Ο Ολυμπιακός κατακτά το Βαλκανικό Κύπελλο: Ο πρώτος διεθνής τίτλος ελληνικής ομάδας στο ποδόσφαιρο (1963)

Του Δημήτρη Τσελίκα,

Οι νεότεροι ηλικιακά φίλοι του ποδοσφαίρου μπορεί να αγνοούν και τις δύο πληροφορίες του τίτλου, και το ότι ο Ολυμπιακός έχει κατακτήσει διεθνή τίτλο στο ποδόσφαιρο, και το Βαλκανικό Κύπελλο. Κι όμως, αυτό το τρόπαιο ήταν τεράστιας σημασίας για την εποχή και είχε πανηγυριστεί δεόντως από όλη την χώρα. Γι’ αυτό, ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή.

Το Βαλκανικό Κύπελλο ήταν μια διοργάνωση που διεξήχθη για πρώτη φορά την σεζόν 1960-61 και τελευταία το 1993-94. Όπως μαρτυράει και το όνομά της, συμμετείχαν ομάδες από τις χώρες της χερσονήσου του Αίμου, δηλαδή Ελλάδα, Γιουγκοσλαβία, Ρουμανία, Βουλγαρία, Αλβανία και Τουρκία. Ο αριθμός των συμμετεχουσών ομάδων σύμφωνα με την αρχική προκήρυξη ήταν 6 (μία από κάθε χώρα δηλαδή), αλλά στην πράξη δεν ήταν σταθερός και παρουσίαζε μεταβολές ανά τα έτη (5 ομάδες το 1960-61, 8 ομάδες από το 1961-63 έως το 1967-68, 6 από το 1969 έως το 1981-83, 3 την σεζόν 1983-84, 8 από το 1984-85 έως το 1986, 10 την σεζόν 1987-88, 6 από το 1988-89 έως το 1990-91, 5 το 1991-92, 6 το 1992-93 και 4 το 1993-94). Το ίδιο συνέβαινε και με τον τρόπο διεξαγωγής, ο οποίος άλλαξε αρκετές φορές (ένας ενιαίος όμιλος με βαθμολογία το 1960-61, 2 όμιλοι με διπλό τελικό μεταξύ των 2 πρώτων από το 1961-63 έως το 1981-83, ενιαίος όμιλος με βαθμολογία πάλι το 1983-84, νοκ άουτ διπλοί αγώνες από το 1984-85 έως το 1986, 3 όμιλοι με διπλό ημιτελικό και νοκ άουτ τελικό το 1987-88, 2 όμιλοι με μονό τελικό το 1988-89 και νοκ άουτ διπλοί αγώνες από το 1990-91 έως το 1993-94).

Στο Βαλκανικό Κύπελλο συμμετείχαν οι δευτεραθλήτριες ομάδες των χωρών (αφού οι πρωταθλήτριες πήγαιναν στο Κύπελλο Πρωταθλητριών της ΟΥΕΦΑ, το οποίο είναι ο πρόγονος του γνωστού μας Τσάμπιονς Λιγκ, και είχε ξεκινήσει την σεζόν 1955-56). Από ένα σημείο και μετά, όμως, υποβαθμίστηκε, εξαιτίας της ανόδου των διοργανώσεων της ΟΥΕΦΑ (Κύπελλο Πρωταθλητριών, Κύπελλο Κυπελλούχων και Κύπελλο Διεθνών Εκθέσεων) στις οποίες συμμετείχαν οι ομάδες που τερμάτιζαν στα υψηλότερα πατώματα της βαθμολογίας. Έτσι, το Βαλκανικό Κύπελλο περιορίστηκε σε ομάδες χαμηλότερες βαθμολογικά και μικρότερης δυναμικότητας. Ακόμα κι έτσι, όμως, διεξήχθη για 28 χρόνια, μέχρι την τελική του κατάργηση το 1994, όταν το διασυλλογικό ποδόσφαιρο μπήκε σε νέα τροχιά με τις ανανεωμένες διοργανώσεις της ΟΥΕΦΑ (Τσάμπιονς Λιγκ, Κύπελλο ΟΥΕΦΑ).

