Του Γιάννη Τσορτανίδη,
Η μυθική δυναστεία των Ατρειδών, ως ισχυρός πόλος εξουσίας, αλλά και ως έρμαιο μιας αέναης κατάρας, απαντάται σε πρώτο πλάνο στα αριστουργήματα της αρχαίας ελληνικής γραμματείας, από τα αρχετυπικά ομηρικά έπη, έως τα εμβληματικά έργα της αττικής τραγωδίας.
Ο Πέλοπας, γιος του Ταντάλου, που στην παιδική του ηλικία είχε διαμελιστεί και προσφερθεί ως έδεσμα στους Ολύμπιους θεούς από τον ίδιο του τον πατέρα και είχε ανασυγκροτηθεί από τον Ερμή και τη Μοίρα Κλωθώ κατόπιν εντολής του Δία, βασίλευσε στην Πίσα (κοντά στην Αρχαία Ολυμπία) και έδωσε το όνομά του σε ολόκληρη τη χερσόνησο της Πελοποννήσου. Εκεί, με τη γυναίκα του Ιπποδάμεια απέκτησαν πολλούς απογόνους, που συνοψίζονται στην ελληνική μυθολογία ως ο Οίκος των Πελοπιδών. Ένα παρακλάδι του οίκου των Πελοπιδών αποτελεί ο Οίκος των Ατρειδών, με γενάρχη τον πρωτότοκο γιο του Πέλοπα, Ατρέα, και άρρενα μέλη τους γιους του τελευταίου, Αγαμέμνονα και Μενέλαο, καθώς και τον γιο του Αγαμέμνονα, Ορέστη.
Στην πρώτη και αρχαιότερη εκδοχή του μύθου, ο Ατρέας, ως πρωτότοκος, κληρονομεί από τον πατέρα του Πέλοπα το σκήπτρο της εξουσίας – το σκήπτρο αυτό το είχε φτιάξει ο Ήφαιστος για τον Δία και, κατόπιν, μέσω του Ερμή βρέθηκε στην κατοχή του Πέλοπα. Λίγο πριν πεθάνει, ο Ατρέας αφήνει το σκήπτρο στον αδερφό του Θυέστη κι εκείνος με τη σειρά του το παραδίδει στον νόμιμο διάδοχο της εξουσίας και ανιψιό του, Αγαμέμνονα, όταν εκείνος ενηλικιώνεται.
Στην επικρατέστερη εκδοχή βέβαια, η διαδοχή της εξουσίας κάθε άλλο παρά βελούδινη είναι: ο Ατρέας και ο Θυέστης εξορίζονται από τον πατέρα τους, αφότου έχουν σκοτώσει τον ετεροθαλή αδελφό τους και αγαπημένο γιο του Πέλοπα, Χρύσιππο. Έπειτα, στη διεκδίκηση της εξουσίας, ο Θυέστης προτείνει να την αναλάβει όποιος έχει στην κατοχή του τη χρυσή προβιά – που μαζί με το προαναφερθέν σκήπτρο αποτελούσε σύμβολο κυριαρχίας. Ο Ατρέας συναινεί, πιστεύοντας ότι έχει την προβιά στη φύλαξή του, αγνοεί όμως ότι ο Θυέστης έχει συνάψει ερωτική σχέση με τη σύζυγό του Αερόπη και την έχει πείσει να του την παραδώσει. Έτσι ο Θυέστης ανακηρύσσεται βασιλιάς με αυτό τον δόλιο τρόπο και ο Δίας, για να διορθώσει την αδικία, στέλνει μήνυμα στον Ατρέα με τον αγγελιοφόρο των θεών Ερμή, με το οποίο του υποδεικνύει πώς να πάρει πίσω τον θρόνο, στοιχηματίζοντας δηλαδή ότι την επόμενη αυγή ο ήλιος θα ανατείλει από τη δύση. Ο Θυέστης δέχεται την πρόκληση και μετά την προσχεδιασμένη θεϊκή παρέμβαση στα φυσικά φαινόμενα, αναγκάζεται να επιστρέψει τα σκήπτρα της εξουσίας στον Ατρέα και εξορίζεται.
Ύστερα από καιρό, όταν ο Ατρέας διαπιστώνει τον τότε παράνομο δεσμό της γυναίκας του με τον Θυέστη, εξοργίζεται και προσκαλεί τον αδερφό του στο βασίλειο με πρόσχημα τη συμφιλίωσή τους. Η μανία του για εκδίκηση τον οδηγεί σε μια πράξη τόσο αποτρόπαια, που αναγκάζει ακόμα και τον Ήλιο να αποστρέψει το πρόσωπό του από τα επί της γης τεκταινόμενα – στο σημείο αυτό πιθανόν να υποδηλώνεται συμβολικά μια ηλιακή έκλειψη. Συγκεκριμένα, ο Ατρέας δολοφονεί και διαμελίζει τα παιδιά του Θυέστη και μαγειρεύει τις σάρκες τους, τις οποίες στη συνέχεια σερβίρει στον αδερφό του στο δείπνο που οργανώνει για να γιορτάσουν την επιστροφή του. Όταν ο Θυέστης συνειδητοποιεί τη φρικώδη πράξη του Ατρέα αποχωρεί εξοργισμένος και καταριέται σύσσωμο το γένος των Ατρειδών. Αξίζει να παρατηρηθεί ότι, μετά και το αντίστοιχο προγονικό επεισόδιο Ταντάλου και Πέλοπα, επανεμφανίζεται στο ευρύτερο αφηγηματικό πλαίσιο του μύθου των Πελοπιδών το μοτίβο της παιδοφαγίας, ενώ έχει διατηρηθεί έως και σήμερα η μεταφορική έκφραση «θυέστεια δείπνα», που περιγράφει υπαινικτικά τον κανιβαλισμό σε πρωτόγονους πολιτισμούς και φυλές.
Ο Θυέστης ορκίζεται να εκδικηθεί τον αδερφό του και σμίγει ερωτικά με την κόρη του, Πελοπία, αφού πρώτα έχει λάβει από το μαντείο των Δελφών τον χρησμό ότι ο καρπός της αιμομικτικής πράξης θα αποτελέσει τον αυτουργό της πολυπόθητης εκδίκησης. Πράγματι, ο Ατρέας φέρνει την Πελοπία στο βασίλειό του μετά από κάποιο ταξίδι του και ο γιος της, Αίγισθος, γεννιέται εκεί και ανατρέφεται στο παλάτι ως έμπιστος του Ατρέα. Μετά από χρόνια ο Θυέστης αιχμαλωτίζεται από τους φρουρούς του Ατρέα και ο βασιλιάς προστάζει τον Αίγισθο να τον σκοτώσει. Ο Θυέστης την ύστατη στιγμή αναγνωρίζει τον γιο του και του συστήνεται. Τότε ο Αίγισθος αντιστρέφει την εντολή και τελικά σκοτώνει τον ίδιο τον Ατρέα, ενώ τον θρόνο αναλαμβάνει πλέον ο πατέρας του, Θυέστης.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Απολλόδωρος: Άπαντα, Εκδόσεις Κάκτος, Αθήνα 1999
- Ι. Θ. Κακριδής, Ελληνική Μυθολογία, τόμος 3: Οι Ήρωες, Εκδόσεις Εκδοτική Αθηνών, Αθήνα 1986
