Της Αλεξίας Κυριαζοπούλου,
Η τιμωρία όλων όσοι είχαν συνεργαστεί με τους Ναζί ξεκίνησε αμέσως μόλις απελευθερώθηκαν τα κατεχόμενα εδάφη, σε ορισμένες περιπτώσεις προτού ακόμα λήξει ο πόλεμος. Στη Γαλλία, οι δυνάμεις της αντίστασης εκτέλεσαν σχεδόν 10.000 κατηγορούμενους δωσίλογους, από τους οποίους μόλις περίπου 1.400 είχαν καταδικαστεί έπειτα από βεβιασμένες δίκες. Τα γαλλικά δικαστήρια καταδίκασαν γύρω στους 2.000 ανθρώπους σε θάνατο (από τους οποίους τελικά εκτελέστηκαν περίπου 800) και περισσότερους από 40.000 σε φυλάκιση. Ένας από τους εκτελεσθέντες υπήρξε και ο Πιερ Λαβάλ, πρωθυπουργός της κατοχικής κυβέρνησης του Βισύ, ο οποίος εκτελέσθηκε σε ημιλιπόθυμη κατάσταση μετά από αποτυχημένη απόπειρα αυτοκτονίας με υδροκυάνιο. Ο Στρατάρχης Φιλίπ Πεταίν κρίθηκε ένοχος προδοσίας, αλλά λόγω της ηλικίας και του κύρους του ως «ήρωα του Βερντέν», της ιστορικής μάχης του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου, φυλακίστηκε στο μικρό νησί Ιλ ντ’ Ιε στον Βισκαϊκό Κόλπο, όπου και πέθανε το 1951. Πολλές γυναίκες που είχαν πλαγιάσει με Γερμανούς στρατιώτες διαπομπεύτηκαν, ενώ η τιμωρία τους συνήθως περιελάβανε και ξύρισμα της κεφαλής τους.
Σε χώρες που είχαν καταληφθεί από τα χιτλερικά στρατεύματα, οι τοπικές αρχές επιδόθηκαν σε μια προσπάθεια καθορισμού του βαθμού και των κριτηρίων ενοχής. Στο Βέλγιο, τα δικαστήρια άσκησαν ποινική δίωξη σε 634.000 ανθρώπους για τη συνεργασία τους με τις δυνάμεις κατοχής, αριθμός συγκλονιστικός για μια χώρα μόλις οκτώ εκατομμυρίων κατοίκων. Στη Νορβηγία, 55.000 μέλη του τοπικού Ναζιστικού κόμματος δικάστηκαν μετά τον πόλεμο και στη συντριπτική τους πλειονότητα φυλακίστηκαν, ενώ οι εκτελέσεις δεν ξεπέρασαν τις 25. Από την άλλη, στην Αυστρία, όπου μεγάλο μέρος του πληθυσμού φάνηκε να χαιρετίζει με ενθουσιασμό την ένωση της χώρας με τη Γερμανία του Χίτλερ, μόλις 9.000 άτομα δικάστηκαν και 35 δωσίλογοι εκτελέστηκαν. Στην Ιταλία, τα αντίποινα σε βάρος των συνεργατών των ναζί στο τέλος του πολέμου δρομολογήθηκαν με ταχύτητα και αποτελεσματικότητα, φτάνοντας τις περίπου 15.000 εκτελέσεις μεταξύ 1943 και 1946. Ωστόσο, δεν διεξήχθησαν πολλές δίκες φασιστών μετά τον πόλεμο, κυρίως επειδή, συγκριτικά με τους Γερμανούς Ναζί, οι Ιταλοί φασίστες είχαν υπάρξει πιο ήπιοι απέναντι στους πολιτικούς εχθρούς τους.
Επιπλέον, εκατομμύρια άνθρωποι είχαν ενταχθεί σε φασιστικές οργανώσεις στη Γερμανία, την Ιταλία, την Ουγγαρία και σε άλλες χώρες, διότι αισθάνθηκαν ουσιαστικά αναγκασμένοι να το πράξουν. Στην Ανατολική Ευρώπη, οι εκκαθαρίσεις συνεργατών των Ναζί άρχισαν να πραγματοποιούνται εντατικά σε χώρες όπως η Γιουγκοσλαβία, όπου οι νικηφόρες δυνάμεις του Τίτο εκτέλεσαν χιλιάδες Σέρβους, Κροάτες και Σλοβένους που είχαν συνεργαστεί σε εγκληματικό βαθμό με τους κατακτητές. Στην Πολωνία, η κομμουνιστική κυβέρνηση οδήγησε σε δική πολλές εξέχουσες προσωπικότητες των ναζί, καθώς και αρκετούς Πολωνούς δωσίλογους.
Η πιο δραματική μεταπολεμική δίκη πραγματοποιήθηκε στη Νυρεμβέργη τον Αύγουστο του 1945, όταν οι Σύμμαχοι προσήγαγαν 24 υψηλόβαθμους Γερμανούς αξιωματικούς μπροστά στο Διεθνές Δικαστήριο. Από αυτούς, οι 21 κρίθηκαν ένοχοι για εγκλήματα πολέμου, ενώ δέκα εκτελέστηκαν. Ο Χέρμαν Γκέρινγκ αυτοκτόνησε στο κελί του, λίγο προτού εκτελεστεί. Χιλιάδες άλλοι, δευτερεύοντα στελέχη και αξιωματούχοι του ναζισμού στη Γερμανία συνέχισαν να δικάζονται για αρκετά χρόνια μετά τη λήξη της ολέθριας σύγκρουσης. Εντούτοις, πολλοί εγκληματίες πολέμου διέφυγαν ή αφέθηκαν ελεύθεροι μετά τον πόλεμο.
