Της Μαρίας Σαρηγιαννίδου,
Υπάρχει μια ειδική κατηγορία διαταραχών τόσο στο DSM-5 όσο και στο ICD- 10, που αφορά άτομα που παρουσιάζουν αδυναμία ελέγχου των συναισθημάτων και της συμπεριφοράς τους. Το συγκεκριμένο χαρακτηριστικό που διαφοροποιεί αυτήν την ομάδα διαταραχών από τις υπόλοιπες είναι η καταπάτηση των δικαιωμάτων των άλλων ανθρώπων (επιθετικότητα και καταστροφικότητα) ή/ και η ρήξη με τις κοινωνικές νόρμες και τους κανόνες, αλλά και με τα πρόσωπα εξουσίας. Αξίζει να σημειωθεί, επίσης, ότι σε αντίθεση με άλλες διαταραχές όπου παρατηρείται απώλεια ελέγχου των παρορμήσεων, ο σκοπός δεν είναι η ανακούφιση από το άγχος, αλλά η ικανοποίηση και η ηδονή που προκύπτουν από την εκτέλεση της πράξης. Πρώτη φορά έγινε λόγος για αυτού του τύπου τις διαταραχές το 1838 από τον Γάλλο ψυχίατρο Esquirol, ο οποίος αναφερόταν σε αυτές ως «ενστικτικές μονομανίες». Οι διαταραχές αυτές απαντώνται, κυρίως, στην παιδική και εφηβική ηλικία και συχνά μπορεί να εξελιχθούν σε αντικοινωνική διαταραχή της προσωπικότητας, αλλά τα αίτια που οδηγούν στην ανάπτυξή τους δεν είναι ακόμη γνωστά.
Οι διασπαστικές διαταραχές, οι διαταραχές ελέγχου των παρορμήσεων και οι διαταραχές διαγωγής ενσωματώνουν τις εξής διαταραχές:
- Εναντιωματική Προκλητική Διαταραχή
- Διαλείπουσα Εκρηκτική Διαταραχή
- Διαταραχή Διαγωγής
- Αντικοινωνική Διαταραχή Προσωπικότητας (ανήκει στην κατηγορία διαταραχών της προσωπικότητας)
- Πυρομανία
- Κλεπτομανία
Εναντιωματική Προκλητική Διαταραχή
Στη διαταραχή αυτή υπάρχει ένα γενικότερο πρότυπο ευερέθιστης διάθεσης, εριστικής/ προκλητικής συμπεριφοράς και εκδικητικότητας. Διαρκεί τουλάχιστον για 6 μήνες, για τους οποίους θα είναι παρόντα τέσσερα οποιαδήποτε συμπτώματα που εκδηλώνονται στην αλληλεπίδραση με τουλάχιστον ένα άτομο, το οποίο δεν είναι αδερφός:
- Θυμωμένη/ Ευερέθιστη διάθεση: Συχνή απώλεια ψυχραιμίας, συχνή ευαισθησία ή ενόχληση από τους άλλους, συχνά θυμωμένος.
- Εριστική/ Προκλητική συμπεριφορά: Συχνά λογοφέρνει με τις αρχές ή για παιδιά/εφήβους με τους ενήλικες, συχνά αψηφά ή αρνείται να συμμορφωθεί με τις εντολές των αρχών ή με απαιτήσεις και κανόνες ενηλίκων, συχνά ενοχλεί σκόπιμα τους άλλους, συχνά κατηγορεί τους άλλους για τα δικά του/της λάθη/ανάρμοστη συμπεριφορά.
- Εκδικητικότητα: Ήταν κακόβουλος ή εκδικητικός τουλάχιστον 2 φορές τους τελευταίους 6 μήνες.
Τα συμπτώματα αυτής της διαταραχής εμφανίζονται κατά την παιδική ηλικία και ενδέχεται να αφορά παιδιά που μεγαλώνουν σε σκληρό περιβάλλον, στο οποίο αντιμετωπίζουν αμέλεια από τους γονείς. Τα παιδιά αυτά έχουν αυξημένες πιθανότητες να παρουσιάσουν αντικοινωνική διαταραχή της προσωπικότητας και εμφανίζουν υψηλούς δείκτες αυτοκτονικότητας. Ως συνέπειες της διαταραχής παρουσιάζονται η δυσφορία του ατόμου και των γύρω του, καθώς και η αρνητική επίδραση στην κοινωνικότητα, την εκπαίδευση και την εργασία του.
