Της Έλενας Παντελακάκη,
Το έργο Μήδεια του Ευριπίδη αποτελεί μία από τις σπουδαιότερες μυθολογικές τραγωδίες της αρχαιότητας. Ποια είναι, λοιπόν, η υπόθεση του μύθου και γιατί η προσωπικότητα της Μήδειας, πρωταγωνίστριας του έργου, διεγείρει τόσο το ενδιαφέρον των μελετητών; Η Μήδεια ήταν μία μάγισσα που βοήθησε τον Ιάσωνα, αρχηγό και νικητή της αργοναυτικής εκστρατείας, να αποκτήσει το Χρυσόμαλλο δέρας και μετέπειτα να εκδικηθεί για τον θάνατο του πατέρα του. Η ίδια ερωτεύθηκε και παντρεύτηκε τον Ιάσωνα, με τον οποίο καταφύγανε για ένα διάστημα στην Κόρινθο μαζί με την οικογένειά τους. Ο Ιάσωνας, όμως, ερωτεύθηκε την Γλαύκη, την κόρη του βασιλιά της Κορίνθου, την οποία θέλησε να κάνει σύζυγό του, αρνούμενος τον έρωτα της Μήδειας. Η απιστία και η προδοσία του Ιάσωνα προκάλεσε έντονη οδύνη και πόνο στην Μήδεια, πυροδοτώντας μία εκδικητική αντίδραση. Από αυτό το σημείο ξεκινάει ουσιαστικά η πλοκή της τραγωδίας.
Ο Κρέοντας, λοιπόν, ο βασιλιάς της Κορίνθου, διατάζει την εξορία της Μήδειας, φοβούμενος μήπως η μάγισσα βλάψει τον Ιάσωνα και την νέα σύζυγό του, χρησιμοποιώντας τις μαγικές της ικανότητες. Ωστόσο, η Μήδεια καταφέρνει να παραμείνει στην Κόρινθο για μία ακόμη μέρα, πριν εξοριστεί, κατάσταση που της επιτρέπει να εφαρμόσει το εκδικητικό της σχέδιο. Ακολουθεί, η εκρηκτική συζήτησή της με τον Ιάσωνα, ο οποίος προσπαθεί να δικαιολογήσει την πράξη του και να την καθησυχάσει, χωρίς, όμως, κανένα αποτέλεσμα, καθώς η Μήδεια αντικρούει όλα τα επιχειρήματά του, εκφράζοντας τον μεγάλο πόνο της. Τότε, εμφανίζεται σαν από μηχανής θεός ο Αιγεύς, ο βασιλιάς της Αθήνας, ο οποίος εκείνο το διάστημα έτυχε να περάσει από την περιοχή της Κορίνθου, και προσφέρει άσυλο στην Μήδεια στην Αθήνα, έπειτα από ικεσίες της. Αφού εξασφάλισε, λοιπόν, καταφύγιο για την ίδια, η Μήδεια ακολούθησε το εκδικητικό της σχέδιο.
Αρχικά, έστειλε τα παιδιά της στο παλάτι, με σκοπό να προσφέρουν στην Γλαύκη ως γαμήλια δώρα ένα πέπλο και ένα στέμμα, δείχνοντας, έτσι, την διάθεσή της να συμφιλιωθούν μεταξύ τους. Ωστόσο, τα δώρα ήταν εμποτισμένα με ισχυρό δηλητήριο, με αποτέλεσμα να πεθάνουν με φρικτούς πόνους τόσο η Γλαύκη όσο και ο Κρέοντας, ο οποίος επιχείρησε να αφαιρέσει το στέμμα από το κεφάλι της κόρης του στην προσπάθειά του να την σώσει. Αποκορύφωμα της τραγωδίας αποτελεί η σκηνή που ακολουθεί, όπου η Μήδεια σκοτώνει τα ίδια της τα παιδιά, όταν αυτά επιστρέψουν από το παλάτι, ώστε να εντείνει τον πόνο του Ιάσωνα, αλλά και για να αποτρέψει τον θάνατό τους από την βασιλική οικογένεια, λόγω εκδίκησης. Μαθαίνοντας τα νέα ο Ιάσωνας, επιχειρεί να αποδώσει δικαιοσύνη. Η Μήδεια, όμως, καταφέρνει να ξεφύγει και να οδηγηθεί με ασφάλεια στην Αθήνα, έχοντας μαζί της τα άψυχα σώματα των παιδιών της, ώστε να αφαιρέσει από τον Ιάσωνα το δικαίωμα να τα θάψει.