Παραγουάη. Πηγή: mixanitouxronou.gr
Ο γιατρός Γιόζεφ Μένγκελε (1911-1979), ο οποίος είχε πραγματοποιήσει βάναυσα πειράματα σε ζωντανούς ασθενείς, συμπεριλαμβανομένων και παιδιών, κατόρθωσε να δραπετεύσει στην Παραγουάη. Πολλοί Ναζί έτυχαν θερμής υποδοχής από δεξιά δικτατορικά καθεστώτα, ενώ και η κυβέρνηση των Η.Π.Α. διευκόλυνε τη διαφυγή ορισμένων ναζί εγκληματιών πολέμου, με αντάλλαγμα πληροφορίες για τη δράση κομμουνιστών στη Γερμανία και σε άλλες χώρες της Ευρώπης.
Ο οξυμένος αντικομουνισμός επιβράδυνε τις εκκαθαρίσεις δωσίλογων στη Δυτική Ευρώπη, και υπήρξαν εγκληματίες πολέμου που κατάφεραν να χαθούν μέσα στο μεταπολεμικό χάος, κάποιοι με νέο όνομα και ταυτότητα. Μερικοί δεν μπήκαν καν στον κόπο να αλλάξουν τα ονόματά του και αρκετοί βρέθηκαν σε κυβερνητικές θέσεις στη Δυτική Γερμανία. Το 1959, Ισραηλινοί πράκτορες απήγαγαν τον Άντολφ Άιχμαν (1906-1962) από την Αργεντινή, ο οποίος είχε επιβλέψει τον εκτοπισμό 1.5 εκατομμυρίου Εβραίων στα στρατόπεδα θανάτου. Ο Άιχμαν δικάστηκε, καταδικάστηκε και εκτελέστηκε στο Ισραήλ, το 1962. Το 1987, γαλλικό δικαστήριο καταδίκασε σε ισόβια κάθειρξη τον Κλάους Μπάρμπι (1913-1991), έναν Ναζί εγκληματία πολέμου που είχε διαφύγει τη σύλληψη. Δύο χρόνια νωρίτερα, το 1985, αποκαλύφθηκε ότι ο Κουρτ Βαλντχάιμ (1918-2007), ο Αυστριακός Γενικός Γραμματέας του ΟΗΕ μεταξύ των ετών 1972 και 1981 και μετέπειτα Πρόεδρος της Αυστρίας, είχε υπηρετήσει στα γερμανικά Τάγματα εφόδου κατά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, γεγονός που είχε παραλειφθεί από την αυτοβιογραφία του.
Στη Γαλλία, ο Μορίς Παπόν (1910-2007), ένας γραφειοκράτης που είχε υπογράψει τις θανατικές καταδίκες εκατοντάδων Εβραίων κατά τη θητεία της κυβέρνησης του Βισύ και, στη συνέχεια, είχε επιτυχημένη καριέρα ως αξιωματικός πολλών γαλλικών κυβερνήσεων, τελικά δικάστηκε και καταδικάστηκε το 1998, περήφανος μέχρι τέλους που οι ανώτεροι του εκτιμούσαν το γραφειοκρατικό του έργο. Στην Ελλάδα, οι δωσίλογοι οι οποίοι τιμωρήθηκαν ήταν οι λιγότεροι σε όλη την Ευρώπη, οι ταγματασφαλίτες αντιμετωπίστηκαν με πρωτοφανή επιείκεια, αθωώθηκαν «λόγω βλακείας» εξαιτίας του νεαρού της ηλικίας τους. Όσον αφορά τους επιφανείς δωσίλογους, αυτούς που ανήκαν στην προπολεμική αστική τάξη, δεν καταδικάστηκε κανένας, ούτε κατ’ εξαίρεση όπως έγινε στη Γαλλία. Η βασική ελληνική ιδιαιτερότητα είναι πως οι ένοπλοι δωσίλογοι ενσωματώθηκαν στον κρατικό μηχανισμό πριν προλάβουν να δικαστούν. Στην πολιτική δίκη των κυβερνήσεων οι βασικοί κατηγορούμενοι καταδικάστηκαν, αλλά κανείς δεν εκτελέσθηκε όπως έγινε σε όλη την Ευρώπη. Μπορεί σε ορισμένες περιπτώσεις η απόδοση δικαιοσύνης για τα εγκλήματα των Ναζί και των συνεργατών τους να υπήρξε ατελής και αργοπορημένη, όμως σε κάθε περίπτωση ήταν καλύτερη από την παντελή απουσία της.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- John Merriman (2022), Ιστορία της νεότερης Ευρώπης από την αναγέννηση έως σήμερα, Αθήνα: εκδόσεις Πεδίο
- “Οι δοσίλογοι που τιμωρήθηκαν στην Ελλάδα είναι οι λιγότεροι στον κόσμο”. Νέα ιστορική έρευνα απαντά γιατί δεν εκτελέστηκαν. Δείτε τι έγινε στις δίκες των κατοχικών πρωθυπουργών, mixanitouxronou.gr, Διαθέσιμο εδώ
