Του Γιώργου Σαλπιγγίδη,
ΕΣΣΔ, τα αρχικά μιας από τις δύο ισχυρότερες δυνάμεις του περασμένου αιώνα που καθόρισε σε σημαντικό βαθμό τις πολιτικές, οικονομικές, ιδεολογικές και κοινωνικές εξελίξεις του κόσμου. Η Ένωση Σοβιετικών Σοσιαλιστικών Δημοκρατιών, όπως ήταν το πλήρες της όνομα, ήταν παρούσα σε μερικές από τις κυριότερες στιγμές του 20ου αιώνα, από την παγκόσμια οικονομική ύφεση της δεκαετίας του 1930, στην έκρηξη του Β´ Παγκοσμίου Πολέμου και των αιματηρών μαχών του, μέχρι τον Ψυχρό Πόλεμο, τη διαμάχη για την κατάκτηση του διαστήματος, την πετρελαϊκή κρίση και σε άλλα κομβικά γεγονότα.
Με αυτήν τη μακρά και περίπλοκη ιστορία ασχολείται το βιβλίο της Sheila Fitzpatrick Σύντομη ιστορία της Σοβιετικής Ένωσης, που κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις Μεταίχμιο, σε μετάφραση του Γιώργου Μπαρουξή. Η Αυστραλέζα ιστορικός έχει αφιερώσει μεγάλο μέρος της έρευνας και της μελέτης της στο «φαινόμενο» της Σοβιετικής Ένωσης. Έχει υπηρετήσει σε πολλά πανεπιστήμια ανά τον κόσμο, όπως στο Σικάγο, το Τέξας, τη Νέα Υόρκη, το Σίδνεϊ και αλλού, ενώ σήμερα είναι μέρος του επιστημονικού δυναμικού του Καθολικού Πανεπιστημίου της Αυστραλίας. Παράλληλα η ιστορικός αρθρογραφεί και στο επιστημονικό περιοδικό London Review of Books και έχει λάβει πολλές διακρίσεις για το έργο της.
Γυρίζοντας τώρα στο βιβλίο, στο αρχικό του κεφάλαιο, όπως είναι φυσικό, δεν θα μπορούσε να λείπει η δημιουργία της Σοβιετικής Ένωσης, ως επακόλουθο της Ρωσικής Επανάστασης του 1917. Έτσι, συναντάμε στην αρχή τη Ρωσική Σοβιετική Ομοσπονδιακή Σοσιαλιστική Δημοκρατία (ΡΣΟΣΔ), στην οποία σταδιακά θα ενταχθούν –είτε αυτοβούλως είτε όχι– κι άλλες περιοχές που βρίσκονταν στα ευρύτερα σύνορά της, αποκτώντας τη μορφή που θα έχει τα επόμενα χρόνια. Το σύμβολό της θα γινόταν το σφυρί και το δρεπάνι μαζί με το σύνθημα «Προλετάριοι όλου του κόσμου ενωθείτε». Επιπλέον, περιγράφονται με γλαφυρό τρόπο οι συγκρούσεις των Μπολσεβίκων και των Μενσεβίκων κατά τη διάρκεια της επανάστασης –με την τελική επικράτηση των πρώτων, αλλά και το ιδεολογικό υπόβαθρο που υπήρχε με τις έντονες επιρροές των ιδεών των Μαρξ και Ένγκελς.
Από την εξίσωση, όμως, αυτή δεν πρέπει να παραλείψουμε και τον ρόλο του Βλαντίμιρ Ουλιάνοφ ή όπως είναι ευρύτερα γνωστός Λένιν, με τον οποίο ασχολείται το δεύτερο κεφάλαιο –με τις πρώτες αναφορές να γίνονται ήδη από το προηγούμενο. Επιπλέον, παρουσιάζεται ο τρόπος με τον οποίο επικράτησαν οι Μπολσεβίκοι και τα ερείσματα που είχαν στις διάφορες κοινωνικές τάξεις, όπως τους εργάτες στα εργοστάσια και στον Κόκκινο Στρατό. Έπειτα, η αφήγηση περνάει στην οικονομική πολιτική που ακολούθησε το νέο καθεστώς, σε μια περίοδο με μεγάλα οικονομικά προβλήματα που προήλθαν από την επανάσταση. Το σχέδιο που καλούνταν να εφαρμόσουν έφερε την ονομασία «Νέα Οικονομική Πολιτική», μέσα στο οποίο υπήρχαν, μεταξύ άλλων, κρατικοποιήσεις μέσων παραγωγής, αλλά και ο εκσυγχρονισμός της βιομηχανίας, ένα διαρκές ζητούμενο για τη χώρα.
