Του Νίκου Λυκομήτρου,
Η μάχη της Φλώρινας είναι μια σημαντική μάχη του Εμφυλίου Πολέμου, η οποία έλαβε χώρα από τις 11 έως τις 13 Φεβρουαρίου 1949. Στην μάχη αυτή, ο Δημοκρατικός Στρατός Ελλάδας προσπάθησε να καταλάβει την πόλη, με στόχο την εξασφάλιση του μετώπου, δεδομένου ότι η πόλη αυτή γειτνιάζει με την Γιουγκοσλαβία και την Αλβανία, τα οποία ήταν καθεστώτα φιλικά διακείμενα προς το ΔΣΕ.
Το 1948, ο Εμφύλιος Πόλεμος είχε στασιμοποιηθεί, με τον ΔΣΕ και τον Ελληνικό Στρατό να σχεδιάζουν και οι δύο επιχειρήσεις με σκοπό την κατάληψη νέων περιοχών που θα τους επέτρεπε να αποκτήσουν μεγαλύτερο πλεονέκτημα εναντίον της άλλης. Μεταξύ άλλων, τον Δεκέμβριο του 1948, ο ΔΣΕ κατέλαβε την Καρδίτσα και ο κυβερνητικός στρατός τον Αύγουστο έκανε επιχείρηση στην βόρεια Ελλάδα καταλαμβάνοντας τον Γράμμο. Ο Αλέξανδρος Παπάγος ανέλαβε την αρχηγία του κυβερνητικού στρατού τον Ιανουάριο, ενώ ο ΔΣΕ τον Ιανουάριο κατέλαβε την Νάουσα και το Καρπενήσι. Αυτά, προς την κατανόηση του ευρύτερου πλαισίου των συσχετισμών.
Καθώς ο ΔΣΕ είχε χάσει τον έλεγχο του Γράμμου, 10 χιλιάδες στρατιώτες είχαν συγκεντρωθεί στο Βίτσι, το νέο ορμητήριο του ΔΣΕ. Ο ΔΣΕ ήλεγχε αρκετές περιοχές και στην υπόλοιπη δυτική Μακεδονία. Στόχος της επιχείρησης, η οποία σχεδιαζόταν σταδιακά με ορμητήριο το Βίτσι, ήταν η ανακατάληψη κάποιου αστικού κέντρου που θα τους επέτρεπε να αποκτήσουν πλεονέκτημα, να αναζωπυρώσουν ο ηθικό τους και να αποκτήσουν μια εδαφική βάση που θα τους επέτρεπε να επιτύχουν την αναγνώριση της Προσωρινής Δημοκρατικής Κυβέρνησης. Μια πρώτη προσπάθεια έγινε με την κατάληψη της Νάουσας για 4 ημέρες (11-15 Ιανουαρίου). Μετά διορίστηκαν στο γενικό αρχηγείο του ΔΣΕ αρχιστράτηγος ο Γεώργιος Βοντίτσιος και υποστράτηγος ο Δημήτρης Βλαντάς, στις 30 Ιανουαρίου, στους οποίους επιφορτίστηκε η προετοιμασία αυτής της επιχείρησης. Αρχικά, εξετάστηκε η εισβολή στη Κοζάνη, όμως επελέγη η Φλώρινα καθώς διέθετε λιγότερο ισχυρή στρατιωτική παρουσία, αν και αξιόλογη. Ο Ελληνικός Στρατός παρέταξε 8 χιλιάδες στρατιώτες και 300 χωροφύλακες, την 2η μεραρχία του, μια μοίρα πεδινού πυροβολικού και 3 πυροβολαρχίες, και επιπλέον ενισχύσεις από την Καστοριά και την Έδεσσα. Ο ΔΣΕ είχε 7 χιλιάδες στρατιώτες, τέσσερις ταξιαρχίες, αλλά και ομάδες σαμποτέρ και πεζικού, όπως και αντιαρματικούς και αντιαεροπορικούς ουλαμούς.
Η εισβολή του ΔΣΕ ξεκίνησε στις 3:30 στις 12 Φεβρουαρίου, καταλαμβάνοντας στην αρχή αρκετά υψώματα. Ο στόχος ήταν να καταληφθούν όσο το δυνατόν γρηγορότερα τα κοντινά υψώματα και προς το χάραμα να γίνει η εισβολή στην κυρίως πόλη. Ο Εθνικός Στρατός αντεπιτέθηκε άμεσα, και κατάφερε να αντιμετωπίσει ακαριαία μια μεραρχία του ΔΣΕ που εισήλθε για λίγο στην πόλη. Πριν την εισβολή στην Φλώρινα ο ΔΣΕ βομβάρδισε τις θέσεις των αμυνόμενων. Η 11η μεραρχία του ΔΣΕ κατέλαβε ορισμένες περιοχές κοντά στην νότια είσοδο της πόλης, ενώ άλλη ταξιαρχία κατέλαβε τα γύρω υψώματα και απέκλεισε τους δρόμους. Διακόσιοι άνδρες του ΔΣΕ πιάστηκαν αιχμάλωτοι. Αν και το χιόνι καθυστέρησε λίγο τον Εθνικό Στρατό, εντέλει επικράτησε καθώς ήταν καλά εκπαιδευμένος, καλοεξοπλισμένος και είχε πρόσβαση σε υποστήριξη από αέρος, χτυπώντας τις θέσεις του ΔΣΕ με πυραύλους, βόμβες και ναπάλμ. Το απόγευμα μια νέα επίθεση του ΔΣΕ απέτυχε και λίγες μέρες μετά ενισχύσεις από άλλες περιοχές οδήγησαν στην ανακατάληψη των γύρω βουνών και των περιοχών κοντά στη Φλώρινα που κατέλαβαν οι αντάρτες του ΔΣΕ. Οι απόψεις για τις απώλειες διαφέρουν. Ο ΕΣ αναφέρει 713 νεκρούς για τον ΔΣΕ και 44 κυβερνητικούς, ενώ κατά τον ΔΣΕ ο ίδιος έχασε 194 στρατιώτες και ο ΕΣ 404. Οι νεκροί του ΔΣΕ παρατάχθηκαν σε σειρές σε χωράφια, και αφού ο ΕΣ οδήγησε τους αιχμαλώτους του ΔΣΕ για να δουν τους νεκρούς αξιωματικούς, προέβη σε μαζική ταφή των αιχμαλώτων του ΔΣΕ σε λάκκους. Μαχητής του ΔΣΕ αναφέρει ακόμη, ότι αρκετοί μαχητές εκτελέσθηκαν μετά την σύλληψη τους, παρά την νεαρή τους ηλικία.
