Του Γιώργου Σαλπιγγίδη,
Η Ελλάδα διαθέτει μια πλούσια ιστορία με αιώνες παρουσίας στην ανθρώπινη πορεία. Αυτό συνεπάγεται και με μια πλούσια αρχαιολογική και πολιτιστική κληρονομιά που είτε έχει βρεθεί και ανασυρθεί από τα σπλάχνα της είτε παραμένει σιωπηλή στην αγκάλη της «μάνας γης». Ο αρχαιολογικός αυτός θησαυρός αποτελεί το πιο ζωντανό και απτό αποτύπωμα της παρουσίας τόσο των Ελλήνων όσο και των λαών που ήρθαν σε άμεση ή και έμμεση επαφή μαζί τους, διατηρώντας ζωντανή τη μνήμη μέσα στο πέρασμα του χρόνου. Ο τρόπος, τώρα, με τον οποίο διαχειρίζονται και αξιοποιούνται, ειδικά όταν έχουν βρεθεί κατά τη διαδικασία ενός δημοσίου έργου, χρήζει μεγάλης και μακράς συζήτησης με διαφορετικές απόψεις.
Ένα τέτοιο πρόσφατο έργο που έχει διχάσει την επιστημονική κοινότητα είναι η ανεύρεση της λεωφόρου Decumanus Maximus κατά τη διάρκεια των εργασιών του μετρό της Θεσσαλονίκης και πιο συγκεκριμένα στον σταθμό Βενιζέλου. Με αφορμή το θέμα αυτό ο Κώστας Καρράς –ο οποίος δυστυχώς έφυγε από τη ζωή τον Φεβρουάριο του 2022– συγκέντρωσε σε ένα βιβλίο το χρονικό και τις σκέψεις μιας μερίδας ειδικών που υποστηρίζουν τη διατήρηση των αρχαιοτήτων κατά χώραν (in situ). Το έργο αυτό, λοιπόν, φέρει τον τίτλο Θεσσαλονίκη: Η χαμένη ευκαιρία. Όραμα μιας διαχρονικής πόλης και κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις Πρώτη Ύλη.
Ο Κώστας Καρράς σπούδασε Φιλοσοφία, Ιστορία και Αρχαία Ελληνικά στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης, αλλά και Οικονομικά στο Χάρβαρντ, συνδυάζοντας τις ανθρωπιστικές και οικονομικές επιστήμες. Δραστηριοποιήθηκε επαγγελματικά για 26 έτη στον χώρο της ναυτιλίας και υπήρξε μέλος του Δ.Σ. της Ένωσης Ελλήνων Εφοπλιστών. Ωστόσο, η δράση του δεν περιοριζόταν μόνο εκεί, αφού συμμετείχε και οργάνωνε διάφορες διεθνούς εμβέλειας δραστηριότητες, όπως η οργάνωση «Φίλοι της Κύπρου» στη Βρετανία μετά από την εισβολή στη μεγαλόνησο, το «Κέντρο για τη Δημοκρατία και Συμφιλίωση στη Νοτιοανατολική Ευρώπη», Αντιπρόεδρος (1976-2021) της Europa Nostra που δραστηριοποιείται σε 40 χώρες για την προστασία της πολιτιστικής κληρονομιάς – μάλιστα ο φορέας αυτός θέσπισε το 2023 το Βραβείο Ευρωπαίων Πολιτών «Κώστας Καρράς» για τη Διάσωση Απειλούμενης Κληρονομιάς κ.ά. Αυτό, όμως, που είχε ιδιαίτερη αξία για τον ίδιο ήταν όταν ίδρυσε, το 1972 με τη γυναίκα του Λυδία Καρρά, την ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ Περιβάλλοντος και Πολιτισμού, η οποία δρα για τη διάσωση της φύσης και της πολιτιστικής κληρονομιάς.
Το βιβλίο, λοιπόν, του αείμνηστου Κώστα Καρρά εστιάζει στις αρχικές αποφάσεις που είχαν παρθεί για την κατά χώραν διατήρηση των αρχαιοτήτων στον σταθμό Βενιζέλου, κάτι που είχε και τη σύμφωνη γνώμη του Κεντρικού Αρχαιολογικού Συμβουλίου (ΚΑΣ), ωστόσο τελικά αυτό έμελλε να αλλάξει. Έτσι, ο συγγραφέας στέκεται κριτικός απέναντι σε αυτήν τη μεταβολή, θεωρώντας την επικίνδυνη για τις αρχαιότητες, επηρεάζοντας παράλληλα τον χαρακτήρα και τη φυσιογνωμία του, καθώς εκεί έχουν βρεθεί μεταξύ άλλων καταστήματα, στοές, πλατείες κ.ά. της υστερορωμαϊκής και πρωτοβυζαντινής Θεσσαλονίκης. Παρουσιάζει, λοιπόν, τους αγώνες διαφόρων οργανώσεων –π.χ. ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ Περιβάλλοντος και Πολιτισμού, Χριστιανική και Αρχαιολογική Εταιρεία– και συλλογικοτήτων που κατέφυγαν στα δικαστήρια και το Συμβούλιο της Επικρατείας για την αναίρεση της απόφασης για την απόσπασή τους.
Επιπλέον, παραθέτει και τις δυσκολίες που υπάρχουν από άποψη χρόνου και χρήματος με την ανάγκη εύρεσης υπέρογκων ποσών για να πραγματοποιηθούν τέτοιου είδους σχέδια. Και αυτό είναι εύλογο, καθώς μόνη η έκταση της λεωφόρου Decumanus Maximus έχει πλάτος 4,5 με 7 μέτρα, δίχως να συμπεριλαμβάνουμε τα άλλα παραπλήσια ευρήματα. Στο τέλος του βιβλίου, ο συγγραφέας παραθέτει και την ανοιχτή επιστολή που είχε στείλει προς τον Πρωθυπουργό της χώρας, Κυριάκο Μητσοτάκη, τον Ιούνιο του 2021, παραθέτοντας με πλήρη τεκμηρίωση τους λόγους και το σκεπτικό της διατήρησης κατά χώραν των αρχαιοτήτων, ενώ την επιστολή αυτή συνυπέγραψαν και άλλοι 225 ειδικοί από διάφορους συναφείς χώρους όπως αρχαιολόγοι, ιστορικοί, αρχιτέκτονες, πολιτικοί μηχανικοί κλπ.
