Της Χαράς Γρίβα,
Μετά τον Β´ Παγκόσμιο Πόλεμο, ο κόσμος αντιμετώπισε πρωτοφανείς προκλήσεις αναφορικά με την ανοικοδόμηση των διαλυμένων κοινωνιών και την αποκατάσταση των κατεστραμμένων από τον πόλεμο εθνών. Η Διοίκηση Αρωγής και Αποκατάστασης των Ηνωμένων Εθνών (UNRRA) αναδείχθηκε σε φάρο ελπίδας, διαδραματίζοντας καθοριστικό ρόλο στην παροχή ανθρωπιστικής βοήθειας και στην προώθηση των προσπαθειών ανοικοδόμησης. Το παρόν άρθρο διερευνά την ιστορία, την αποστολή, τα επιτεύγματα και τις προκλήσεις που αντιμετώπισε η UNRRA στην προσπάθειά της για μεταπολεμική αποκατάσταση.
Η UNRRA ιδρύθηκε το 1943, κατά την κορύφωση του πολέμου, και ήταν ο πρώτος διεθνής οργανισμός που ανέλαβε το τεράστιο εγχείρημα της παροχής βοήθειας για την ανακούφιση και την αποκατάσταση σε παγκόσμια κλίμακα. Πρωταρχική αποστολή της ήταν η αντιμετώπιση των επειγουσών ανθρωπιστικών αναγκών των χωρών που μαστίζονταν από τον πόλεμο, παρέχοντας τρόφιμα, ιατρική βοήθεια και άλλα είδη πρώτης ανάγκης σε εκατομμύρια εκτοπισμένους και πρόσφυγες. Η εντολή της UNRRA επεκτεινόταν πέρα από την άμεση ανακούφιση και περιελάμβανε μακροπρόθεσμες προσπάθειες ανασυγκρότησης. Στόχος του οργανισμού ήταν η αποκατάσταση της σταθερότητας, η ανοικοδόμηση των υποδομών και η προώθηση της αυτάρκειας σε έθνη που παλεύουν με τα επακόλουθα των συγκρούσεων. Αυτή η διττή προσέγγιση έκανε τον UNRRA να ξεχωρίζει, δίνοντας έμφαση τόσο στη βραχυπρόθεσμη ανακούφιση όσο και στη μακροπρόθεσμη αποκατάσταση.
Οι επιχειρήσεις της UNRRA εκτείνονταν σε διάφορες ηπείρους, φτάνοντας στην Ευρώπη, την Ασία και τη Μέση Ανατολή. Ο οργανισμός συνεργάστηκε με πολυάριθμες εθνικές κυβερνήσεις, μη κυβερνητικές οργανώσεις (ΜΚΟ) και άλλους οργανισμούς του ΟΗΕ για την υλοποίηση των πολύπλευρων προγραμμάτων του. Η κλίμακα των προσπαθειών της UNRRA ήταν συγκλονιστική, περιλαμβάνοντας την παράδοση τροφίμων, ιατρικών προμηθειών και άλλων ειδών πρώτης ανάγκης σε εκατομμύρια ανθρώπους που είχαν ανάγκη.
Η UNRRA διαδραμάτισε καθοριστικό ρόλο στην αντιμετώπιση της δεινής θέσης των εκτοπισμένων ατόμων και των προσφύγων. Η οργάνωση παρείχε προσωρινή στέγη, τρόφιμα και ιατρική περίθαλψη σε εκατομμύρια ανθρώπους που είχαν ξεριζωθεί από τον πόλεμο. Το 1945 προστέθηκαν στους πρόσφυγες της πολεμικής περιόδου εκατομμύρια «εκτοπισμένοι» ή ”displaced persons”, σύμφωνα με την ορολογία της εποχής. Μεταξύ αυτών υπήρχαν Εβραίοι πρώην έγκλειστοι σε στρατόπεδα συγκέντρωσης, Εβραίοι που υφίσταντο διωγμούς μεταπολεμικά, Σοβιετικοί που είχαν μεταφερθεί από τους Ναζί για να εργαστούν στη Γερμανία, ή αιχμάλωτοι πολέμου, πολίτες που βρέθηκαν να ζουν σε άλλο κράτος από αυτό στο οποίο κατοικούσαν προπολεμικά λόγω της αλλαγής των συνόρων, και πολλοί άλλοι. Όσοι από τους πρόσφυγες και τους εκτοπισμένους επιβίωσαν από τις κακουχίες, τις διώξεις και τις αντεκδικήσεις, είτε μετακινήθηκαν στο πλαίσιο συμφωνιών υποχρεωτικής ανταλλαγής πληθυσμών, είτε επαναπατρίστηκαν –με ή χωρίς τη θέλησή τους–, είτε βρέθηκαν να ζουν σε στρατόπεδα προσφύγων.
