Της Καλλιόπης Μπεκίρη,
Ένα πλαίσιο κοινωνικών και οικονομικών υπηρεσιών απαρτίζει και νοηματοδοτεί την ύπαρξη του Κράτους Πρόνοιας. Πιο συγκεκριμένα, πρόκειται για υγειονομικές, εκπαιδευτικές και, εν γένει, κοινωνικές παροχές και υπηρεσίες.
Το Σύνταγμα του 1975 ήταν αυτό που εισήγαγε στοιχειωδώς το κράτος πρόνοιας στην Ελλάδα. Πρωταρχικός σκοπός αυτού του πολιτικού μηχανισμού ήταν η προστασία και ομαλή διαβίωση των πολιτών της Επικράτειας. Το κράτος πρόνοιας λέγεται πως είναι απόκτημα του καπιταλιστικού κράτους και εντάσσεται στους πολιτικούς νεωτερισμούς των δυτικών ανεπτυγμένων κρατών. Συνδέεται άμεσα με την Οικονομία, αλλά και με την αρχή της κοινωνικής Δικαιοσύνης. Σκοπός του κράτους αυτού είναι οι πολίτες να διαβιούν αξιοπρεπώς με ένα ορισμένο εισόδημα το οποίο θα τους προσφέρει κοινωνική ευελιξία, σταθερότητα και υγιείς κοινωνικές διασυνδέσεις μεταξύ των συμπολιτών. Το κράτος πρόνοιας λειτουργεί ως μέσο αφύπνισης ορισμένων βασικών δομών της κοινωνίας όπως προαναφέρθηκε (τομέας υγείας, εκπαίδευσης κ.α ) και αποτελεί αρωγό ως προς τη σωστή λειτουργία και διεκπεραίωση των καθηκόντων τους.
Έχει παρατηρηθεί πως υφίστανται κατηγορίες κρατών πρόνοιας, οι οποίες αναλύονται και εξετάζονται από πολλούς επιστήμονες και υπό διαφορετικά πρίσματα. Ο R. Titmuss εξάγει μια κατηγοριοποίηση η οποία βασίζεται στην κλίμακα της κρατικής παρέμβασης. Ειδικότερα, η κατηγοριοποίηση γίνεται ανάμεσα στο υπολειμματικό μοντέλο (residual welfare model), θεσμικό-αναδιανεμητικό (industrial-redistributive model) και στο βιομηχανικό μοντέλο επιδόσεων (industrial achievemenent performance model). Παρακολουθώντας τα συγκεκριμένα μοντέλα λίγο πιο επισταμένα καταλήγουμε στα εξής. Το πρώτο μοντέλο στην ουσία παρέχει ένα σύστημα ασφαλείας “safety net’’, το οποίο είναι διαθέσιμο εντός της Κοινωνίας και τίθεται σε ισχύ όταν υπονομεύεται το οικονομικό και κοινωνικό πρότυπο από την ελεύθερη αγορά, το οποίο εφαρμόζεται στο σύνολο της κοινωνίας. Αυτό το “safety net” καλύπτει, ωστόσο, υποτυπώδεις ανάγκες των πολιτών, όπως προδίδει άλλωστε και το όνομα του συγκεκριμένου μοντέλου. Περνώντας τώρα στο δεύτερο μοντέλο, το θεσμικό, το οποίο είναι ανεξάρτητο ως προς την εργασία και τον ρόλο της, είναι σημαντικό να αναφερθεί το γεγονός πως εξασφαλίζει το σύνολο των κοινωνικών αναγκών και όχι μόνο ένα μέρος αυτών και τίθεται σε λειτουργία όταν παρουσιαστεί κοινωνική ανάγκη. Το τρίτο μοντέλο τώρα, αφορά τις επιδόσεις στον τομέα της εργασίας, όπως προδίδει και ο τίτλος του, οι οποίες προσμετρώνται σε μια αμιγώς αξιοκρατική βάση χωρίς μεροληψία και συνυπολογίζοντας τη θέση του εργαζομένου.
Το κράτος πρόνοιας, λοιπόν, διαφέρει ανάλογα με την μορφή των κοινωνικών προγραμμάτων. Στο ίδιο πλαίσιο, ο G. Esping Anderson διατύπωσε τρία είδη κράτους πρόνοιας, τα οποία παρουσιάζουν πολλές ομοιότητες με την τριμερή κατηγοριοποίηση του Titmuss. Το πρώτο είδος αντιστοιχεί με το υπολειμματικό μοντέλο του Titmuss. Ονομάζεται Φιλελεύθερο κράτος πρόνοιας (liberal), και βασικές χώρες εκπροσώπησης είναι οι ΗΠΑ, ο Καναδάς και το Ηνωμένο Βασίλειο. Κύρια χαρακτηριστικά του είναι ο αυστηρός έλεγχος των πολιτών, αφενός στα προσωπικά τους στοιχεία, αφετέρου και στα οικονομικά (means test), και η συνολική προσπάθεια επαναφοράς τους στην παραγωγική διαδικασία. Το δεύτερο είδος ονομάζεται συντηρητικό-κορπορατιστικό (conservative-corporatist) και το βασικό χαρακτηριστικό του είναι η επιδίωξη της διασφάλισης της εκάστοτε επαγγελματικής θέσης -χώρες που εφαρμόζουν αυτό το μοντέλο είναι ενδεικτικά η Γερμανία, η Γαλλία, η Ιταλία και η Αυστρία- ενώ είναι σημαντικό να αναφερθεί το γεγονός ότι αντιστοιχεί με το μοντέλο επιδόσεων του Titmuss. Και τέλος, το τρίτο είδος του Anderson είναι το σοσιαλδημακρατικό (social democratic). Υπάρχει κατά βάση στις Σκανδιναβικές χώρες. Αυτό το μοντέλο βρίσκεται πιο κοντά στον πολίτη, επιτρέπει την ομαλή προσαρμογή του μέσα στην Κοινωνία και προάγει ανθρώπινα δικαιώματα. Αντιστοιχεί με το θεσμικό μοντέλο του Titmuss.
Μέσω, λοιπόν, αυτών των κατηγοριοποιήσεων καθίσταται αντιληπτό το γεγονός πως το κράτος πρόνοιας δεν έχει συγκεκριμένη δομή και μορφολογία, αλλά πρόκειται για μια αρχή η οποία μεταβάλλεται και προσαρμόζεται στις αντίστοιχες συνθήκες. Αποτελεί θεμελιώδη κατάκτηση που τα περισσότερα κράτη είναι πλέον σε θέση να απολαμβάνουν, αλλά και να απαιτούν σε περίπτωση που αρθεί ή υπονομευθεί η λειτουργία του.
