Του Κωνσταντίνου Κατσούλα,
Η περιοχή της Μικράς Ασίας, την δεύτερη προ Χριστού χιλιετία, είχε την τύχη να βρίσκεται πολύ κοντά στην Μεσοποταμία, μια από τις πρώτες κοιτίδες του πολιτισμού. Αυτό είχε ως φυσικό επακόλουθο να αναπτυχθούν από νωρίς κράτη στην περιοχή αυτή, τα οποία βρίσκονταν σε διαπάλη τόσο μεταξύ τους όσο και με τα γειτονικά, μεγαλύτερα κράτη της Ασσυρίας και της Αιγύπτου. Το σημαντικότερο εξ αυτών των κρατών ήταν το βασίλειο των Χιττιτών ή Χετταίων, το οποίο γρήγορα εξελίχθηκε σε υπολογίσιμη δύναμη της περιοχής.
Το Ινδοευρωπαϊκό φύλο των Χιττιτών ήρθε στο ιστορικό προσκήνιο περίπου κατά το 1900 π.Χ., όταν και αναφέρεται να έχει εγκατασταθεί στα βόρεια της Καππαδοκίας, στην περιοχή κοντά στον Άλυ ποταμό. Οι Χιττίτες γρήγορα ήρθαν σε επιμειξία με τους ντόπιους, με αποτέλεσμα λίγες γενεές μετά την κατάκτηση να μην υπάρχει διαχωρισμός μεταξύ ντόπιων και Χιττιτών. Η γλώσσα των τελευταίων επηρεάστηκε από την εξέλιξη αυτή, καθώς πολλές μη Ινδοευρωπαϊκές λέξεις άρχισαν να χρησιμοποιούνται, γεγονός που την έκανε αργότερα αρκετά δυσνόητη στους αρχαιολόγους και γλωσσολόγους. Ο πρώτος ηγεμόνας τους για τον οποίο υπάρχουν γραπτές πηγές είναι ο Ανίττα, γιός του Πυθάνα, ο οποίος βασίλεψε λίγο μετά το 1750 π.Χ. Ο Ανίττα μετέφερε την πρωτεύουσα του βασιλείου του στην Νέσα, και κατέκτησε σειρά σημαντικών πόλεων, με σημαντικότερη όλων την Χαττούσα, η οποία και κηρύχθηκε καταραμένη. Τα κατορθώματα του βασιλιά Ανίττα έχουν καταγραφεί λεπτομερώς σε ένα Χιττιτικό κείμενο, το αρχαιότερο κείμενο της γλώσσας αυτής και ένα από τα αρχαιότερα κείμενα Ινδοευρωπαϊκών γλωσσών γενικότερα. Ακόμα, από τον προϊστορικό αυτό βασιλέα σώζεται μια αιχμή δόρατος η οποία έφερε το όνομά του, ενώ το όνομα και τα κατορθώματά του αναφέρονται και σε κείμενα των γειτόνων των Χιττιτών, Ασσυρίων.
Τα αρχαιολογικά δεδομένα υποδεικνύουν πως έγινε εξέγερση ενάντια στην δυναστεία του Ανίττα, με μια νέα δυναστεία να αναλαμβάνει το βασίλειο των Χιττιτών περίπου το 1650 π.Χ., με την οποία ξεκίνησε η περίοδος του Παλαιού Βασιλείου. Ο βασιλιάς Λαβάρνας θεωρείται ο θεμελιωτής του Παλιού Βασιλείου, καθώς κατέκτησε σειρά πόλεων νότια του Άλυ Ποταμού, μεταξύ των οποίων τα Τουβάνοβα (μετέπειτα γνωστά ως Τύανα), ενώ οι Χιττίτες για πρώτη φορά έλεγχαν τα στρατηγικής σημασίας στενά του όρους Ταύρου. Τα διασωζόμενα κείμενα της εποχής μας μαρτυρούν πως ο Λαβάρνας είχε αποκαταστήσει την Χαττούσα, η οποία μάλιστα είχε οριστεί ως πρωτεύουσα του κράτους. Επόμενος σημαντικός για τους Χιττίτες βασιλιάς είναι ο Χατουσίλι, ο οποίος επιτέθηκε στις πόλεις Σαναβίτα (κοντά στην Αμάσεια) και Ζάλπα, η οποία ήταν αποικία των Ασσύριων και υπήρξε για μεγάλο χρονικό διάστημα αντίπαλος των Χιττιτών.