Καταβλήθηκαν προσπάθειες για τον επαναπατρισμό των ατόμων στις χώρες καταγωγής τους, αλλά η UNRRA βοήθησε επίσης όσους δεν μπορούσαν ή δεν ήθελαν να επιστρέψουν. Το διεθνές μεταπολεμικό κλίμα, το καθεστώς που διαμορφώθηκε από τους νέους διεθνείς οργανισμούς, οι φόβοι για τις πολιτικές επιπτώσεις της ανεργίας, η ισχύς των εργατικών συνδικάτων και η συγκρότηση του κράτους πρόνοιας στην Ευρώπη οδήγησαν γρήγορα στην παραδοχή ότι το ζήτημα των προσφύγων, όπως και εκείνο των μεταναστών, θα έπρεπε να ρυθμιστεί με την εφαρμογή ενός επεξεργασμένου νομικού πλαισίου, και προκάλεσαν τη διεθνή και κρατική παρέμβαση, καθώς και μια συντονισμένη προσέγγιση στη διαχείριση των μεταναστευτικών ροών.
Επιπλέον, εφάρμοσε εκτεταμένα προγράμματα υγειονομικής περίθαλψης, δημιουργώντας νοσοκομεία, κλινικές και εκστρατείες εμβολιασμού για την καταπολέμηση της εξάπλωσης ασθενειών στις εμπόλεμες περιοχές. Επαγγελματίες του ιατρικού τομέα και εργαζόμενοι σε ανθρωπιστικές οργανώσεις κινητοποιήθηκαν για την παροχή βασικών υπηρεσιών υγειονομικής περίθαλψης σε πληθυσμούς που είχαν απόλυτη ανάγκη.
Αναγνωρίζοντας τη σημασία της γεωργίας στη μεταπολεμική ανάκαμψη, η UNRRA δρομολόγησε έργα για την αποκατάσταση των γεωργικών εκτάσεων, την αποκατάσταση των αρδευτικών συστημάτων και την παροχή στους αγρότες των απαραίτητων εργαλείων και γνώσεων για την ανοικοδόμηση των μέσων διαβίωσής τους. Οι προσπάθειες αυτές αποσκοπούσαν στη διασφάλιση της επισιτιστικής ασφάλειας και στην προώθηση της οικονομικής σταθερότητας. Η UNRRA ανέλαβε εκπαιδευτικά προγράμματα για την ανοικοδόμηση των κατεστραμμένων εκπαιδευτικών συστημάτων, παρέχοντας σχολεία, δασκάλους και εκπαιδευτικό υλικό για να βοηθήσει τις κοινότητες να ανακάμψουν και να προετοιμαστούν για ένα πιο σταθερό μέλλον.
Παρά τους αξιέπαινους στόχους και τα επιτεύγματά της, η UNRRA αντιμετώπισε πολλές προκλήσεις κατά τη διάρκεια της ύπαρξής της. Μία από τις πρωταρχικές προκλήσεις ήταν το τεράστιο μέγεθος του εγχειρήματος – η παγκόσμια κλίμακα της μεταπολεμικής καταστροφής απαιτούσε πρωτοφανή συντονισμό και πόρους. Επιπλέον, οι γεωπολιτικές εντάσεις και τα διαφορετικά εθνικά συμφέροντα μεταξύ των κρατών μελών συχνά περιέπλεκαν τις επιχειρήσεις της UNRRA. Ο οργανισμός αντιμετώπιζε ζητήματα που αφορούσαν τη χρηματοδότηση, την κατανομή των πόρων και τις διαφορετικές προτεραιότητες των χωρών που συνεισέφεραν, εμποδίζοντας την αποτελεσματικότητα των προσπαθειών αρωγής και αποκατάστασης. Καθώς οι άμεσες μεταπολεμικές προκλήσεις άρχισαν να υποχωρούν, η UNRRA αντιμετώπισε ένα εξελισσόμενο γεωπολιτικό τοπίο. Η εντολή του οργανισμού εκπληρώθηκε το 1947 και οι αρμοδιότητές του μεταβιβάστηκαν σε διάδοχους οργανισμούς, όπως ο Διεθνής Οργανισμός Προσφύγων (IRO) και ο Οργανισμός Τροφίμων και Γεωργίας (FAO).
