Του Κωνσταντίνου Κατσούλα,
Ήταν τέλη Φεβρουαρίου του 1943, περίοδος στην οποία ο Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος είχε εισέλθει σε μια κρίσιμη καμπή, μετά τη στρατηγικής σημασίας ήττα των Ναζί στο Στάλινγκραντ, όταν σημειώθηκε στην περιοχή της Αμφιλοχίας σημαντική κινητικότητα. Οι Ιταλοί είχαν συγκεντρώσει στράτευμα σχεδόν 2.500 ανδρών στην Αμφιλοχία, ενώ προχωρούσαν σε επίταξη αποθηκών και κτιρίων στα πεδινά χωριά Λουτρό και Σαρδίνια. Οι αντάρτες, συγκεντρωμένοι κυρίως στο Τρίκλινο, περίμεναν μια εισβολή στον Βάλτο από τα νότια, ωστόσο οι Ιταλοί τους ξεγέλασαν εισβάλλοντας από τα βόρεια. Εν μια νυκτί, οι άνδρες τους μεταφέρθηκαν με αυτοκίνητα προς τον βορρά και αφού σταμάτησαν στη Συκούλα κινήθηκαν προς τα ορεινά, καταλαμβάνοντας τη Φλωριάδα και το Πατιόπουλο. Ο Χούτας με το στράτευμά του κινήθηκε προς τα εκεί και σε συνεργασία με ομάδες του Ε.Δ.Ε.Σ. έδιωξαν τους Ιταλούς, καταδιώκοντάς τους τις 13 Μαρτίου μέχρι το πεδινό Κομπότι και διασφαλίζοντας για ακόμα μια φορά τη συνέχεια της Αντίστασης.
Η επόμενη απειλή για την Ελεύθερη Ορεινή Ελλάδα και τον Βάλτο δεν ήρθε από τους Ιταλούς, αλλά από τον ενισχυμένο Ε.Λ.Α.Σ., ο οποίος έχοντας πλέον τον συνταγματάρχη Σαράφη – ο οποίος τύγχανε ευρείας αποδοχής στους δημοκρατικούς κύκλους των Αθηνών – στις τάξεις του, προσπαθούσε εκ νέου να θέσει τα υπόλοιπα αντάρτικα υπό τον έλεγχό του. Είχε προηγηθεί συνάντησή του με τον Ζέρβα και τον Άγγλο ταξίαρχο Έντυ, στην οποία ο Ζέρβας είχε απορρίψει τη συνένωση του Ε.Δ.Ε.Σ. και των άλλων Εθνικών Ομάδων Αντίστασης με τον Ε.Λ.Α.Σ.. Σώμα του Ε.Λ.Α.Σ. προέλασε ως την ανατολική όχθη του Αχελώου, όπου και παρατηρώντας τη συγκέντρωση των ανταρτών του Χούτα, έστειλαν γράμμα σε αυτόν ζητώντας να τους αφήσει να περάσουν στο Βάλτο. Ο Χούτας με γράμμα απέρριψε την πρόταση αυτή και το βράδυ 18-19/3 ο Ε.Λ.Α.Σ. προσπάθησε να καταλάβει τη γέφυρα της Τατάρνας, χωρίς, όμως, αποτέλεσμα, ενώ με παρέμβαση του Γούντχαουζ σταμάτησαν οι εχθροπραξίες εκεί.
Η εισβολή από την Ευρυτανία είχε αποτύχει όσες φορές είχε δοκιμαστεί από τον Ε.Λ.Α.Σ., συνεπώς τα σώματα του τελευταίου προσπάθησαν να εισβάλλουν από τον Κάτω Αχελώο. Ισχυρή ομάδα 180 ανδρών κατέλαβε το Μπαμπαλιό και το Μαλατέικο, αιχμαλωτίζοντας όσους εθνικούς αντάρτες βρήκαν εκεί, ενώ τις 29/3 οι άνδρες αυτοί καταυλίσθηκαν στη Μαλεσιάδα. Οι αντάρτες του Βάλτου περικύκλωσαν το χωριό, με αποτέλεσμα οι στρατιώτες του Ε.Λ.Α.Σ. για να γλιτώσουν την ήττα να έρθουν σε επαφή με τον Χούτα, με τον οποίο και συμφώνησαν να αποχωρήσουν από την περιοχή διατηρώντας, όμως, τα όπλα τους.
