Της Ζωής Σπέντζα,
Ο όρος «cancel culture» (κουλτούρα της ακύρωσης) αποδίδεται με την έννοια της «απόσυρσης υποστήριξης δημοσίων προσώπων και εταιρειών, αφού είπαν ή έκαναν κάτι που θεωρείται προσβλητικό ή απαράδεκτο» και γνωρίζει μεγάλη απήχηση στη σύγχρονη κοινωνική πραγματικότητα. Πρόκειται για μια διεθνή τάση που λαμβάνει χώρα στο διαδίκτυο και τα social media, γενικότερα, και έχει ως πεδίο αναφοράς της την ηθικολογία. Λειτουργεί με τρόπο αποδοκιμαστικό και έντονα επικριτικό και επηρεάζει δραστικά τις αντιλήψεις μας, τον τρόπο που εκλαμβάνουμε το τι «πρέπει» να θεωρούμε σωστό και τι όχι, την έννοια του αποδεκτού και μη αποδεκτού στο σύνολό της. Είναι ένα φαινόμενο που ξεκίνησε από το εξωτερικό και άρχισε να μεταδίδεται με τη μορφή μιας νέας επικοινωνιακής επικριτικής κατάστασης. «Πηγάζει», μάλιστα, από το παρελθόν, και, συγκεκριμένα, από τη στρατηγική του Ιταλού μαρξιστή φιλόσοφου, Antonio Gramsci, περί πολιτιστικής ηγεμονίας: «Για να φτάσουμε στην κατάκτηση της εξουσίας είναι απαραίτητο να καθοδηγήσουμε τα μυαλά αλώνοντας την εκπαίδευση, τον πολιτισμό και κυρίως, τα ΜΜΕ». Ουσιαστικά, με σημερινά δεδομένα πρόκειται για μια μορφή χειραγώγησης της κοινής γνώμης και ετεροκατεύθυνσης της σκέψης και της δράσης του άλλου, μέσα από την πρακτική του δημόσιου εξευτελισμού (shaming), της ταυτότητας ενός —κατά βάσιν δημοσίου— προσώπου.
Η στέρηση αυτού του πολιτιστικού κεφαλαίου και η μείωση της δύναμης και της αξίας κάποιου για κάτι που είπε ή έπραξε «οδηγούν» τον ίδιο στο φόβο της ακύρωσης, ο οποίος ξεκινά από την κοινωνική κατακραυγή και δύναται να φτάσει έως την απώλεια της εργασίας. Σε πολλές —και δυστυχώς, όχι σπάνιες— περιπτώσεις, υποθέσεις παραπέμπονται και στα δικαστήρια, μόνο και μόνο γιατί κάποιος τόλμησε να εκφράσει στο Twitter ή στο Facebook μια άποψη ενάντια στα «πιστεύω» της μάζας, ίσως, και ενάντια στο κατεστημένο. Και αυτό είναι φυσιολογικό και αναλογικό με την ελευθερία της έκφρασης του λόγου. Είναι δυσανάλογο, όμως, με τη δυσφήμιση, την απόρριψη, την απόλυση και, εν τέλει, την ακύρωση της αξίας κάποιου ως δημιουργού για κάτι το οποίο ο ίδιος ενστερνίζεται.
«Η «cancel culture» είναι σαν να τα βάζεις με τα συμπτώματα μιας κοινωνίας που νοσεί, αντί να τη γιατρεύεις». Αυτό συμβαίνει, διότι, συχνά, οι άνθρωποι έχουμε την τάση να εξοργιζόμαστε με τα σωστά πράγματα, αλλά να τα ακυρώνουμε για τον λάθος λόγο, με τον λάθος τρόπο. Προφανώς, ως ευσυνείδητοι πολίτες οφείλουμε να είμαστε σε επιφυλακή, να ενημερωνόμαστε, να μπορούμε να ελέγχουμε έστω και στο ελάχιστο την πολιτική ορθότητα και να αντιδρούμε όταν νιώθουμε ότι κάποια άποψη μας θίγει προσωπικά. Είναι άλλο πράγμα αυτό, το οποίο βασίζεται στην «υγιή» αντιπαράθεση και το διάλογο, και άλλο να εμφανιζόμαστε εμείς —ως άλλοι— Δον Κιχώτες που με το «μποϊκοτάζ» των ιδεών που δε μας εκφράζουν, θα οδηγήσουμε τον κόσμο στη διαφάνεια.
Το φαινόμενο παρατηρείται έντονα ακόμη και στα αμερικανικά πανεπιστήμια, όπου καθηγητές φοβούνται να εκφράσουν ελεύθερα προσωπικές τους απόψεις, για να μη θεωρηθεί ότι προσβάλλουν το safe space των φοιτητών τους, την ευαισθησία και τις αξίες τους. Σε περίπτωση που συμβεί αυτό, είναι πολύ πιθανό, μέσω της δημόσιας κατακραυγής του συμβάντος στις διαδικτυακές πλατφόρμες, οι άνθρωποι αυτοί να χάσουν τη δουλειά τους. Ανάλογη είναι και η έκβαση της κουλτούρας της ακύρωσης στον χώρο του θεάματος, με συχνές τις κατηγορίες διάσημων προσώπων για κακοποιητικές συμπεριφορές. Αν και τα άτομα αυτά αργά ή γρήγορα —καλώς ή κακώς— αθωώνονται, είναι υπαρκτό το ενδεχόμενο η αθώωση τους να ήταν αποτέλεσμα λανθασμένης εκτίμησης εκ μέρους του δικαστηρίου ή έλλειψης επαρκών αποδεικτικών στοιχείων. Όπως και να έχει, όμως, άπαξ και δημοσιευθεί η υπόθεση τους, επηρεάζεται στο μέγιστο —και πολύ συχνά ακυρώνεται— ο δημόσιος βίος των προσώπων αυτών και τίθεται σε κίνδυνο η πρόσληψή τους σε μελλοντικές δουλειές.
Κλείνοντας, αξίζει να ακουστεί η θέση του πρώην προέδρου των Ηνωμένων Πολιτειών, Barack Obama, στο ίδρυμά του στο Σικάγο, όπου δήλωσε χαρακτηριστικά: «Το «cancel culture» είναι μια τάση της μόδας, κυρίως, μέσα στα κολέγια. Νομίζουν ότι θα κάνουν την αλλαγή με το να είναι όσο πιο επικριτικοί γίνεται με τους άλλους, κι αυτό φτάνει. Αυτό δεν είναι ακτιβισμός, δεν φέρνει την αλλαγή. Αν όλο κι όλο αυτό που κάνεις είναι να πετάς πέτρες, δεν θα φτάσεις μακριά στη ζωή σου».
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Εσύ, εξαφανίσου! Ένα κείμενο για την cancel culture, lifo.gr. Διαθέσιμο εδώ
- Το φαινόμενο της «cancel culture» και η επιρροή του στην κοινωνία, kathimerini.gr. Διαθέσιμο εδώ