Η μάχη είχε ατυχή έκβαση για τον ΔΣΕ. Καθώς σύμφωνα με εκτιμήσεις οι πραγματικές απώλειες του ΔΣΕ κυμαίνονται σε 800 νεκρούς και 1.500 τραυματίες (και 350 αιχμαλωτίστηκαν/συνελήφθησαν), λόγω του μεγάλου μεγέθους των απωλειών, ο ΔΣΕ άρχισε να χάνει δυνάμεις, και ο ΕΣ διευκολύνθηκε στο να διαπεράσει τις γραμμές του ΔΣΕ στο Βίτσι τον Αύγουστο, οδηγώντας στο τέλος του εμφυλίου. Πιο συγκεκριμένα, όσον αφορά τις απώλειες του ΔΣΕ, η 425η ταξιαρχία έχασε το ένα τέταρτο των δυνάμεων της στις πρώτες τρεις ώρες από την έναρξη των μαχών, Σύμφωνα με μεταγενέστερη ιστορική έρευνα, αντάρτης του ΔΣΕ ισχυρίστηκε ότι σημαντικό ρόλο στην ήττα έπαιξε η καθυστέρηση της εισβολής κατά μία ημέρα, ενώ σε άλλο βιβλίο, αναφέρεται ότι ο Νίκος Ζαχαριάδης, τότε γενικός γραμματέας του ΚΚΕ, ανέφερε ότι μεταξύ άλλων η ήττα οφείλεται στην ανεπάρκεια των στελεχών του ΔΣΕ που δεν είχαν ακόμη την επάρκεια να κερδίσουν μάχες τέτοιου επιπέδου και μεγέθους. Ο ΔΣΕ υποχώρησε στο Πισοδέρι μετά το τέλος των εχθροπραξιών.
Επίσης, ο ΕΣ είχε προγενέστερη ενημέρωση για τις κινήσεις του ΔΣΕ, και όπως αναφέρθηκε παραπάνω, πρόσβαση σε υποστήριξη από αέρος, κάτι που επηρέασε την έκβαση της μάχης. Τους επόμενους δύο μήνες ο ΔΣΕ έκανε κάποιες επιδρομές και προσωρινές καταλήψεις σε περιοχές όπως ο νομός Λάρισας, η Χαλκιδική και η κεντρική Μακεδονία, όμως μέχρι το τέλος του Απριλίου ο ΔΣΕ αποσύρθηκε από μεγάλο μέρος της Ελλάδας για να επικεντρωθεί στο προπύργιο του στα βορειοδυτικά, γύρω από τον Γράμμο. Ο Αμερικανός στρατηγός Τζέημς Βαν Φλιτ σημειώνει ότι, η έκβαση της μάχης της Φλώρινας αναζωπύρωσε το ηθικό του ΕΣ και του ελληνικού πληθυσμού, και ότι ήταν σημαντική, γιατί κατά τον ίδιο, είχαν οργανωθεί σχέδια υπεράσπισης της Φλώρινας, είχαν τηρηθεί οι διαταγές και η εκπαίδευση των στρατιωτών λειτούργησε. Η επίθεση στη Φλώρινα ήταν η τελευταία επίθεση σε μια μεγάλη πόλη από τον ΔΣΕ, αλλά και η τελευταία έξω από το προπύργιο στο Γράμμο και το Βίτσι. Το πλεονέκτημα πέρασε στον ΕΣ μετά την μάχη αυτή και έτσι, μέχρι τον Ιούνιο, η κεντρική Ελλάδα είχε εκκαθαριστεί από μαχητές του ΔΣΕ.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Δήμος Βότσικας (1985), Αναμνήσεις από την εθνική αντίσταση και την δράση του Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδας στην Ήπειρο και την Δυτική Μακεδονία, Αθήνα: εκδ. άγνωστες
- Στάθης Ν. Καλύβας, Νίκος Μαραντζίδης (2016), Εμφύλια Πάθη, 2 νέες ερωτήσεις και απαντήσεις για τον Εμφύλιο, Αθήνα: εκδ. Μεταίχμιο
- Αντρέ Γερολυμάτος (2016), An International Civil War, Greece, 1943-1949, εκδ. Yale University Press
