Της Σοφίας Μάντη,
Οι νεφροί αποτελούν δύο συμπαγή όργανα σχήματος φασολιού που βρίσκονται στον οπισθοπεριτοναϊκό χώρο, δηλαδή, στο οπίσθιο τμήμα της κοιλιακής κοιλότητας, πίσω από το περιτόναιο. Η σωστή λειτουργία τους είναι εξαιρετικής σημασίας για το ανθρώπινο σώμα, καθώς αυτοί διασφαλίζουν την ομοιόσταση του οργανισμού, δηλαδή, τη διατήρηση σταθερού όγκου αίματος και σταθερής σύστασης των σωματικών υγρών. Πιο συγκεκριμένα, μέσω αυτών απομακρύνονται άχρηστες ή τοξικές για τον οργανισμό ουσίες, ενώ εμποδίζεται η αποβολή χρήσιμων ουσιών, όπως η γλυκόζη και ορισμένοι ηλεκτρολύτες. Έτσι, είναι δυνατή η διατήρηση της οξεοβασικής ισορροπίας στο ανθρώπινο σώμα και η ρύθμιση της αρτηριακής πίεσης. Παράλληλα, συμμετέχουν στην παραγωγή ορμονών, όπως η ερυθροποιητίνη, η οποία διεγείρει τον σχηματισμό ερυθρών αιμοσφαιρίων, και στην ενεργοποίηση της βιταμίνης D, που ρυθμίζει τα επίπεδα ασβεστίου στο αίμα.
Μια νεφρική βλάβη, η οποία μπορεί να επηρεάσει τις παραπάνω λειτουργίες, μπορεί να εκδηλωθεί με πολλές διαφορετικές κλινικές εκδηλώσεις. Η ταυτόχρονη εμφάνιση αιματουρίας, ολιγουρίας, υπέρτασης, οιδημάτων, ήπιας λευκωματουρίας και έκπτωσης της νεφρικής λειτουργίας χαρακτηρίζεται ως νεφριτιδικό σύνδρομο.
Συνήθη αίτια εμφάνισης του νεφριτιδικού συνδρόμου είναι οι αποκαλούμενες «παραγωγικές σπειραματονεφρίτιδες». Ως σπειραματονεφρίτιδα χαρακτηρίζεται η φλεγμονή των σπειραμάτων των νεφρών, δηλαδή των δικτύων τριχοειδών αγγείων που βρίσκονται στους νεφρώνες, τις δομικές και λειτουργικές μονάδες των νεφρών. Ο όρος «παραγωγική» αναφέρεται στον αυξημένο αριθμό κυττάρων στον χώρο του σπειράματος στα πλαίσια της φλεγμονής, είτε λόγω υπερπλασίας των τοπικών κυττάρων (ενδοτριχοειδική υπερπλασία) είτε λόγω προσέλκυσης φλεγμονωδών κυττάρων του αίματος (χημειοταξία).
Τυπικό παράδειγμα είναι η μεταστρεπτοκοκκική σπειραματονεφρίτιδα, που εμφανίζεται κυρίως σε παιδιά, συχνότερα δε στις ηλικίες 5-12 ετών, αλλά και σε διαβητικούς, αλκοολικούς ή χρήστες ναρκωτικών ουσιών. Συνήθως, προηγείται λοίμωξη του φάρυγγα ή του δέρματος από β-αιμολυτικό στρεπτόκοκκο ομάδας Α (GABHS). Ιστολογικά, παρατηρούνται εναποθέσεις ανοσοσφαιρινών IgG και παράγοντα συμπληρώματος C3 σε κοκκιώδη διάταξη, καθώς και υπερπλασία και των τριών τύπων κυττάρων στα σπειράματα (ενδοθηλιακά, επιθηλιακά, μεσαγγειακά). Στο ηλεκτρονικό μικροσκόπιο, χαρακτηριστικό εύρημα είναι οι ύβοι, που εναποτίθενται υποεπιθηλιακά.
