Της Χιόνας Οικονομάκη,
Ο Θωμάς Ψύρρας γεννήθηκε το 1934 στον Τύρναβο της Θεσσαλίας και σπούδασε στο τμήμα Φιλολογίας του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης. Υπήρξε εκδότης του εκπαιδευτικού περιοδικού Σημείο και μέλος της συγγραφικής ομάδας των περιοδικών Αυτό και Γραφή. Στο δυναμικό του κατέχει πλήθος συγγραφικών έργων, αποσπάσματα των οποίων ανθολογήθηκαν στα σχολικά βιβλία των νέων ελληνικών. Το νέο του βιβλίο με τίτλο Άρτιο κατά παρέκκλιση, που κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις Μεταίχμιο, είναι ένα έργο πολυδιάστατο και πολυφωνικό, ένα ευσύνοπτο και συνάμα εξαιρετικά ενδιαφέρον ηθογράφημα της μεταπολιτευτικής κοινωνίας σε όλες της τις εκφάνσεις, με πολιτικές αλλά και οικολογικές πραγματώσεις.
Το μεγαλύτερο μέρος του βιβλίου καταλαμβάνει ένας ιδιαίτερος μονόλογος, ενός Θεσσαλού αγρότη που βρίσκεται εμπλεκόμενος σε μία δικαστική διαμάχη, αντιμέτωπος με εργολάβους, όργανα της τοπικής αυτοδιοίκησης, αλλά και με την ίδια τη γραφειοκρατία που διέπει το ελληνικό κράτος, ούσα βαθειά ριζωμένη σε αυτό. Αναλυτικότερα, το εν λόγω βιβλίο συνιστά μία «μαρτυρία» ενός ανθρώπου, που με γνώμονα την αγάπη του για τις ρίζες του και τη φύση, αισθάνεται ηθικά υποχρεωμένος να προστατεύσει τόσο το παρόν, όσο και το μέλλον του τόπου του, από επιτήδειους που λειτουργούν εκπορευόμενοι από κίνητρα ωφελιμιστικά.
Στην προσπάθειά του να διαφυλάξει τον τόπο του θα προσκρούσει πάνω σε ανασταλτικούς παράγοντες, αντιλαμβανόμενος της παθογένειες της ελληνικής κοινωνίας, η οποία σε επίπεδο διοίκησης και γραφειοκρατίας εξακολουθεί να μαστίζεται από τις πελατειακές σχέσεις συμφέροντος, τις άτυπες, αλλά αυστηρά καθορισμένες ιεραρχικές σχέσεις και τον κομματισμό. Όλοι αυτοί οι παράγοντες, σαφώς, ενδυναμώνονται από τον παράγοντα του συμφέροντος που αφορά μία μικρή ελίτ των πολιτών. Κάτω από αυτές τις συνθήκες, ο πρωταγωνιστής θα αποφασίσει να απευθυνθεί στη Δικαιοσύνη, προκειμένου να διαφυλάξει την ακεραιότητα του τόπου του. Ωστόσο, ένα από τα παραθέματα που παρατίθενται στο βιβλίο, μας προετοιμάζει για όσα πρόκειται να ακολουθήσουν: «Αλλά, προτού ξεκινήσουμε, να κάνουμε μία ακόμα εξήγηση. Άκου… Δεν ξέρω το πώς εσύ εννοείς το Δίκιο. Αλλά άμα βγαίνει από το δικό μου στόμα αυτή η λέξη – θέλω να το ξέρεις–, τη λέω με το Δ κεφαλαίο – μεγάλο «Δ». Πολύ μεγάλο. Μέγιστο ως με τον κόσμον όλον, κι ακόμα μεγαλύτερο. Γιατί άμα ο κόσμος δεν είναι από Δικαιοσύνη φτιαγμένος, τότες για ποιο λόγο έγινε; Τι με κοιτάς; Σιγά τις φιλοσοφίες που λέω. Η Δικαιοσύνη είναι που μας κρατεί στον κόσμο, αυτή είναι η δύναμις που κρατεί ζυγιασμένα κι αρμονικά τα πάντα, τόπους, ουρανούς, άστρα, φυτά, ζωντανά κι ανθρώπους. Όλα. Σ’ τα λέω αυτά για να καταλάβεις πως, άμα έχεις όρεξη ν’ ακούσεις, καταπώς λες, θα δεχτείς ετούτη την αρχή. Γιατί εγώ έτσι ερμηνεύω τον κόσμο».
Εμπλεκόμενος σε δικαστικές διαμάχες, αναζητώντας μία ηθικά σωστή λύση, ο ήρωας θα συνειδητοποιήσει πως δεν αποτελεί παρά θύμα μίας κρατικής μηχανής μανιώδους που καλύπτει την ωφελιμιστική χροιά και της παθογένειές της με την πρόφαση της «ανάπτυξης», μίας ανάπτυξης που είναι σε θέση να εκμηδενίσει κάθε λαϊκή παράδοση, κάθε ηθικό δεσμό. Ένα βιβλίο που συγκινεί και προβληματίζει, παρουσιάζοντας με ρεαλισμό μία συνθήκη νοσηρή, μα υπαρκτή, που ακόμα επιβιώνει.
