Του Ιούλιου Παπάζογλου,
Οι Ρωσοτουρκικοί πόλεμοι ήταν μια σειρά από δώδεκα πολέμους που διεξήχθησαν μεταξύ της Ρωσικής Αυτοκρατορίας και της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας μεταξύ του 16ου και του 20ου αιώνα. Ήταν μια από τις μεγαλύτερες σειρές στρατιωτικών συγκρούσεων στην ευρωπαϊκή Ιστορία. Εκτός από τον πόλεμο του 1710-1711 , καθώς και τον Κριμαϊκό πόλεμο που συχνά αντιμετωπίζεται ως ξεχωριστό γεγονός, οι συγκρούσεις έληξαν καταστροφικά για την Οθωμανική Αυτοκρατορία, η οποία περνούσε μια μακρά περίοδο στασιμότητας και παρακμής. Αντίθετα, παρουσίασαν την άνοδο της Ρωσίας ως ευρωπαϊκής δύναμης μετά τις προσπάθειες εκσυγχρονισμού του Μεγάλου Πέτρου στις αρχές του 18ου αιώνα.
Ο πρώτος Ρωσοτουρικός πόλεμος (1568-1570) έλαβε χώρα μετά την κατάκτηση του Καζάν και του Αστραχάν από τον Ρώσο τσάρο Ιβάν τον Τρομερό. Ο Οθωμανός Σουλτάνος Σελίμ Β’ προσπάθησε να αποσπάσει τους Ρώσους από τον κάτω Βόλγα αποστέλλοντας μια στρατιωτική αποστολή στο Αστραχάν το 1569, η οποία κατέληξε σε καταστροφή για τον οθωμανικό στρατό στέπες, ενώ ο στόλος ναυάγησε στην αζοφική θάλασσα. Η συνθήκη ειρήνης μεταξύ των δύο πλευρών εδραίωσε την κυριαρχία της Ρωσίας στον Βόλγα, αλλά επέτρεψε στην Οθωμανική Αυτοκρατορία να αποκτήσει μια σειρά από εμπορικά οφέλη. Ένας Οθωμανός υποτελής συνέχισε την επέκτασή του ενάντια στον τσαρισμό της Ρωσίας, αλλά ηττήθηκε στη μάχη του Μολόντι το 1572.
Η επόμενη σύγκρουση μεταξύ Ρωσίας και Τουρκίας πραγματοποιήθηκε 100 χρόνια αργότερα ως μέρος του αγώνα για το έδαφος της Ουκρανίας. Ενώ η Ρωσία κατέκτησε την αριστερή όχθη της Ουκρανίας μετά τον Ρωσο-Πολωνικό Πόλεμο (1654-1667), η Οθωμανική Αυτοκρατορία, κατά τη διάρκεια του Πολω-Οθωμανικού Πολέμου (1672-1676), επέκτεινε την κυριαρχία της σε όλη τη Δεξιά Ουκρανία με υποστήριξη του υποτελή της, Πέτρο Ντοροσένκο (1665–1672). Η φιλο-οθωμανική πολιτική του τελευταίου προκάλεσε την αποδοκιμασία πολλών Ουκρανών Κοζάκων, οι οποίοι θα εξέλεγαν τον Ιβάν Σαμοιλοβίτς ως μοναδικό Χετμάν όλης της Ουκρανίας το 1674. Το 1676, τα ρωσικά στρατεύματα κατέλαβαν το Τσιγίριν και ανέτρεψαν τον Ντοροσένκο, ο οποίος εξορίστηκε στη Ρωσία. Το 1677, ο οθωμανικός στρατός προσπάθησε να ανακαταλάβει το Chigirin, αλλά ηττήθηκε. Έναν χρόνο αργότερα, κατάφερε τελικά να καταλάβει το Chigirin μετά από μια αιματηρή επίθεση, αλλά εδώ η οθωμανική επέκταση στα βορειοανατολικά σταμάτησε. Το 1679–80, οι Ρώσοι απέκρουσαν τις επιθέσεις των Τατάρων της Κριμαίας και υπέγραψαν τη Συνθήκη του Μπαχτσισαράι το 1681, η οποία όρισε τα ρωσοτουρκικά σύνορα στον ποταμό Δνείπερο.
Στα τέλη του 17ου αιώνα, το Σαφαβιδικό Ιράν, το οποίο γειτνίαζε και με τις δύο αυτοκρατορίες και ήταν ένας από τους μεγαλύτερους ανταγωνιστές της Τουρκίας για αιώνες (16ος–19ος αι.), είχε παρακμάσει σε μεγάλο βαθμό. Εκμεταλλευόμενη την κατάσταση, η Ρωσία και η Οθωμανική Αυτοκρατορία κατέκτησαν περιοχές του εδάφους της που περιλάμβαναν το σύγχρονο Νταγκεστάν, το Αζερμπαϊτζάν και το Βόρειο Ιράν, το οποίο κατέλαβε ο Πέτρος Α’ στον Ρωσοπερσικό πόλεμο (1722-1723). Οι Οθωμανοί κατέλαβαν το έδαφος προς τα δυτικά, περιλαμβάνοντας τη σύγχρονη Αρμενία, τμήματα της Ανατολικής Ανατολίας, καθώς και το δυτικό Ιράν. Τα κέρδη και των δύο επιβεβαιώθηκαν στη Συνθήκη της Κωνσταντινούπολης (1724).