Οι εχθροπραξίες μεταξύ των Αντάρτικων Ομάδων ατόνησαν μετά από πιέσεις των Συμμάχων, οι οποίοι ξεκίνησαν να αποστέλλουν ουσιαστική βοήθεια προς όλες τις ομάδες αυτές. Εν τω μεταξύ, οι επιτυχίες του Χούτα και του Ζέρβα στον Βάλτο και την Άρτα οδήγησαν σε δημιουργία νέων ομάδων Εθνικής Αντίστασης σε ολόκληρη την Ήπειρο. Η με κάθε επισημότητα πλέον ένωση των δυνάμεων των δυο ανδρών, μαζί και με τα νέα πατριωτικού χαρακτήρα αντάρτικα οδήγησε στην δημιουργία των Ε.Ο.Ε.Α. (Εθνικές Ομάδες Ελλήνων Ανταρτών), και ο Χούτας ονομάστηκε πλέον Αρχηγός Βάλτου. Το Αρχηγείο Βάλτου έλαβε συνολικά 2.640 χρυσές λίρες, ενώ οι Ε.Ο.Ε.Α. συνολικά έλαβαν 305.000 και ο Ε.Λ.Α.Σ. 650.000 από τους Συμμάχους. Οι μήνες Απρίλιος και Μάιος κύλησαν χωρίς πολλές εχθροπραξίες, καθώς το Αρχηγείο Βάλτου παρέμενε σε επιφυλακή για τυχόν κινήσεις από την πλευρά του Ε.Α.Μ., ενώ μια προσπάθεια για σαμποτάζ στο λιμάνι της Αμφιλοχίας απέτυχε, καθώς οι πράκτορες στους οποίους είχε αναθέσει ο Χούτας την αποστολή αυτή δείλιασαν.
Η αποτυχία των Ιταλών να καταστείλουν το αντάρτικο στην Ελλάδα ώθησε στην παρέμβαση των Γερμανών. Οι Γερμανοί με τη χρήση αεροπλάνων αρχικά έριξαν προκυρήξεις στα εδάφη των Ε.Ο.Ε.Α., με τις οποίες καλούσαν τους κατοίκους να αντιδράσουν στο αντάρτικο, ενώ δεν άργησαν να βομβαρδίσουν τον Βάλτο και τα Τζουμέρκα. Στον Βάλτο κατέληξε από τους βομβαρδισμούς ο ανθυπασπιστής Μπούζος, ενώ για να μην υπάρξουν άλλα θύματα οι αντάρτες δημιουργούσαν τις νύχτες φωτεινά σημεία μακριά από τους οικισμούς, ώστε οι Γερμανοί να μπερδεύονται από τα φώτα και να βομβαρδίζουν τα σημεία αυτά.
Στη Μεσόγειο, η πλάστιγγα είχε γείρει πλέον σαφώς υπέρ των Συμμάχων, γεγονός το οποίο θα επηρέαζε άμεσα και τις εχθροπραξίες στην Ελλάδα. Οι Σύμμαχοι, έχοντας συντρίψει τα Άφρικα Κορπς του Γερμανού Ρόμμελ, ετοίμαζαν την εισβολή τους στη Σικελία. Για να πετύχει η επιχείρηση αυτή, αποφάσισαν να παραπλανήσουν τον Άξονα, με τη συνδρομή και του Αντάρτικου, δημιουργώντας την εντύπωση πως η εισβολή θα συμβεί στην Ελλάδα και όχι στη Σικελία. Για τον λόγο αυτό οι αντάρτικες ομάδες κλήθηκαν να φέρουν εις πέρας κάποιες επιχειρήσεις εκτροπής, οι οποίες θα δυσχέραιναν τη μεταφορά στρατευμάτων και εφοδίων από τις δυνάμεις του Άξονα. Ο ταξίαρχος Έντι απευθύνθηκε τάχιστα στις Ε.Ο.Ε.Α., ώστε να διασφαλίσει την παρεμπόδιση της κίνησης των κατοχικών δυνάμεων από το Αγρίνιο μέχρι και τα σύνορα με την Αλβανία. Το Αρχηγείο Βάλτου κλήθηκε να καταλάβει και να ανατινάξει τη Γέφυρα Αχελώου, η οποία είχε μήκος 220 μέτρων και λόγω του προηγούμενου της ανατίναξης της Γέφυρας Γοργοποτάμου, ιδιαίτερα οχυρωμένη. Η συγκέντρωση των δυνάμεων ξεκίνησε τις 2 Ιουλίου στο Χαλκιόπουλο, ενώ 80 άνδρες από το τμήμα της Τριχωνίδας και αρκετοί από τα τμήματα του Ξηρομέρου είχαν σπεύσει προς ενίσχυση των Βαλτινών.
Τα μεσάνυχτα της 5/7/1943 ξεκίνησε η επίθεση ενάντια της γέφυρας. Καθώς η φρουρά της γέφυρας είχε ενισχυθεί και ήταν σε επαγρύπνηση, έγινε σκληρή μάχη με πολλούς νεκρούς και από τις δυο πλευρές. Μέχρι τις 3 το πρωί οι αντάρτες είχαν καταλάβει όλη την ανατολική όχθη και τα 2 ιταλικά πυροβολεία της. Ωστόσο το συνεργείο καταστροφών βρισκόταν μακριά από την γέφυρα του Αχελώου, λόγω έλλειψης συνεννόησης και δεν μπορούσε να καταστρέψει την γέφυρα. Γρήγορα έσπευσαν ενισχύσεις του Άξονα από την Αμφιλοχία και το Αγρίνιο και ανάγκασαν τους αντάρτες σε συντεταγμένη υποχώρηση ως το Καστράκι, οι οποίοι όμως είχαν ήδη προκαλέσει μεγάλη ζημιά στον εχθρό.
