Της Μαρίνας Νίκα,
«Εκείνοι που κατοικούσαν στα Άγραφα είχαν χαρακτήρα
ελεύθερου ανθρώπου και τους ξεχώριζε θάρρος και πνεύμα ανεξαρτησίας
σε τέτοιο βαθμό που δεν συναπαντιόταν στα υπόλοιπα μέρη της Ελλάδας»
-Φινλεϋ, Άγγλος ιστορικός
Το σημερινό μας ταξίδι έχει προορισμό το ιστορικό χωριό των Αγράφων. Πρόκειται για μια ορεινή περιοχή στους πρόποδες του βουνού Κουκουρούντζου, ενώ καταλαμβάνει όλο το βόρειο τμήμα του νομού Ευρυτανίας και το δυτικό του νομού Καρδίτσας. Ακόμα, έχει αναπτυχθεί μια θεώρηση, η οποία χωρίζει τα Άγραφα σε Θεσσαλικά και Ευρυτανικά ανάλογα με τους νομούς που βρίσκονται.
Τα πανύψηλα έλατα, οι πανέμορφες βουνοκορφές, τα απότομα φαράγγια, τα αιωνόβια πλατάνια που σκεπάζουν την πλατεία του χωριού και τα πέτρινα σπίτια συγκροτούν ένα μωσαϊκό στοιχείων που εντυπωσιάζουν και τον πιο απαιτητικό επισκέπτη.
Έχουν διατυπωθεί αρκετές θεωρίες σχετικά με την ονοματολογία της περιοχής αυτής. Αρχικά, πολλοί μελετητές συνδέουν το όνομα της περιοχής με το ελληνικό φύλο των Αγραίων, που κατοικούσε μεταξύ του ποταμού Αχελώου και Αγραφιώτη. Μια δεύτερη εκδοχή μας έρχεται από τον χρονογράφο Μιχαήλ Ψελλό, ο οποίος αναφέρει ότι η περιοχή έλαβε το όνομά της την περίοδο της Εικονομαχίας, όταν αυτοκράτορας του Βυζαντινού κράτους ήταν ο Κωνσταντίνος E΄. Αντίθετα, πολλοί ιστορικοί συγγραφείς τοποθετούν την προέλευση του ονόματος στα χρόνια της Τουρκοκρατίας, καθώς έχουμε μια σχετική αναφορά από τον Αραβαντινό «εκκλήθησαν στα Άγραφα διότι οι κατοικήσαντες την Θεσσαλία Οθωμανοί ουκ ηδυνήθησαν ίνα εγράψωσι και την χώραν εκείνην μεταξύ των λοιπών της Θεσσαλίας χωρών». Μια τελευταία και πιο διαδεδομένη εκδοχή αναφέρει, ότι η περιοχή έλαβε αυτό το όνομα λόγω της αδυναμίας των Τούρκων να εισπράξουν φόρους με τη βία, αφού υπήρξε έντονη αντίδραση από το γηγενή πληθυσμό. Έτσι, διέγραψαν την περιοχή από τους φορολογικούς καταλόγους, και αυτή ονομάστηκε «Άγραφα», (μη εγγεγραμένη στα φορολογικά συστήματα).
Το χωριό διαδραμάτισε καθοριστικό ρόλο κατά την διάρκεια σημαντικών ιστορικών γεγονότων της σύγχρονης ιστορίας. Έτσι, στα χρόνια της Τουρκοκρατίας αποτέλεσε βάση για κλέφτες και αρματολούς, όπως ο Αντώνιος Κατσαντώνης ενώ στην περιοχή έλαβαν χώρα μάχες κατά των Τουρκαλβανών. Πιο συγκεκριμένα, ο ηγέτης του οθωμανικού στόλου, Αλή πασάς, έστειλε τον Γιουσούφ Αράπη με πολυάριθμο στόλο να εκφοβίσει και να περιορίσει την δράση των κλεφτών. Μετά από μια μάχη που διήρκησε μόνο μία ώρα, ο Κατσαντώνης κατάφερε να εξολοθρεύσει τον αντίπαλο και να απελευθερώσει τους αιχμαλώτους, προκαλώντας αισθήματα οργής και φόβου στον Αλή πασά.
Επιπροσθέτως, με τη συγκρότηση του νεοσύστατου ελληνικού κράτους και τη διαμόρφωση των ελληνικών συνόρων στη γραμμή Αμβρακικού – Παγασητικού, η συνοχή των Αγράφων διασπάστηκε καθώς ένα τμήμα τους ενσωματώθηκε στο ελληνικό κράτος (Ευρυτανικά Άγραφα) και το άλλο παρέμεινε υπό τον οθωμανικό έλεγχο (Θεσσαλικά Άγραφα). Ενώ, κατά την διάρκεια του Κριμαϊκού πολέμου το 1854 οι περιοχές που βρίσκονταν έξω από τα ελληνικά σύνορα επαναστάτησαν και πέτυχαν την ένωση με την κυρίως Ελλάδα. Επίσης, τα Άγραφα υπήρξαν σημαντική εστία της Εθνικής Αντίστασης, όποτε με την δράση της, τα Άγραφα υπήρξαν από τις πρώτες ελεύθερες ελληνικές περιοχές.
Τέλος, τα Άγραφα αποτέλεσαν κέντρο έλξης εξεχουσών προσωπικοτήτων, όπως ο Κοσμάς ο Αιτωλός, που μίλησε με τους αδούλωτους Αγραφιώτες και ο Αναστάσιος Ορλάνδος, ο οποίος επισκέφτηκε το χωριό και περιέγραψε το σπίτι του Δημάρχου Χρηστίδη, το οποίο κάηκε το 1942 από τους Ιταλούς.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Από πού πήραν το όνομά τους τα Άγραφα; Το χωριό του θρυλικού Κατσαντώνη που εξολόθρευσε τους οθωμανούς σε μία ώρα, mixanitouxronou.gr, διαθέσιμο εδώ
- Άγραφα: Ένας γραφικός προορισμός, maxmag.gr, διαθέσιμο εδώ
