Του Σπύρου Θεοχαράκου,
«Ο πόλεμος είναι η συνέχεια της πολιτικής με άλλα μέσα», φέρεται να είχε πει τον 19ο αιώνα ο Πρώσος Στρατηγός, Carl von Clausewitz. Η ανθρωπότητα και οι πόλεμοι είναι, δυστυχώς, έννοιες αλληλένδετες, όπως φανερώνουν οι ατέλειωτες λίστες συγκρούσεων και θυμάτων ανά τους αιώνες. Είναι, ίσως, στη φύση του ανθρώπου να επιζητά την εξουσία και την ασφάλεια με κάθε μέσο, πόσω μάλλον όταν το μέσο επίτευξης του στόχου του δεν είναι ο ίδιος, αλλά κάποιος τρίτος που θα δράσει προς το συμφέρον του. Η σύγχρονη γεωπολιτική σκακιέρα κυριαρχείται από ισχυρά κράτη που προβάλλουν την πολιτική τους προς κάθε κατεύθυνση. Βασικό μέσο επίτευξης του στόχου αυτού είναι και ο πόλεμος μέσω αντιπροσώπων (proxy warfare).
Οι πόλεμοι μέσω αντιπροσώπων είναι, κατά βάση, συγκρούσεις στις οποίες μεγάλες δυνάμεις διεξάγουν πόλεμο μέσω τρίτων, χωρίς άμεση εμπλοκή. Οι λόγοι που οδηγούν τα ισχυρά κράτη σε τέτοιου είδους εμπλοκές είναι πολυάριθμοι, πάντα όμως καθοδηγούνται από το εθνικό/οικονομικό/πολιτικό συμφέρον των κρατών αυτών. Τα κράτη στη σύγχρονη εποχή, και ιδιαίτερα τα δημοκρατικά, προτιμούν να αποφύγουν την άμεση εμπλοκή των πολιτών τους σε στρατιωτικές συγκρούσεις για προφανείς λόγους. Η κοινή γνώμη είναι σημαντικός παράγοντας σταθερότητας και η διατήρηση στην εξουσία συχνά διέπεται από δημοκρατικές διαδικασίες. Είναι πολύ εύκολο, να αποκρύψεις τη στήριξή σου σε κάποιον, ή ακόμα και να προωθήσεις την ιδέα ότι το στηρίζεις λόγω της κοινής θρησκείας, ή ιδεολογίας με εσένα. Με αυτό τον τρόπο βοηθιούνται, για παράδειγμα, στη διεξαγωγή ένοπλου αγώνα μειονότητες με κοινά στοιχεία με το ισχυρό κράτος, ενώ παράλληλα εξυπηρετούνται τα συμφέροντά του. Λόγοι που έχουν, επίσης, να κάνουν με το κόστος της έμμεσης επέμβασης δε θα πρέπει να παραλείπονται, καθώς οι αποστάσεις ανάμεσα στις χώρες σε καμία περίπτωση δεν είναι αμελητέες, ακόμα και με τη σύγχρονη τεχνολογία.
