Του Ελευθέριου Χονδρού,
Έχει περάσει σχεδόν ένα τέταρτο του αιώνα από τότε που έληξε ο πόλεμος στο Κοσσυφοπέδιο, ωστόσο ο απόηχος των εγκλημάτων πολέμου, των αγνοουμένων και των εκτοπισμένων οικογενειών αντηχεί ακόμη. Η πολυαναμενόμενη στρατηγική μεταβατικής δικαιοσύνης, η οποία πρόκειται να εγκριθεί από το Υπουργείο Δικαιοσύνης μεθαύριο, στις 12 Ιανουαρίου, είναι όχι μόνο ανεπαρκής, αλλά «ήρθε» και με μεγάλη καθυστέρηση, εγείροντας ερωτήματα σχετικά με την αποτελεσματικότητά της και τη δέσμευση των αρχών του Κοσσυφοπεδίου στην αντιμετώπιση των επίμονων ζητημάτων που πηγάζουν από τη σύγκρουση.
Παρά τις προσπάθειες της Κυβέρνησης του Κοσσυφοπεδίου να δρομολογήσει διάφορες πρωτοβουλίες, συμπεριλαμβανομένης της ίδρυσης Ερευνητικού Ινστιτούτου Εγκλημάτων Πολέμου και Επιτροπής Έρευνας, Καταγραφής, Αξιολόγησης και Τεκμηρίωσης της Πολιτιστικής Κληρονομιάς, ο σκεπτικισμός παραμένει. Εμπειρογνώμονες, όπως ο Bekim Blakaj, Επικεφαλής του Κέντρου Ανθρωπιστικού Δικαίου του Κοσσυφοπεδίου, υποστηρίζουν ότι αυτές οι πρωτοβουλίες έχουν αποφέρει μικρή έως και καμία πρόοδο. Σαφώς, λοιπόν, τίθεται το ερώτημα: έχει πραγματικά το Κοσσυφοπέδιο τα απαραίτητα μέτρα, για να επιφέρει ουσιαστική αλλαγή και συμφιλίωση;
Το θέμα των αγνοουμένων παραμένει ένα τρανταχτό παράδειγμα στάσιμης προόδου. Πάνω από 1.600 άνθρωποι, κυρίως Αλβανοί, εξακολουθούν να αγνοούνται, περισσότερες από δύο δεκαετίες μετά τον πόλεμο. Η έλλειψη συνεργασίας μεταξύ Πρίστινα και Βελιγραδίου, σε συνδυασμό με την έλλειψη ακριβών πληροφοριών σχετικά με τους χώρους ταφής, έχει οδηγήσει σε ανησυχητική στασιμότητα την αναζήτηση αυτών των αγνοουμένων. Οι πρόσφατες συζητήσεις για το άνοιγμα στρατιωτικών και αστυνομικών φακέλων από τον πόλεμο του Κοσσυφοπεδίου μεταξύ Κοσσυφοπεδίου και Σερβίας, το 1998-99, έχουν αφήσει τις οικογένειες των θυμάτων δύσπιστες, τονίζοντας τα πολιτικά εμπόδια που εξακολουθούν να ανακόπτουν την πρόοδο.
Η σύσταση μιας Επιτροπής Αλήθειας και Συμφιλίωσης, που αρχικά είχε προταθεί από τον πρώην Πρόεδρο του Κοσσυφοπεδίου Hashim Thaçi, φαίνεται τώρα να είναι απλώς ένα πλαίσιο ελέγχου στη Στρατηγική της Μεταβατικής Δικαιοσύνης. Η τωρινή Πρόεδρος, Vjosa Osmani, δεν έχει δώσει προτεραιότητα σε αυτήν την πρωτοβουλία από τότε που ανέλαβε τα καθήκοντά της, αφήνοντας αμφιβολίες σχετικά με τη δέσμευση της Κυβέρνησης για γνήσιες προσπάθειες αναζήτησης της αλήθειας. Ενώ η στρατηγική στοχεύει στην ενίσχυση του εισαγγελικού και δικαστικού συστήματος, οι πρόσφατες αλλαγές στον Κώδικα Ποινικής Δικονομίας, που επιτρέπουν τη δίωξη υπόπτων, ακόμα και αν εκείνοι διαμένουν εκτός Κοσσυφοπεδίου, εγείρουν ερωτήματα σχετικά με την πρακτικότητα της εξασφάλισης δικαιοσύνης. Η υποβολή μηνυτηρίων εναντίον υπόπτων ερήμην, αν και είναι ένα βήμα προς τα εμπρός, δεν παρέχει πραγματική ικανοποίηση για τα θύματα και τις οικογένειές τους.
Το προτεινόμενο κρατικό ταμείο για τις επανορθώσεις ζημιών πολέμου φαίνεται, επίσης, να αντιμετωπίζει ορισμένα ζητήματα, αφήνοντας σημαντικά κενά. Η αποτυχία του νομικού πλαισίου να εξασφαλίσει αποζημιώσεις για όλα τα θύματα των συγκρούσεων, ιδιαίτερα εκείνα που τραυματίστηκαν μετά την επίσημη λήξη του πολέμου, αποκαλύπτει ένα θεμελιώδες ελάττωμα. Η ασαφής διατύπωση του σχεδίου στρατηγικής εγείρει ανησυχίες σχετικά με την αποτελεσματικότητα των προτεινόμενων τροπολογιών και τον βαθμό στον οποίο αυτές θα καλύψουν τις ανάγκες των θυμάτων.
Η μνημόνευση, μια κρίσιμη πτυχή της «θεραπείας» μετά τη σύγκρουση, λαμβάνει ελάχιστη προσοχή στη Στρατηγική Μεταβατικής Δικαιοσύνης. Η εστίαση στη δόξα των ανταρτών μαχητών αντί στον εορτασμό της μνήμης όλων των θυμάτων, ανεξαρτήτως εθνικότητας, υπογραμμίζει μια κρίσιμη παράλειψη. Η στρατηγική αναγνωρίζει τη δυσκολία επίτευξης αυτών των στόχων, αλλά δεν παρέχει ένα ολοκληρωμένο σχέδιο για την ανάμνηση, αφήνοντας τα θύματα των εθνοτικών μειονοτήτων να παραβλέπονται.
Καθώς το Κοσσυφοπέδιο πλησιάζει στην έγκριση της Μεταβατικής Στρατηγικής Δικαιοσύνης, το χάσμα μεταξύ ρητορικής και δράσης διευρύνεται. Η Στρατηγική, ενώ σκιαγραφεί ευγενείς στόχους, εγείρει σοβαρές αμφιβολίες σχετικά με την ικανότητά της να επιφέρει απτές αλλαγές. Θα είναι ένα έγγραφο που θα βρίσκεται στα ράφια του Υπουργείου Δικαιοσύνης ή θα είναι ο καταλύτης για μια πραγματική μεταμόρφωση στο μεταπολεμικό τοπίο του Κοσσυφοπεδίου;
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- BIRN Fact-Check: Was Kosovo’s First Transitional Justice Strategy Worth the Wait?, Βalkan Insight, διαθέσιμο εδώ
- Kosovo court upholds rebel commander’s war crimes conviction, Deutsche Welle, διαθέσιμο εδώ
- Kosovo protesters use flares, tear gas against a war crimes court official, Αnadolu Agency, διαθέσιμο εδώ