Η τραγωδία κατατάχθηκε στην τελευταία θέση κατά τους δραματικούς αγώνες το 431 π.Χ., ιδιαίτερα λόγω του περιεχομένου και της πλοκής της Μήδειας. Ο απάνθρωπος, βάρβαρος και εκδικητικός χαρακτήρας της Μήδειας σε συνδυασμό με την έλλειψη ηθικών περιορισμών στα ζητήματα του έρωτα, του θανάτου και ιδιαίτερα της παιδοκτονίας λειτούργησαν κατασταλτικά στην ελληνική ευαισθησία και στην γνώμη του κοινού. Ωστόσο, η αποτυχία που γνώρισε η τραγωδία στην αρχαιότητα αντιδιαστέλλεται με την σύγχρονη εποχή, όπου το έργο αποκτά μεγάλη σπουδαιότητα, λόγω της ενδιαφέρουσας προσωπικότητας της Μήδειας. Η Μήδεια ενσαρκώνει έναν αντισυμβατικό γυναικείο ρόλο, διότι εναντιώνεται στον παραδοσιακό ρόλο της συζύγου και μητέρας, αρνούμενη την απόφαση του Ιάσωνα να παντρευτεί μία άλλη γυναίκα. Ειδικότερα, αντικρούει με επιχειρήματα την απιστία του συζύγου της στον διάλογό τους, προχωρώντας στην αμείλικτη εκδίκησή της (δολοφονία, παιδοκτονία), πράξεις που ταιριάζουν σε μία βάρβαρη γυναίκα και έρχονται σε αντίθεση με τα γυναικεία ελληνικά πρότυπα της εποχής.
Συμπληρωματικά, οι ταυτότητες που προσλαμβάνει μέσα στο έργο είναι ποικίλες και, συχνά, αντικρουόμενες μεταξύ τους. Η Μήδεια είναι μία γυναίκα που ενσαρκώνει, αρχικά, τον ρόλο της συζύγου, καταλήγοντας, όμως, απατημένη και χωρίς άντρα δίπλα της. Είναι μητέρα, αλλά σκοτώνει τα παιδιά της, αφαιρώντας από τον εαυτό της την ιδιότητα τόσο της μητέρας όσο και της γυναίκας γενικά, καθώς εκείνη την εποχή σκοπός μίας γυναίκας ήταν ουσιαστικά η αναπαραγωγή. Είναι δυστυχισμένη, αλλά και εκδικητική. Στην αρχή της τραγωδίας, επίσης, παρουσιάζεται αδύναμη, καθώς πρόκειται να χάσει τον σύζυγό της και να εξοριστεί, ωστόσο, θέτοντας σε εφαρμογή το σχέδιό της, καθίσταται απρόβλεπτη και αδίστακτη, ακτινοβολώντας έντονα άλλες δύο ιδιότητές της: της μάγισσας και της βάρβαρης. Γενικά, οι ερμηνευτικές προσεγγίσεις για την προσωπικότητα της Μήδειας ποικίλουν και διαφέρουν, όπως και η ίδια, φανερώνοντας την μοναδικότητά της και τον λόγο που πολλοί μελετητές αποκτούν έντονο ενδιαφέρον γύρω από το πρόσωπό της.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Franco Montanari (2017), Ιστορία της αρχαίας ελληνικής λογοτεχνίας, Θεσσαλονίκη: εκδ. University Studio Press
- Στέλλα Τσελεπίδη (2018), Μήδεια του Ευριπίδη: Ψυχανάλυση, Θεωρία, Πολιτική, ikee.lib.auth.gr, διαθέσιμο εδώ.