Η δεύτερη σημαντική συνθήκη καθορίζει τον τρόπο που διεξάγεται ένα τέτοιο επιχείρημα. Το ισχυρό κράτος, διαθέτοντας επαρκείς πληροφορίες για τις περιοχές του πλανήτη, στις οποίες διαθέτει συμφέροντα, εντοπίζει ευκαιρίες εμπλοκής σε ζητήματα διαφόρων μορφών. Παραδείγματα αποτελούν, οι τοπικές διαχρονικές συγκρούσεις μειονοτήτων, οι παραστρατιωτικές οργανώσεις, τα στρατιωτικά καθεστώτα και οι δικτατορίες ή και η στήριξη κρατών ώστε να μην υποπέσουν στη σφαίρα επιρροής ξένων δυνάμεων. Η στήριξη μπορεί να λάβει διάφορες μορφές, από οπλισμό και είδη ιματισμού, διατροφής και φαρμακευτικής περίθαλψης, μέχρι στρατιωτική εκπαίδευση, υποστήριξη από αέρος και θαλάσσης, πληροφορίες, επιχειρήσεις προπαγάνδας στον εχθρό ή και χρηματική μορφή. Αξίζει να σημειωθεί ότι, σε ορισμένες περιπτώσεις, τα ίδια τα ισχυρά κράτη προέβησαν σε άμεση στρατιωτική εμπλοκή, είτε επειδή αναγκάστηκαν να το κάνουν προς επίτευξη του στόχου τους είτε επειδή η σύγκρουση κλιμακώθηκε και ενεπλάκησαν και άλλες γειτονικές ή μη δυνάμεις σε αυτή. Αξιοσημείωτο είναι, επίσης, το παράδειγμα των Μουτζαχεντίν του Αφγανιστάν (μετέπειτα Ταλιμπάν), οι οποίοι αφού είχαν στηριχτεί από τις Η.Π.Α. στον πόλεμο και τη νίκη τους κατά της Σοβιετικής Ένωσης το 1979, στη συνέχεια απέρριψαν την αμερικανική επιρροή και κράτησαν εχθρική στάση απέναντι τους.
Η επόμενη συνθήκη καθορίζει την ηθική διάσταση του εγχειρήματος. Ο πόλεμος μέσω αντιπροσώπων πρωτίστως αποτελεί όχημα προώθησης συμφερόντων του ισχυρού κράτους. Πέρα από το ηθικό, το δίκαιο και το αλτρουιστικό, που ενδεχομένως να φαίνεται στην επιφάνεια, η πραγματικότητα συνήθως κρύβει κάτι σκοτεινότερο. Τα ισχυρά κράτη θα κάνουν ό,τι περνάει από το χέρι τους για να παραμείνουν ισχυρά, ενώ παράλληλα θα παρεμποδίζουν τα υπόλοιπα κράτη από το να ισχυροποιηθούν. Αυτό αποτελεί θεμελιώδη κανόνα της πολιτικής ισχύος των κρατών. Σε αυτό το πλαίσιο, η εμπλοκή των ισχυρών κρατών για ηθικούς λόγους αποτελεί ,κατά κανόνα, πρόφαση, πίσω από την οποία υποβόσκουν άλλα συμφέροντα. Η στάση αυτή είναι δυνατόν να εμπεριέχει επιλεκτική ευαισθησία, ή μεροληπτική κάλυψη των πραγματικών γεγονότων, όταν για παράδειγμα στηρίζεται ένας ηγέτης, ο οποίος αποδεδειγμένα επιδίδεται σε πράξεις βίαιες και συνεπώς αντίθετες με τα ανθρώπινα δικαιώματα, για τα οποία μάχεται η Δύση.