Το τρίτο κεφάλαιο ασχολείται με μια άλλη ισχυρή προσωπικότητα που καθόρισε την ροή των γεγονότων. Ο λόγος, φυσικά, για τον Ιωσήφ Στάλιν. Η αρχή της διακυβέρνησής του χαρακτηρίστηκε από τη «Μεγάλη Στροφή», με τρεις βασικούς πυλώνες την επιτάχυνση της εκβιομηχάνισης μέσα από ένα πενταετές πρόγραμμα, την αγροτική κολεκτιβοποίηση και, τέλος, τη λεγόμενη πολιτική επανάσταση. Ωστόσο, για να το πετύχει αυτό έπρεπε να επιλύσει το «πρόβλημα» με τους εσωτερικούς του αντιπάλους, κάτι που έμεινε γνωστό ως «Μεγάλη Εκκαθάριση».
Το επόμενο μεγάλο γεγονός που δεν θα μπορούσε να λείπει από την παρούσα μελέτη είναι ο Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος και τα επακόλουθά του. Έτσι, το τέταρτο κεφάλαιο ασχολείται με τη θλιβερή αυτή πτυχή της Ιστορίας, πιάνοντας το νήμα από την υπογραφή της μυστικής συμφωνίας μη επίθεσης ανάμεσα στη Σοβιετική Ένωση και τη ναζιστική Γερμανία (Σύμφωνο Ρίμπεντροπ-Μολότοφ). Παρόλα αυτά οι «φιλικές» σχέσεις τους δεν θα διατηρηθούν για μακρό διάστημα και η Γερμανία θα εισβάλει, τελικά, στη «σύμμαχό» της. Τελικά, όμως, είχαν να αντιμετωπίσουν και τον μεγάλο και δριμύ ρωσικό χειμώνα.
Μετά τον πόλεμο, η ΕΣΣΔ θα διεκδικήσει τον ρόλο της ως μια νέα ηγέτιδα δύναμη, παίρνοντας με το μέρος της πολλές χώρες-δορυφόρους. Μέχρι το 1953 ο Στάλιν βρισκόταν στο επίκεντρο των σοβιετικών πραγμάτων, με τη διατήρηση της θέσης του την κρίσιμη περίοδο του πολέμου να του δίνει μεγάλο αβαντάζ, αλλά, όπως κάθε πράγμα στη ζωή, ήρθε και το δικό του τέλος, με τον Νικήτα Χρουστσόφ να έρχεται στο προσκήνιο. Η περίοδος αυτή σημαδεύτηκε από την μεταβολή του κρατικού μηχανισμού, που φιλοδοξούσε να γίνει κράτος πρόνοιας, μια επιθυμία του ίδιου του ηγέτη του. Παράλληλα, στόχευε στην ανάπτυξη νέων τομέων, όπως η άτυπη διαμάχη με τις Η.Π.Α. για την κατάκτηση του διαστήματος, αλλά και η διεθνής επικράτηση.
Η έρευνα της Fitzpatrick περιλαμβάνει, φυσικά, και την πτώση της Ένωσης, κάτι που δεν προέβλεπε η μαρξιστική θεωρία, καθώς ανέφερε πως «εκείνος που θα κατέρρεε αναγκαστικά ήταν ο καπιταλισμός, όχι ο σοσιαλισμός». Ήταν μια διαδικασία που χρειάστηκε αρκετό χρόνο και αλλεπάλληλες διεργασίες θέτοντας ένα τέλος στην εβδομηντάχρονη πορεία της ΕΣΣΔ.
Κλείνοντας, είναι φανερό πως το έργο της Αυστραλέζας ιστορικού εμπεριέχει μια πλούσια και μακρά αναζήτηση των γεγονότων ενός κράτους που όρισε μεγάλο μέρος του 20ου αιώνα και καθόρισε μέρος του σημερινού κόσμου.