Την σεζόν 1961-63, λοιπόν, δεύτερη σεζόν του Βαλκανικού Κυπέλλου, ο Ολυμπιακός ήταν η ομάδα που εκπροσωπούσε την Ελλάδα. Κληρώθηκε στον α’ όμιλο, με αντιπάλους του την Στεαγκούλ Μπρασόβ (περσινή νικήτρια), την Σαράγεβο και την Γαλατασαράι (στον β’ όμιλο υπήρχαν οι Λέφσκι Σόφιας, Δυναμό Βουκουρεστίου, Δυναμό Τιράνων και Φενέρμπαχτσέ). Στο πρώτο παιχνίδι (21-2-62) η ομάδα του Πειραιά επιβλήθηκε της Στεαγκούλ στο στάδιο «Γ. Καραϊσκάκης» με 1-0 (σκόρερ ο Ηλίας Υφαντής στο 31^ο λεπτό). Για την δεύτερη αγωνιστική (11-4-62) οι ερυθρόλευκοι επικράτησαν στον Πειραιά της Γαλατασαράι επίσης με 1-0 (το γκολ ο Στέλιος Ψύχος στο 49^ο λεπτό), ενώ για την τρίτη αγωνιστική (9-5-62) στο «Καραϊσκάκης» λύγισε και η Σαράγεβο με 3-2 (Σιδέρης 5’, 36’, Ψύχος 11’ – Πέσκοβιτς 69’, Γιάτιτς 80’). Στον δεύτερο γύρο και στα εκτός έδρας ματς, ο Ολυμπιακός απέσπασε ισοπαλία στην Βοσνία από την Σαράγεβο με 3-3 για την τέταρτη αγωνιστική (17-5-62) (Ασλάνοβιτς 7’, 58, Μίος 48’ – Σιδέρης 10’, 26’, 72’), για την πέμπτη αγωνιστική (1-8-62) ηττήθηκε από την Στεαγκούλ στην Ρουμανία με 6-2 [Μέσαρος 5’, Ζερεντάι 20’, 71’, Νάγκι 35’, Σελίμεσι 38’, Ναφτανάιλα 50’ – Υφαντής 57’, 60’ (πέν.)] και πήρε άλλη μια ισοπαλία με σκορ 1-1 για την έκτη και τελευταία αγωνιστική (24-10-62) στην Κωνσταντινούπολη από την Γαλατασαράι (Οκτάι 78’ – Αρ. Παπάζογλου 6’). Ωστόσο, επειδή η Γαλατασαράι αποσύρθηκε από την διοργάνωση έχοντας παίξει μόνο αυτά τα 2 παιχνίδια με τον Ολυμπιακό, οι βαθμοί αυτοί δεν μέτρησαν στην τελική βαθμολογία του ομίλου, η οποία διαμορφώθηκε ως εξής: Ολυμπιακός 5, Στεαγκούλ 4, Σαράγεβο 3, Γαλατασαράι 0. Στον άλλο όμιλο όπου διεξήχθησαν κανονικά 6 αγωνιστικές, η βαθμολογία έγραψε: Λέφσκι 9, Δυναμό Τιράνων 7, Δυναμό Βουκουρεστίου 6, Φενέρμπαχτσέ 2.