Η επόμενη, επιτυχημένη εκστρατεία του ήταν ενάντια στις πόλεις της Κιλικίας, ενώ φαίνεται να έφτασε μέχρι την ανατολική όχθη του Ευφράτη, εκμεταλλευόμενος την δυναστική διαμάχη που είχε ξεσπάσει μεταξύ των Ασσυρίων. Το επόμενο έτος ο Χατουσίλι εκστράτευσε στα δυτικά, ενάντια του βασιλείου της Αρζάβα, όμως την απουσία του στρατού του εκμεταλλεύτηκε το ως τότε άγνωστο έθνος των Χουρίτων (Khanikalbat στις Ακκαδικές πηγές), οι οποίοι και κατέλαβαν όλο το κράτος πλην της Χαττούσας. Ο Χατουσίλι επέστρεψε έγκαιρα και εκδίωξε τους εισβολείς, οι οποίοι επέστρεψαν στην βάση τους ανατολικά του Ευφράτη. Με το πέρας τριών ετών ο Χετταίος βασιλιάς εκστράτευσε εναντίον τους, αντιμετωπίζοντας το στρατό των Χουριτών, ενισχυμένο με άνδρες από το συριακό Αλέππο. Η καθοριστική μάχη συνέβη στο όρος Αδαλούρ και έδωσε μια καθοριστική νίκη στους Χιττίτες, με αποτέλεσμα ο Χατουσίλι να γυρίσει στο βασίλειό του νικητής.
Ο ίδιος ο Χατουσίλι σε κείμενα του αφηγείται τις μάχες και τις νίκες αυτές, όπως όμως αφηγείται και τον διχασμό , ο οποίος επικράτησε για την διαδοχή του μεταξύ των παιδιών του. Η ανυπακοή των παιδιών του, οδήγησαν στο να προτιμήσει για την διαδοχή του τον εγγονό του Μουρσίλι. Ο Μουρσίλι το 1595 π.Χ. κινήθηκε αποφασιστικά ενάντια στους νότιους εχθρούς του. Εισέβαλε στην Συρία, στην οποία και κυρίευσε το Αλέππο, προχώρησε ανατολικά νικώντας τους Χουρίτες, ενώ έφτασε μέχρι και στην κυρίευση της περίφημης Βαβυλώνας. Ωστόσο, η πόλη αυτή και η ευρύτερη περιοχή δεν ήρθε στα χέρια των Χιττιτών αλλά των συμμάχων τους, Κασσιτών, οι οποίοι και θα κυβερνούσαν τη Βαβυλώνα για αρκετούς ακόμα αιώνες. Ο Μουρσίλι γύρισε με πολλά λάφυρα πίσω στην Χαττούσα, στην οποία όμως αντί να γίνει δεκτός ως θριαμβευτής, δολοφονήθηκε από τον άνδρα της αδερφής του, Χαντίλι.
Η δολοφονία του Μουρσίλι ξεκίνησε μια παρατεταμένη περίοδο αστάθειας για τους Χιττίτες. Όσο ήταν βασιλιάς ο Χάντιλι, οι Χουρσίτες εισέβαλλαν στην Ανατολία και αιχμαλώτισαν την γυναίκα και τα παιδιά του Χαντίλι, ενώ τελικά ο τελευταίος κατάφερε να τους βρει και να κερδίσει τους εισβολείς. Στα βόρεια, ο λαός Κάσκα εισέβαλε και κατέλαβε την ιερή πόλη Νερίκ, κοντά στην Χαττούσα, θέτοντας από εκείνη τη στιγμή και στο εξής συνεχή απειλή ενάντια στους Χιττίτες. Ακολούθησαν νέα δυναστικά ζητήματα, καθώς ο άνδρας της κόρης του Χαντίλι, Ζιδάντας, σκότωσε τον γιό του Χαντίλι, χωρίς να καταφέρνει να πάρει την εξουσία καθώς τις επόμενες μέρες δολοφονήθηκε από τον ίδιο του τον γιό, τον Αμμούνα. Η βασιλεία του Αμμούνα στάθηκε καταστροφική για τους Χιττίτες, καθώς η οικονομία του βασιλείου κατέρρευσε, ενώ χάθηκαν πολλά εδάφη στους αντιπάλους. Ιδιαίτερο πλήγμα ήταν η απώλεια της πεδιάδας της Κιλικίας η οποία έδινε πρόσβαση και στην Μεσόγειο, ενώ και από τα δυτικά το κράτος της Αρζάβα πίεσε τους Χιττίτες και απέσπασε σημαντικά εδάφη.