Κλινικά, εμφανίζονται οιδήματα, κυρίως, περικογχικά, η αρτηριακή πίεση είναι αυξημένη και η ποσότητα των αποβαλλόμενων ούρων μειωμένη. Η κατακράτηση νερού που προκαλεί τα οιδήματα, την υπέρταση και την ολιγουρία σχετίζεται με την έκπτωση της νεφρικής λειτουργίας, που χαρακτηρίζεται από μειωμένο ρυθμό σπειραματικής διήθησης (ελάττωση GFR) και ταυτόχρονη αύξηση της ουρίας και της κρεατινίνης στο αίμα. Λόγω της νεφρικής δυσλειτουργίας, μπορεί να εμφανιστούν και ηλεκτρολυτικές διαταραχές, όπως υπερκαλιαιμία ή υπασβεστιαμία, και μεταβολική οξέωση.
Επιπλέον, η σπειραματική διαταραχή προκαλεί αιματουρία, με το χρώμα των ούρων να προσομοιάζει αυτό της coca cola, ενώ στην μικροσκοπική εξέταση των ούρων διακρίνονται δύσμορφα ερυθρά και ερυθροκυτταρικοί κύλινδροι. Εκτός από τα παραπάνω, η διάγνωση υποστηρίζεται από θετική δοκιμασία για στρεπτοκοκκική λοίμωξη (ASTO ή Streptozyme test) και μείωση του παράγοντα C3 του συμπληρώματος, που είναι τυπική για τη νόσο, με τα επίπεδα του C4 να είναι φυσιολογικά.
Στην αντιμετώπιση της νόσου, κυρίαρχο ρόλο έχει ο περιορισμός της πρόσληψης υγρών και νατρίου, ενώ επιστρατεύονται διουρητικά και αντιυπερτασικά φάρμακα. Σπάνια, η νεφρική λειτουργία θα επιδεινωθεί τόσο, ώστε να απαιτηθεί αιμοκάθαρση. Τα αντιβιοτικά έχουν θέση μόνο σε ενεργή στρεπτοκοκκική λοίμωξη. Η πρόγνωση της νόσου είναι κατά κανόνα καλή, με τη διούρηση να αποκαθίσταται σε 7-10 μέρες και τη νεφρική λειτουργία να επανέρχεται στο φυσιολογικό σε 3-4 εβδομάδες. Μικροσκοπική αιματουρία μπορεί να ανιχνεύεται για 1-2 χρόνια.
Σε πολύ σπάνιες περιπτώσεις, τυπικά ευρήματα νεφριτιδικού συνδρόμου στα ούρα συνοδεύονται από προοδευτικά επιδεινούμενη νεφρική ανεπάρκεια, που οδηγεί σε απώλεια της νεφρικής λειτουργίας εντός μικρού χρονικού διαστήματος. Αυτό το κλινικό σύνδρομο ονομάζεται ταχέως εξελισσόμενη σπειραματονεφρίτιδα (ΤΕΣΝ ή RPGN). Χαρακτηριστικό της στην ιστολογική εξέταση είναι η ύπαρξη τουλάχιστον δύο στιβάδων πολλαπλασιαζόμενων κυττάρων στον χώρο του Bowman, δηλαδή, στον ουροφόρο χώρο πέριξ του νεφρικού σπειράματος.
Η εξωτριχοειδική αυτή υπερπλασία επεκτείνεται κυκλοτερώς (μηνοειδείς σχηματισμοί) προκαλώντας σχισμές και ρίξεις στο σπείραμα, με αποτέλεσμα την πρόκληση νεφρικής δυσλειτουργίας. Η ΤΕΣΝ ταξινομείται σε τρεις τύπους βάσει της ιστοπαθολογικής της εικόνας: ο τύπος Ι χαρακτηρίζεται από αντισώματα κατά της βασικής μεμβράνης του σπειράματος, ο τύπος ΙΙ προκαλεί εναπόθεση ανοσοσυμπλεγμάτων και ο τύπος ΙΙΙ είναι ελεύθερος ανοσοεναποθέσεων, με χαρακτηριστικό εύρημα τα ANCA αντισώματα στο αίμα. Γενικότερα, η αντιμετώπιση του συνδρόμου στηρίζεται στη χορήγηση κορτικοστεροειδών και ανοσοκατασταλτικών, σε συνδυασμό με πλασμαφαίρεση, ενώ η πρόγνωση εξαρτάται από την βαρύτητα του υποκείμενου νοσήματος, τα ιστολογικά ευρήματα και την χρονική στιγμή έναρξης της θεραπείας.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
