλείο και ομορφιά, και ο Θεός σε αξίωσε να σώσεις την Ελλάδα και να έχεις δόξα μεγίστη ανάμεσα στους Έλληνες που εμείς ξέρουμε. Εσύ λοιπόν κάνε και τα υπόλοιπα, για να σε συνοδεύει φήμη ακόμα μεγαλύτερη κι από εδώ και πέρα να φυλάγονται οι βάρβαροι για να μη ξανακάνουν έργα ατάσθαλα εναντίον των Ελλήνων. Δηλαδή, όταν ο Λεωνίδας πέθανε στις Θερμοπύλες, ο Μαρδόνιος κι ο Ξέρξης του έκοψαν το κεφάλι και το παλούκωσαν· εσύ, αν ανταποδώσεις την ίδια τιμωρία σ᾽ αυτόν, πρώτα πρώτα θα επαινεθείς από όλους τους Σπαρτιάτες, και μετά κι από τους υπόλοιπους Έλληνες· γιατί παλουκώνοντας τον Μαρδόνιο θα έχεις πάρει εκδίκηση για τον αδερφό του πατέρα σου, το Λεωνίδα». Αυτός πίστευε ότι έλεγε κάτι καλό, όμως ο Παυσανίας του απάντησε άγρια τα εξής: «Ξένε Αιγινήτη, θαυμάζω την καλή σου διάθεση και το ενδιαφέρον προς εμένα, όμως έκανες λάθος και η άποψή σου δεν είναι σωστή· γιατί, αφού εξύψωσες κι εμένα και την πατρίδα και το έργο μου, με κατακρήμνισες λέγοντάς μου να σκυλεύσω το νεκρό, και αν το κάνω αυτό, θα υψωθεί η δόξα μου ακόμα πιο ψηλά· γιατί αυτά αρμόζουν σε βαρβάρους και όχι σε Έλληνες· κι εκείνους τους κακολογούμε. Εγώ λοιπόν για αυτό ας γίνω κακός και στους Αιγινήτες και σε αυτούς που τους αρέσουν αυτά, μου αρκεί να αρέσω στους Σπαρτιάτες με το να κάνω και να λέω τα θεάρεστα. Όσο για το Λεωνίδα, στο όνομα του οποίου μου λες να εκδικηθώ, σου λέω ότι έχει πάρει μεγάλη εκδίκηση, και με τις ψυχές αυτών που αναρίθμητοι κείτονται εδώ έχουν τιμηθεί και αυτός και οι υπόλοιποι που έχασαν τη ζωή τους στις Θερμοπύλες. Εσύ, όμως, όσο έχεις ακόμα τέτοιες προτάσεις, μη ξαναέρθεις σε εμένα ούτε να με συμβουλεύσεις, και να μου χρωστάς και χάρη που σε άφησα ατιμώρητο». Το ήθος και το μεγαλείο του Έλληνα είναι φανερά στην απάντηση του Παυσανία. Όπως υποστήριζαν και οι πρόγονοι ημών, «πας μη Έλλην βάρβαρος».
Ο Παυσανίας διέταξε να μην πειράξει κανείς τα λάφυρα και διέταξε τους είλωτες να τα μαζέψουν όλα μαζί σε ένα σημείο. Οι σκηνές των Περσών ήταν γεμάτες με αντικείμενα από χρυσάφι και ασήμι – κρεβάτια, ποτήρια, κούπες, σκεπάσματα. Και οι ίδιοι οι Πέρσες, όμως, δεν πήγαιναν πίσω. Οι Έλληνες έπαιρναν από τα πτώματα χρυσά βραχιόλια και περιδέραια. Πολλοί είλωτες έκλεβαν αντικείμενα και τα πουλούσαν στους Αιγινήτες, κι αυτή είναι η αιτία που οι Αιγινήτες έκαναν περιουσίες. Αφού τα συγκέντρωσαν, λοιπόν, αφιέρωσαν το 1/10 στο θεό των Δελφών, τον Απόλλωνα. Με αυτά έφτιαξαν τον περίφημο «Τρικάρηνο Όφιν», δηλαδή την ορειχάλκινη, οφιόσχημη στήλη που κατέληγε σε 3 κεφαλές φιδιών, οι οποίες στήριζαν ένα χρυσό τρίποδα. Το μνημείο είχε ύψος 8 μέτρα και επάνω του ήταν χαραγμένα τα ονόματα των πόλεων που έλαβαν μέρος στη μάχη των Πλαταιών. Οι κεφαλές των φιδιών ήταν ακέραιες μέχρι και τον 17ο αιώνα, ενώ σήμερα το αυθεντικό μνημείο βρίσκεται στην πλατεία Ατ-Μεϊντάν της Κωνσταντινούπολης, στον παλιό ιππόδρομο, όπου το είχε μεταφέρει ο Μέγας Κωνσταντίνος. Στους Δελφούς πλέον υπάρχει ένα αντίγραφό του.
Συνεχίζεται…
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Κων. Παπαρρηγόπουλος, Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, τόμος 2, Αθήνα: Εκδόσεις Λυμπέρη – Εκδόσεις Οξύ.
- Πλεύρης, Κ. (2012), Οι βάρβαροι (Αναφορά στα Ελληνοπερσικά), Αθήνα: Εκδόσεις Ήλεκτρον.
- Ηρόδοτος Αλικαρνασσεύς, Ιστοριών Θ’ – Καλλιόπη (2012), μτφρ. Τζαφερόπουλος Α., Αθήνα: Βιβλιοθήκη Των Ελλήνων – Γεωργιάδης.
- Παυσανίας – Στρατηγός, lakonia.mobi, διαθέσιμο εδώ
- “Αυτές τις πράξεις τις κάνουν οι βάρβαροι, όχι οι Έλληνες”. Η απάντηση του Παυσανία, όταν του είπαν να παλουκώσει τον Πέρση στρατηγό, mixanitouxronou.gr, διαθέσιμο εδώ
- Pausanias, oxfordreference.com, διαθέσιμο εδώ
- Pausanias – Greek military officer, britannica.com, διαθέσιμο εδώ
- Παυσανίας (στρατηγός), hellenicaworld.com, διαθέσιμο εδώ
- Pausanias (General), worldhistory.org, διαθέσιμο εδώ