Ενώ η ίδια η UNRRA ήταν σχετικά βραχύβια, η κληρονομιά της παρέμεινε μέσω των διδαγμάτων που αντλήθηκαν και των θεμελίων που τέθηκαν για τις μελλοντικές διεθνείς ανθρωπιστικές προσπάθειες. Η εμπειρία που απέκτησε η UNRRA συνέβαλε στην ανάπτυξη των επόμενων οργανισμών στο πλαίσιο του συστήματος των Ηνωμένων Εθνών, διαμορφώνοντας την προσέγγιση της ανθρωπιστικής βοήθειας, της ανοικοδόμησης και της ανάπτυξης. Η Διοίκηση Αρωγής και Αποκατάστασης των Ηνωμένων Εθνών αποτελεί απόδειξη της συλλογικής βούλησης της διεθνούς κοινότητας να αντιμετωπίσει τις ανθρωπιστικές κρίσεις που προκάλεσε ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος. Παρά την αντιμετώπιση σημαντικών προκλήσεων, η UNRRA διαδραμάτισε ζωτικό ρόλο στην ανακούφιση του ανθρώπινου πόνου, στην ανοικοδόμηση των διαλυμένων κοινωνιών και στη θεμελίωση της μεταπολεμικής ανάκαμψης.
Στην ελληνική περίπτωση, η βοήθεια της UNRRA αξιοποιήθηκε από την ελληνική κυβέρνηση με μεσάζοντα την Βρετανία που βρισκόταν τότε σε ελληνικά εδάφη. Ωστόσο, στα πλαίσια του αντικομμουνισμού, η βοήθεια μοιράστηκε μονάχα σε ορισμένες περιοχές όπου δεν ελέγχονταν από τον ΕΑΜ-ΕΛΑΣ. Ο λιμός που προκλήθηκε μετά την λήξη του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου και η διαίρεση των Ελλήνων σε δύο στρατόπεδα εξαιτίας της βοήθειας της UNRRA ήταν η ειδοποιός διαφορά για την έναρξη του ελληνικού εμφυλίου πολέμου.
Καθώς αναλογιζόμαστε τα επιτεύγματα και τις ελλείψεις της UNRRA, η κληρονομιά της χρησιμεύει ως υπενθύμιση της σημασίας της διεθνούς συνεργασίας σε περιόδους κρίσης. Η δέσμευση του οργανισμού τόσο στην άμεση ανακούφιση όσο και στη μακροπρόθεσμη αποκατάσταση παρέχει πολύτιμες γνώσεις για τις σύγχρονες προσπάθειες αντιμετώπισης των ανθρωπιστικών προκλήσεων και ανοικοδόμησης των κοινωνιών που έχουν διαλυθεί από την κρίση. Η δέσμευση του οργανισμού τόσο για άμεση ανακούφιση όσο και για μακροπρόθεσμη αποκατάσταση παρέχει πολύτιμες γνώσεις για τις σύγχρονες προσπάθειες αντιμετώπισης των ανθρωπιστικών προκλήσεων και ανοικοδόμησης των κοινωνιών που έχουν διαλυθεί από συγκρούσεις και καταστροφές. Η ιστορία της UNRRA είναι μια ιστορία ανθεκτικότητας, συμπόνιας και του ανθεκτικού ανθρώπινου πνεύματος για ανοικοδόμηση, ακόμη και στις πιο σκοτεινές ώρες της ιστορίας.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- UNITED NATIONS RELIEF AND REHABILITATION ADMINISTRATION, encyclopedia.ushmm.org, διαθέσιμο εδώ.
- Λίνα Βεντούρα και Δήμητρα Γκρούτση, Ο ψυχρός πόλεμος και η ρύθμιση των διεθνών μετακινήσεων: η δημιουργία της «διακυβερνητικής επιτροπής μεταναστεύσεως εξ Ευρώπης», ejournals.epublishing.ekt.gr, διαθέσιμο εδώ.