Μετά τον θάνατο του Αμμούνα επικράτησε νέα περίοδος αναταραχών, η οποία έληξε όταν κέρδισε τον θρόνο ο Τελεπίνου, βασιλιάς ο οποίος κατέγραψε και τα γεγονότα της περιόδου μετά τον Χατουσίλι. Ο Τελεπίνου σύναψε συνθήκη ειρήνης με τον βασιλιά της Κιλικίας Ισπουτάχσου, ώστε να εξασφαλίσει τα νώτα του και να επιτεθεί στους Χουρσίτες που είχαν καταλάβει τον Αντίταυρο. Σημείο αναφοράς βέβαια για τον βασιλιά Τελεπίνου ήταν η θέσπιση μιας νομοθεσίας, η οποία καθιστούσε υπεύθυνους τους ευγενείς ώστε αυτοί να σταματήσουν κάθε προσπάθεια σφετερισμού, ενώ με τον νόμο του ορίζοταν πως κάθε βασιλιάς όφειλε να παρουσιάζει τον διάδοχό του μπροστά στο σώμα των ευγενών.
Από τα χρόνια μετά τον θάνατο του Τελεπίνου, την περίοδο του Μέσου Βασιλείου όπως είναι γνωστή, μας είναι γνωστά ελάχιστα γεγονότα από τους Χιττίτες, κυρίως τα ονόματα κάποιων βασιλιάδων τους. Γνωρίζουμε ωστόσο, από άλλες πηγές, πως στην Βόρεια Συρία η αυτοκρατορία των Μιτάνι απέκτησε σημαντική εξουσία και υπέταξε το Βασίλειο της Κιλικίας, περιορίζοντας έτσι εκ νέου τους Χιττίτες. Η εκστρατεία των Αιγυπτίων υπό τον Τουθμώσι Γ΄ στην Συρία το 1471 π.Χ. εκδίωξε τους Μιτάνι στα εδάφη ανατολικά του Ευφράτη, και έδωσε την δυνατότητα στους Χιττίτες να καταλάβουν ξανά την Κιλικία. Όπως φαίνεται όμως οι Χιττίτες έδωσαν χρήματα στους Αιγυπτίους για την βοήθεια αυτή που έλαβαν, ενώ αργότερα κάτοικοι μιας πόλης των Χιττιτών μετοίκησαν σε εδάφη του Φαραώ μετά από συμφωνία των δυο κρατών.
Σημαντική μεταβολή, η οποία φαίνεται να έλαβε χώρα στα χρόνια του Μέσου Βασιλείου, ήταν η υιοθέτηση πολλών εκ των ηθών των ανατολικών λαών, κυρίως των γειτόνων και πάλαι ποτέ εχθρών Χουριτών, οι οποίοι πλέον βρίσκονταν στην Κιλικία. Η εξουσία του βασιλιά έγινε απόλυτη, κοντά στα πρότυπα των ανατολιτών βασιλέων της εποχής, και ο έλεγχος της εξουσίας από τους αριστοκράτες ατόνησε. Παράλληλα, στην θρησκεία φαίνεται πως κυριάρχησε η λατρεία κατά τα ανατολίτικα πρότυπα, κάτι το οποίο μας μαρτυρά η Γιαζιλίκαγια, ιερό που διασώζεται ως σήμερα στην Ανατολία. Σταδιακά οι Χιττίτες, ακόμα και οι βασιλείς τους άρχισαν να παίρνουν Χουριτικά ονόματα, γεγονός το οποίο υποδηλώνει πιθανότατα την επιμειξία μεταξύ της βασιλικής δυναστείας των Χιττιτών και αυτής των Χουριτών. Άλλο αξιοσημείωτο γεγονός της εποχής εκείνης είναι πως οι Χιττίτες έγιναν πρωτοπόροι στην διπλωματία, συνάπτοντας συμμαχίες με γειτονικούς λαούς (Αιγύπτιοι, Χουρίτες) και συνθήκες ειρήνης.
Η Μέση Ανατολή αποσταθεροποιήθηκε όταν οι Αιγύπτιοι έχασαν την κυριαρχία τους στη Συρία, περίπου το 1440 π.Χ., 30 χρόνια μετά την κατάκτησή της από τον Τουθμώσι. Η αλλαγή των συσχετισμών στην περιοχή οδήγησε σε νέες κατακτήσεις από την πλευρά των Χιττιτών, όπως θα δούμε στο επόμενο άρθρο.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Συλλογικό (1971): The Cambridge Ancient History Volume 1, Part 2: Early History of the Middle East, Εκδόσεις Cambridge University Press
- Will Durant(1935): Story of Civilization: I – Our Oriental Heritage, Νέα Υόρκη: Εκδόσεις Simon & Chuster.