Ιστορικά, η έννοια αυτή του πολέμου μέσω αντιπροσώπων πάει αιώνες πίσω. Αυτοκράτορες και βασιλείς έσπερναν διχόνοια ανάμεσα στους αντίζηλους και τους εχθρούς τους, με αποτέλεσμα οι τελευταίοι να μάχονται μεταξύ τους, παρά με τους ηθικούς αυτουργούς. Ο ισπανικός εμφύλιος ήταν μια «πρόβα τζενεράλε» για τους αντιμαχόμενους του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, ώστε να ενισχύσουν την αντίστοιχη ιδεολογικά παράταξη στην Ισπανία, στέλνοντας εξοπλισμό ή και στρατεύματα. Ο πόλεμος της Κορέας και του Βιετνάμ κατά το Ψυχρό Πόλεμο, ήταν μια ιδεολογική σύγκρουση επιρροής ανάμεσα στο στηριζόμενο από τη Σοβιετική Ένωση κομμουνιστικό στρατόπεδο και το αντίστοιχο από τις Η.Π.Α. δημοκρατικό. Άραγε η κατάσταση έχει αλλάξει τα τελευταία χρόνια;
Φτάνοντας στο κοντινό 2011, ο Συριακός εμφύλιος πόλεμος αποτελεί ένα ακόμα κραυγαλέο παράδειγμα εμπλοκής ισχυρών κρατών σε άλλα κράτη. Πληθώρα κρατών, στα οποία ξεχωρίζουν οι Η.Π.Α., η Ρωσία, το Ιράν και η Τουρκία έχουν καιροσκοπικά διεισδύσει σε αυτό το μωσαϊκό παρατάξεων και αντιμαχόμενων του συριακού εδάφους, καθιστώντας την εξεύρεση λύσης αδύνατη και τη σύγκρουση πλέον μακροχρόνια. Το 2022 ήταν η χρονιά που ο πόλεμος επέστρεψε στο ευρωπαϊκό έδαφος, αυτήν τη φορά μεταξύ της Ρωσίας και της Ουκρανίας. Η έμμεση συμμετοχή του ΝΑΤΟ στη σύγκρουση στο πλευρό της Ουκρανίας με στρατιωτικό και μη υλικό, έχει εξασφαλίσει έως τώρα τη διαιώνιση του πολέμου και τη μετατροπή του σε «πόλεμο φθοράς», ενώ η Ευρωατλαντική Συμμαχία δεν έχει επίσημα εμπλακεί σε αυτόν. Λίγους μήνες πριν κλείσει το 2023, ένας νέος πόλεμος ξέσπασε, αυτήν τη φορά ανάμεσα στο Ισραήλ και την Παλαιστίνη. Το μεν Ισραήλ αποτελεί παραδοσιακά προπύργιο της Δύσης στη Μέση Ανατολή, ενώ η Παλαιστίνη τυγχάνει της στήριξης του ισχυρού δρώντα της περιοχής, του Ιράν. Η εμπλοκή ενός από τους ισχυρούς στον πόλεμο θα σήμαινε αυτόματα μεγάλη κλιμάκωση με άγνωστη κατάληξη, οπότε προς στιγμήν προωθούν τα συμφέροντά τους μέσω οικονομικής και υλικής στήριξης, ενώ για το κράτος του Ιράν και μέσω των proxies του, τη Χαμάς της λωρίδας της Γάζας, τη Χεζμπολάχ του νότιου Λιβάνου και τους Χούθι στη βορειοδυτική Υεμένη.
Ο πόλεμος μέσω αντιπροσώπων στη σύγχρονη πραγματικότητα αποτελεί ίσως, όχι την εξαίρεση, αλλά τον κανόνα. Τα κράτη, υπό τις επιταγές της πολιτικής ισχύος, βλέπουν τον πόλεμο όχι από την τραγική του φύση, αλλά από τη σκοπιά της εξυπηρέτησης συμφερόντων. Και η ιστορία έχει δείξει ότι η εμπλοκή τρίτων σε μια σύγκρουση ενέχει τον κίνδυνο διαιώνισης αυτής, με τις όποιες συνέπειες για τα αντιμαχόμενα κράτη και τον πληθυσμό τους. Η γνώση, επομένως, και η μελέτη τέτοιων τακτικών θα ωφελήσει στην πρόβλεψη και την αποτροπή ανάλογων αδιεξόδων σε διεθνές επίπεδο.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- In Pursuit of a General Theory of Proxy Warfare, U.S. Army, διαθέσιμο εδώ
- The New Era of the Proliferated Proxy War, The Strategy Bridge, διαθέσιμο εδώ
- Irregular warfare podcast: Proxy Warfare, Modern War Institute, διαθέσιμο εδώ
- The Art of War: Proxy Warfare, Warographics (YouTube Channel), διαθέσιμο εδώ
- Proxy War: The Least Bad Option, Tyrone L. Groh, Standford University Press
