Της Ειρήνης – Θεοδώρας Κρίκη,
H Σιάτιστα είναι μια ορεινή κωμόπολη στη Δυτική Μακεδονία, 28 χλμ. δυτικά της Κοζάνης και ανήκει στον Δήμο Βοΐου και στη Μητρόπολη Σισανίου και Σιατίστης. Έχει υψόμετρο 920 μέτρα και αριθμεί 5400 κατοίκους. Βρίσκεται στα δυτικά του νομού Κοζάνης, στις νότιες πλαγιές της κορυφής Βέλλια του Άσκιου όρους πάνω από την κοιλάδα του Αλιάκμονα. Αν την επισκεφθεί κανείς, θα δει ότι περιστοιχίζεται από πολλά εντυπωσιακά και καλοχτισμένα αρχοντικά, τα οποία διαμορφώνουν ένα αξέχαστο σκηνικό.
Κατά τον 15ο αιώνα, σημειώθηκε συστηματική κατοίκηση στη Σιάτιστα από χριστιανούς, οι οποίοι βρήκαν καταφύγιο σε απόκρημνες και οχυρωμένες πλαγιές του βουνού, προκειμένου να γλιτώσουν από τις φοβερές διώξεις των Τούρκων. Οι πρώτοι που εγκαταστάθηκαν στα σημερινά Γεράνεια, έχτισαν την εκκλησία της Αγίας Παρασκευής. Αργότερα, συγκεντρώθηκαν στην περιοχή περισσότεροι χριστιανοί και έτσι δημιουργήθηκε η Χώρα. Κατά τη διάρκεια της Τουρκοκρατίας, τόσο ο κοινοτικός χαρακτήρας στην οργάνωση όσο και το ελεύθερο φρόνημα των κατοίκων ενίσχυσαν την πεποίθηση ότι η Σιάτιστα συνέβαλε στην προετοιμασία του Αγώνα για την απελευθέρωση από τον τουρκικό ζυγό.
Η ακμή της πόλης ξεκίνησε τον 17ο αιώνα και διήρκησε μέχρι τον 19ο. Σημαντικό ρόλο σε αυτή διαδραμάτισαν οι έμποροι, οι γουναράδες και οι οινοποιοί. Η δραστηριότητα που ανέπτυξαν τους έφερε σε επαφή με άλλους πολιτισμούς και οι καλλιτεχνικές τεχνοτροπίες, τις οποίες πήραν από άλλους λαούς, ενσωματώθηκαν στα αρχοντικά και τις εκκλησίες. Μάλιστα, αποφάσισαν να δώσουν ποιότητα στον τρόπο διαβίωσης τους, πλουτίζοντας στην κοινωνική τους ζωή. Αξίζει να σημειωθεί ότι έδωσαν ιδιαίτερη έμφαση στην παιδεία και στην απελευθέρωση του γένους από τους Τούρκους.
Ένα σημαντικό στοιχείο της Σιάτιστας, το οποίο δημιουργεί μια μοναδική αίσθηση, είναι τα αρχοντικά της. Αυτά τα αριστουργηματικά οικοδομήματα, τα οποία προσελκύουν τους επισκέπτες, συμβόλιζαν μια ανερχόμενη αστική τάξη εκείνης της εποχής. Κατασκευάστηκαν από σπουδαίες συντεχνίες Ηπειρωτών και Μακεδόνων μαστόρων και περιείχαν υπόγειους και ημιυπόγειους χώρους, μεσοπάτωμα, όροφο και αυλή στο εσωτερικό τους. Αν τα κοιτάξει κανείς από την εξωτερική τους πλευρά, θα παρατηρήσει ότι είναι όμοια με οχυρά με κλειστά σαχνισιά, κάτι το οποίο δικαιολογείται από τις συχνές επιδρομές που δεχόταν η Σιάτιστα. Το πιο ξακουστό από τα 30 αρχοντικά, τα οποία διατηρούνται σε καλή κατάσταση, είναι το Αρχοντικό της Πούλκως, παλαιότερα γνωστό ως Οικία Πουλκίδη. Η κατασκευή του άρχισε το 1752, ενώ αναστηλώθηκε και ανακαινίστηκε με υποδειγματικό τρόπο. Στη Χώρα συναντάει κανείς δύο ακόμη σπουδαία αρχοντικά, το Αρχοντικό Μανούση, το οποίο σύμφωνα με την επιγραφή της πρόσοψης χτίστηκε το 1762, και το Αρχοντικό Δόλγκηρα, το οποίο χτίστηκε το 1700 και λειτουργεί ως Λαογραφικό Μουσείο.