Διαλείπουσα εκρηκτική διαταραχή
Στη διαταραχή αυτή παρατηρούνται επαναλαμβανόμενα ξεσπάσματα συμπεριφοράς, ως αποτέλεσμα της αποτυχίας του ατόμου να ελέγξει τις επιθετικές του παρορμήσεις, όπως εκδηλώνονται με ένα από το ακόλουθα:
- Λεκτική επιθετικότητα (εκρήξεις θυμού, ύβρεις, λεκτικές διαφωνίες και λογομαχίες) ή επιθετικές πράξεις ενάντια σε αντικείμενα, ζώα ή άλλα άτομα που συμβαίνουν 2 φορές την εβδομάδα σε διάστημα 3 εβδομάδων. Η σωματική επίθεση δεν καταλήγει σε φθορά της
περιουσίας ή σε τραυματισμό ανθρώπων ή ζώων) - 3 εκρήξεις συμπεριφοράς που περιλαμβάνουν ζημιές ή καταστροφή αντικειμένων και σωματική κακοποίηση που οδηγεί σε βλάβη ζώων ή ατόμων και συμβαίνει σε χρονικό διάστημα 12 μηνών.
Το μέγεθος της επιθετικότητας είναι δυσανάλογα μεγάλο με τους εκλυτικούς παράγοντες και τα ξεσπάσματα δεν είναι προσχεδιασμένα και δεν αποσκοπούν σε κάποιο όφελος (χρήματα, εξουσία, εκφοβισμό). Η ηλικία έναρξης της διαταραχής είναι τουλάχιστον τα 6 έτη και η προδιάθεση επηρεάζεται τόσο από περιβαλλοντικούς (κακοποίηση κατά τις πρώτες δυο δεκαετίες τη ζωής), όσο και από βιολογικούς παράγοντες (κληρονομικότητα, διαταραχές του σεροτονινεργικού συστήματος) και η πορεία της διαταραχής είναι χρόνια με εξάρσεις και υφέσεις. Οι συνέπειες της διαταραχής μπορεί να αφορούν τη δυσφορία του ατόμου, αλλά και την επίδραση στην κοινωνική ζωή του και την εμπλοκή του με το νόμο.
Διαταραχή της διαγωγής
Στη διαταραχή αυτή παρουσιάζεται ένα επαναλαμβανόμενο και επίμονο πρότυπο συμπεριφοράς, που καταπατά τα βασικά δικαιώματα των άλλων, καθώς και τους κοινωνικούς κανόνες, όπως εκδηλώνεται με την παρουσία τουλάχιστον 3 από τα παρακάτω, με ένα τουλάχιστον κριτήριο παρόν τους τελευταίους 6 μήνες:
- Επιθετικότητα σε ανθρώπους και ζώα: Συχνή τρομοκρατία/ εκφοβισμός άλλων, συχνοί σωματικοί διαπληκτισμοί, χρήση όπλου που μπορεί να προκαλέσει τραυματισμό (π.χ. σπασμένο μπουκάλι, πυροβόλο, μαχαίρι), σωματική βία σε ανθρώπους, σωματική βία σε ζώα, κλοπή με
επίθεση, σεξουαλική βία. - Φθορά περιουσίας: Σκόπιμος εμπρησμός ώστε να προκληθεί σημαντική ζημιά, σκόπιμη καταστροφή ξένης περιουσίας (εκτός από εμπρησμό).
- Απάτη ή κλοπή: Διάρρηξη σε ξένο σπίτι, κτίριο, αυτοκίνητο, συχνά ψεύδεται ώστε να εξασφαλίσει αγαθά ή για να αποφύγει υποχρεώσεις, κλοπή αντικειμένων σημαντικής αξίας χωρίς επίθεση σε θύμα.
- Σημαντική παράβαση κανόνων: Νυχτερινές έξοδοι παρά τις γονικές απαγορεύσεις (ηλικία 13 ετών), φυγή από το σπίτι με διανυκτέρευση χωρίς ενημέρωση ή χωρίς να επιστρέψει για μεγάλη περίοδο, συχνά αδικαιολόγητες απουσίες από το σχολείο (έναρξη 13 ετών).