Για μερικά χρόνια, συνόρευαν μεταξύ τους κατά μήκος μιας μεγάλης επικράτειας στον Καύκασο, γεγονός που προκάλεσε περαιτέρω προστριβές. Η Ρωσία κατάφερε να εξασφαλίσει μια ευνοϊκή διεθνή κατάσταση υπογράφοντας συνθήκες με την Περσία το 1732 και το 1735. Αυτοί επέστρεψαν όλα τα ιρανικά εδάφη που είχαν αποκτηθεί από το 1722 στον Βόρειο και Νότιο Καύκασο και στο Βόρειο Ιράν και απέφυγαν τον πόλεμο με τον αναδυόμενο ηγέτη της Περσίας, Nader Shah. Οι συνθήκες είχαν και άλλες διπλωματικά ευνοϊκές πτυχές καθώς δημιούργησαν μια ρωσο-ιρανική συμμαχία εναντίον της Τουρκίας, καθώς η Περσία βρισκόταν σε πόλεμο με την Οθωμανική Αυτοκρατορία. Εν τω μεταξύ, η Ρωσία υποστήριζε την άνοδο στον πολωνικό θρόνο του Αύγουστο Γ’ στον Πόλεμο της Πολωνικής Διαδοχής (1733–35), έναντι του υποψηφίου από τους Γάλλους. Η Αυστρία ήταν σύμμαχος της Ρωσίας από το 1726.
Η Ρωσία μπήκε σε έναν άλλο πόλεμο με την Οθωμανική Αυτοκρατορία το 1736, που προκλήθηκε από επιδρομές στην Ουκρανία από Τατάρους της Κριμαίας και τη στρατιωτική εκστρατεία του Χαν της Κριμαίας στον Καύκασο. Τον Μάιο του 1736, ο ρωσικός στρατός εξαπέλυσε εισβολή στη χερσόνησο της Κριμαίας και έκαψε την πρωτεύουσα του Χανάτου της Κριμαίας, το Μπαχτσισαράι. Στις 19 Ιουνίου, ο ρωσικός στρατός Don υπό τη διοίκηση του στρατηγού Peter Lassi κατέλαβε την Αζόφ. Τον Ιούλιο του 1737, ο στρατός του Μονάχου κατέλαβε καταιγίδα το οθωμανικό φρούριο Ochakov. Ο δαντελωτικός στρατός (τώρα 40.000 ατόμων) βάδισε στην Κριμαία τον ίδιο μήνα, προκαλώντας κάποιες ήττες στον στρατό του Χαν της Κριμαίας και καταλαμβάνοντας το Καρασουμπαζάρ. Ωστόσο, ο Lassi και οι στρατιώτες του αναγκάστηκαν να φύγουν από την Κριμαία, λόγω έλλειψης προμηθειών.
Η Αυστρία μπήκε στον πόλεμο κατά της Τουρκίας τον Ιούλιο του 1737 αλλά ηττήθηκε πολλές φορές. Τον Αύγουστο, η Ρωσία, η Αυστρία και η Τουρκία ξεκίνησαν διαπραγματεύσεις στο Nemirov, οι οποίες απόβηκαν άκαρπες. Δεν υπήρξαν σημαντικές στρατιωτικές επιχειρήσεις το 1738. Ο ρωσικός στρατός έπρεπε να εγκαταλείψει το Ochakov και το Kinburn λόγω επιδημίας πανώλης. Το 1739, ο στρατός του Μονάχου διέσχισε τον Δνείπερο, νίκησε την Οθωμανική Αυτοκρατορία και κατέλαβε το φρούριο Khotin και Lasi. Ωστόσο, η Αυστρία ηττήθηκε από την Οθωμανική Αυτοκρατορία για άλλη μια φορά και υπέγραψε ξεχωριστή συνθήκη ειρήνης στις 21 Αυγούστου. Αυτό, σε συνδυασμό με την επικείμενη απειλή της σουηδικής εισβολής, ανάγκασε τη Ρωσία να υπογράψει τη Συνθήκη του Νις με την Τουρκία στις 18 Σεπτεμβρίου, τερματίζοντας τον πόλεμο.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Παναγιώτης Λιανός (2023), Οι ρωσοτουρκικοί πόλεμοι και οι επιπτώσεις τους στην πορεία του ελληνισμού, Αθήνα: εκδ. Μέμφις
- Michael Howard (2009), Ο ρόλος του πολέμου στην νεότερη ευρωπαϊκή ιστορία (μτφρ. Ηράκλεια Στρόικου), Αθήνα: εκδ. Ποιότητα