Η Σιάτιστα ανέπτυξε σημαντική οικονομική και εμπορική δραστηριότητα κατά τον 17ο αιώνα, όπως αναφέρθηκε και παραπάνω. Ένα από τα πιο ξακουστά προϊόντα της κωμόπολης αυτής, το οποίο γνώρισε σημαντική άνθηση αποτελεί ο οίνος. Το ηλιαστό (όπως ονομάζεται) κρασί παρασκευάζεται από γλυκά σταφύλια, κυρίως από τις ποικιλίες μοσχόμαυρο, νιγρικιώτικο και ξινόμαυρο, καθώς και από μερικές αρωματικές ποικιλίες λευκών σταφυλιών. Όταν είναι φρέσκο το ηλιαστό κρασί είναι ημίξηρο, με πορτοκαλί χρώμα, ενώ όταν είναι παλιό έχει κόκκινο χρώμα και γλυκιά γεύση. Επιπλέον, η Σιάτιστα και ο Βελβεντός περιλαμβάνονται στη Διαδρομή του Κρασιού των Λιμνών, μία από τις διαδρομές των Δρόμων του Κρασιού στη Βόρεια Ελλάδα. Σήμερα, η Σιάτιστα διαθέτει 4 επισκέψιμα οινοποιεία, τα οποία είναι τα εξής: Δύο Φίλοι Νάκος, ΜagoutesVineyard και Ώττας.
Ένα ακόμη αξιοθαύμαστο στοιχείο στη Σιάτιστα, το οποίο προσελκύει το ενδιαφέρον των επισκεπτών είναι ο εκκλησιαστικός της διάκοσμος. Για παράδειγμα, ιδιαίτερα ενδιαφέρουσες είναι οι αγιογραφίες του ναού του Προφήτη Ηλία, οι οποίες απεικονίζουν αρχαίους Έλληνες φιλοσόφους, νομοθέτες και ιστορικούς. Ο ναός κτίστηκε το 1701 σε μία πλατωσιά σε κεντρικό ύψωμα και αγιογραφήθηκε από τον Αναστάσιο Ιωάννου Καλούδη και τα αδέλφια του. Μάλιστα, στην πλευρά του γυναικωνίτη συναντώνται μορφές όπως ο Πλάτωνας, ο Σόλων, ο Πλούταρχος, ο Θουκυδίδης και η προφήτισσα της Βίβλου, Σίβυλλα. Παρόμοιες αγιογραφίες βλέπει κανείς και στην πιο παλιά εκκλησία της Σιάτιστας, την Αγία Παρασκευή.
Επιπλέον, στη Σιάτιστα διατηρούνται αρκετά μουσεία, τα οποία αξίζει να επισκεφθεί κανείς. Το ένα είναι το Παλαιοντολογικό μουσείο, το οποίο ιδρύθηκε το 1906 από τον Αναστάσιο Δάνα. Έκθεμα, το οποίο τραβάει την προσοχή του κόσμου, είναι ο προϊστορικός ελέφαντας του Καλονερίου με τους χαυλιόδοντες του, ο οποίος έζησε εκεί πριν από 125.000 χρόνια. Το άλλο είναι το Βοτανικό Μουσείο του Ορειβατικού Συλλόγου Σιάτιστας ο «Μπούρινος», το οποίο διαθέτει μια μεγάλη ποικιλία εκθεμάτων από την χλωρίδα της Σιάτιστας. Και τα δύο μουσεία στεγάζονται στο Τραμπάντζειο Γυμνάσιο.
Τέλος, οι αρχαίες τελετές, που πραγματοποιούνταν προς τιμήν του Διονύσου, έχουν αφήσει μέχρι σήμερα το στίγμα τους στους κατοίκους της Σιάτιστας. Οι Καβαλάρηδες είναι ένα δρώμενο που διεξάγεται κάθε Δεκαπενταύγουστο, με σημαντικές εκδηλώσεις στην πόλη. Ανήμερα της γιορτής της Παναγιάς, 150 Καβαλάρηδες ξεκινούν από τη Σιάτιστα και διανύουν 12 χιλιόμετρα με προορισμό το μοναστήρι, το οποίο βρίσκεται στο Μικρόκαστρο Κοζάνης. Αφού τελειώσει η λειτουργία, στέκονται, για να ξεκουραστούν στο ξωκλήσι του Αηλιά Μικροκάστρου υπό τους ήχους χάλκινων οργάνων της ευρύτερης περιοχής.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΠΗΓΗ
- Σιάτιστα, η αρχοντική κωμόπολη της Κοζάνης, travel.gr, διαθέσιμο εδώ