Η ηλικία έναρξης της διαταραχής είναι η παιδική ή η εφηβική ηλικία. Όταν η έναρξη γίνεται κατά την παιδική ηλικία αφορά πιο σημαντική μορφή της διαταραχής, εμφανίζεται κυρίως σε αγόρια και συνεχίζεται στην ενήλικη ζωή. Η διαταραχή αυτή μπορεί να οδηγήσει σε σημαντικές εκπτώσεις στην κοινωνική, σχολική και επαγγελματική δραστηριότητα, καθώς συνδέεται με νομικές συνέπειες, πρόωρη έναρξη σεξουαλικής δραστηριότητας, σεξουαλικώς μεταδιδόμενα νοσήματα και ανεπιθύμητες εγκυμοσύνες. Μια ισχυρή υπόθεση για την αιτία που οδηγεί στην εμφάνιση της διαταραχής είναι η αδυναμία των ατόμων να επεξεργαστούν το συναίσθημα (αναγνώριση συναισθήματος, εκμάθηση, ρύθμιση συναισθημάτων).
Πυρομανία
Η διαταραχή αυτή αφορά τον προμελετημένο και σκόπιμο εμπρησμό σε περισσότερες από μια περιστάσεις. Προκαλεί το ενδιαφέρον και την περιέργεια του ατόμου ή την προσέλκυση στη φωτιά και τα σχετικά με αυτή θέματα. Όταν προκαλεί ή συμμετέχει σε εμπρησμούς του δημιουργείται ικανοποίηση και τέλος η διαδικασία αυτή δεν γίνεται με σκοπό το χρηματικό κέρδος, την έκφραση κοινωνικοπολιτικής ιδεολογίας ή την απόκρυψη αξιόποινης πράξης και δεν είναι αποτέλεσμα παραληρητικής ιδέας ή ψευδαισθήσεων. Η διαταραχή αυτή εμφανίζεται, κυρίως, κατά την ενήλικη ζωή, χωρίς αυτό να αποκλείει την εμφάνισή της κατά την παιδική ηλικία. Συνήθως υπάρχει προηγούμενο ιστορικό κατάχρησης αλκοόλ και φαίνεται να απαντάται πιο συχνά στον ανδρικό πληθυσμό. Οι συνέπειές της αφορούν την εμπλοκή με τον νόμο και τη σωματική βλάβη, ακόμα και με την απώλεια ζωής.
Κλεπτομανία
Η διαταραχή αυτή αφορά την επανειλημμένη αδυναμία του ατόμου να αντισταθεί στην παρόρμηση να κλέψει αντικείμενα που δεν τα χρειάζεται για προσωπική χρήση ή για τη χρηματική τους αξία. Παρουσιάζεται αυξημένη αίσθηση της έντασης πριν τη διάπραξη της κλοπής και αίσθημα ικανοποίησης και ευχαρίστησης κατά τον χρόνο της διενέργειάς της. Η κλοπή δεν διαπράττεται από θυμό ή για εκδίκηση και δεν είναι αποτέλεσμα παραληρήματος ή ψευδαίσθησης. Συχνά τα άτομα επιστρέφουν τα αντικείμενα που έκλεψαν στον ιδιοκτήτη τους και παρά το γεγονός ότι γνωρίζουν πως διαπράττουν μια άδικη πράξη και δεν επιθυμούν να συλληφθούν, δεν επιχειρούν ένα οργανωμένο σχέδιο δράσης και οι κλοπές γίνονται χωρίς τη βοήθεια ή τη συνεργασία άλλων ατόμων. Η διαταραχή αυτή εμφανίζεται, κυρίως, στην εφηβεία και απαντάται, κατά βάση, στις γυναίκες. Έχει παρατηρηθεί ότι οι νευρικές οδοί που σχετίζονται με τις εξαρτήσεις και περιλαμβάνουν συστήματα σεροτονίνης, ντοπαμίνης και οπιοειδών παίζουν σημαντικό ρόλο και στην κλεπτομανία. Η διαταραχή φέρει αντιμέτωπο το άτομο τόσο με προβλήματα με τον νόμο, όσο και με κοινωνικές, οικογενειακές και επαγγελματικές συνέπειες.
Η ομάδα αυτών των διαταραχών φέρει σημαντικές συνέπειες για τη ζωή των ανθρώπων και επηρεάζει πολλούς τομείς της ζωής τους. Είναι, επομένως, απαραίτητο να γίνουν περαιτέρω έρευνες που να εξετάζουν τόσο τα αίτια εμφάνισής τους, όσο και τρόπους για την καταπολέμησή τους.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- American Psychiatric Association, Διαγνωστικά κριτήρια από DSM-5, Ιατρικές εκδόσεις Λίτσας, Αθήνα, 2013.
- Χολέβα, Παρλαπάνη, Μποζικας, Φωκάς, Εγχειρίδιο Κλινικής Εκπαίδευσης στην Ψυχική Υγεία, University Studio Press, Θεσσαλονίκη, 2016.