Το πνεύμα της Ελευθερίας και ο επαναστατικός αναβρασμός ήταν πλέον διάχυτος στην περιοχή. Στις 7/7 οι μονάδες της Ε.Ο.Ε.Α. μετέβησαν στο Μακρυνόρος, όρος από το οποίο διέρχεται ο δρόμος Αμφιλοχίας- Άρτας, και δυο μέρες αργότερα έτρεψαν σε υποχώρηση ιταλικές μονάδες, οι οποίες κατευθύνονταν από την Άρτα στην Αμφιλοχία. Οι αντάρτες προχώρησαν, στη συνέχεια, σε ανατίναξη όλων των γεφυρών της περιοχής. Οι ιταλικές μεραρχίες όμως, ένεκα της συμμαχικής εισβολής στη Σικελία, έπρεπε οπωσδήποτε να γυρίσουν στη χώρα τους. Περίπου 680 οχήματα το βράδυ της 13/7 φτάσανε στην Αμφιλοχία με σκοπό να γυρίσουν μέσω Αλβανίας στην Ιταλία. Ο Χούτας τοποθέτησε τους αντάρτες του σε στρατηγικά σημεία του Μακρυνόρους και ναρκοθέτησε τον δρόμο. Στις 5:30 τα χαράματα, οι Ιταλοί φτάσανε στην πρώτη νάρκη, η οποία και ανατίναξε ένα ιταλικό τανκ, ενώ η ελληνική ομοβροντία καθήλωσε τους Ιταλούς, οι οποίοι όλη την μέρα έμειναν στο Ανοιξιάτικο, βαλλόμενοι από κάθε πλευρά. Το βράδυ της 16/7, ενώ προέλαυναν οι Ιταλοί μετά από επιχειρήσεις του πυροβολικού τους, έπεσαν σε ενέδρα, η οποία σκόρπισε τον πανικό στις τάξεις τους, με αποτέλεσμα πολλοί να πέσουν νεκροί, ενώ οι αντάρτες πήραν στολές και όπλα ως λάφυρα. Οι Ιταλοί προσπάθησαν κινούμενοι ταυτόχρονα από τα βόρεια και τα νότια να καταλάβουν το Μακρυνόρος, ενώ στο Χάνι Κατσούλη οι αντάρτες ακινητοποίησαν και έτρεψαν σε υποχώρηση μεγάλη ιταλική δύναμη προερχόμενη από τα νότια. Την 20/7 γερμανικές ενισχύσεις ανέτρεψαν προς στιγμήν την ισορροπία, φτάνοντας σχεδόν ως το αρχηγείο των Ελλήνων στο Ελαιοχώρι, ωστόσο οι Βαλτινοί τους ώθησαν και αυτούς σε υποχώρηση, ενώ και την επόμενη μέρα οι εχθροί ηττήθηκαν στις ράχες του Μακρυνόρους.
Την επόμενη μέρα ο Χούτας έλαβε τηλεγράφημα από τους Άγγλους, στο οποίο οι τελευταίοι τον προέτρεπαν να αποσύρει το στράτευμά του από το Μακρυνόρος, καθώς ο αντικειμενικός στόχος της καθυστέρησης των Ιταλών είχε επιτευχθεί πλήρως! Έτσι, στις 22 του μηνός το Μακρυνόρος έμεινε ελεύθερο, και οι αποδεκατισμένες και με τσακισμένο ηθικό ιταλικές δυνάμεις πέρασαν πλέον στην Άρτα. Χωρίς την παρέμβαση του Χούτα και των ανδρείων Βαλτινών της Ε.Ο.Ε.Α. οι δυνάμεις αυτές, της τάξης των 6 με 8 χιλιάδων ανδρών, θα βρίσκονταν στη Σικελία και θα πολεμούσαν. Αντ΄ αυτού, την ίδια μέρα που οι ιταλικές εκείνες δυνάμεις πέρασαν το Μακρυνόρος, οι Σύμμαχοι έμπαιναν στο Παλέρμο της Σικελίας. Τρεις μέρες μετά ο Μπενίτο Μουσολίνι παραιτήθηκε.
Η περιοχή της Αμφιλοχίας και του Βάλτου υπήρξε ιδιαίτερα δραστήρια και στην Εθνική Αντίσταση, παρεμποδίζοντας σημαντικό τμήμα της ιταλικής δύναμης, ενώ οι επιτυχίες του Χούτα και του Ζέρβα ξεσήκωσαν την Ήπειρο, στην οποία θα λάμβαναν χώρα οι επόμενες μεγάλες επιτυχίες της Εθνικής Αντίστασης. Οι σύμμαχοι αναγνώρισαν τη συνεισφορά του Αρχηγείου Βάλτου ιδίως στην καθυστέρηση της ιταλικής στρατιάς, όπως φαίνεται από τα ευχαριστήρια μηνύματα των Άγγλων αξιωματικών της εποχής στο Αρχηγείο.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Στυλιανός Χούτας (1961), Η Εθνική Αντίστασις των Ελλήνων (1941-45), ιδία έκδοση, Αθήνα