Έτσι, ο Ολυμπιακός και η Λέφσκι Σόφιας θα μονομαχούσαν στον διπλό τελικό για την ανάδειξη του Βαλκανιονίκη. Στο πρώτο ματς που έγινε στο Φάληρο (3-4-1963) η ελληνική ομάδα επικράτησε με 1-0, χάρις σε γκολ του Γιώργου Σιδέρη, το οποίο προήλθε από περιπετειώδη φάση. Συγκεκριμένα, ο Σάββας Παπάζογλου έβγαλε μια βαθιά μπαλιά στον «Φόντακα», ο οποίος πήρε την κεφαλιά από τα 18 μέτρα και κατόπιν έπεσε πάνω στον τερματοφύλακα των Βουλγάρων. Κανείς δεν μπόρεσε να ανακόψει την πορεία της μπάλας προς τα δίχτυα, οι Βούλγαροι φώναζαν για επιθετικό φάουλ αλλά ο Γιουγκοσλάβος διαιτητής Μπράνκο Ταμπούν δεν έδωσε τίποτα, κι έτσι το 1-0 στο 37^ο λεπτό ήταν γεγονός. Ο Ολυμπιακός δεν έκανε καλό παιχνίδι και μετά το γκολ απλώς κλείστηκε πίσω στα καρέ του και αμυνόταν. Δύο και τρείς αντίπαλοι έπεφταν πάνω στον Σιδέρη, αλλά κανείς άλλος κυνηγός του Ολυμπιακού δεν μπόρεσε να το εκμεταλλευτεί. Για τους Πειραιώτες αγωνίστηκαν σε εκείνο το παιχνίδι οι: Τσανακτσής, Πλέσσας, Στεφανάκος, Μελίσσης, Πολυχρονίου, Σάββας Παπάζογλου, Γ. Σιδέρης, Μπαρμπαλιάς, Π. Γρηγοριάδης, Αριστείδης Παπάζογλου, Μπέσσης (Γρυπαίος).

Ο δεύτερος τελικός διεξήχθη στη Σόφια στις 8 Μαΐου 1963. Οι γηπεδούχοι προηγήθηκαν στο 20^ο λεπτό με τον Γιορντάνοφ, παρά την αμυντική τακτική του Ολυμπιακού, ο οποίος από εκείνο το σημείο «κατέβασε το πούλμαν», παίζοντας με 8 παίκτες μπροστά από τα καρέ του Τσανακτσή (δηλαδή έπαιζε μαζική άμυνα). Παρ’ όλα αυτά, είχε δοκάρι με τον Σιδέρη στο 37’. Δοκάρια όμως είχαν και οι της Λέφσκι με τους Γιορντάνοφ (24’) και Μπούτσεφ (48’). Μέχρι το τελευταίο σφύριγμα του Ρουμάνου διαιτητή Πανουρεάνου ο Ολυμπιακός κατάφερε να κρατήσει το σκορ στο 1-0 και οδήγησε τον τελικό σε τρίτο παιχνίδι για να καθοριστεί ο κυπελλούχος αφού δεν υπήρχαν παράταση και πέναλτι. Οι ερυθρόλευκοι που αγωνίστηκαν ήταν οι: Τσανακτσής, Σημαντήρης, Στεφανάκος, Μελίσσης, Πολυχρονίου, Μπαρμπαλιάς, Ψύχος, Σάββας Παπάζογλου, Γ. Σιδέρης, Μπέμπης, Π. Γρηγοριάδης.

Ο τρίτος και καθοριστικός αγώνας διεξήχθη σε ουδέτερη έδρα, στο Στάδιο «Μιτχάτ Πασά» (μετέπειτα Ινονού) της Κωνσταντινούπολης στις 18 Σεπτεμβρίου 1963 ενώ είχε ήδη ξεκινήσει το Βαλκανικό Κύπελλο της σεζόν 1963-64! Η νοοτροπία των Ελλήνων παικτών ήταν «ή τώρα ή ποτέ», και έτσι μπήκαν δυναμικά στο παιχνίδι. Ο Ολυμπιακός ήταν καλύτερος, και χάρις σε γκολ του Μίμη Στεφανάκου στο 87^ο λεπτό της αναμέτρησης πανηγύρισε την νίκη και την κατάκτηση του βαρύτιμου τροπαίου μετά το τριπλό σφύριγμα του Τούρκου διαιτητή Φαρούκ Ταλού! Αξιοσημείωτα γεγονότα ήταν ένας σεισμός που ταρακούνησε την Κωνσταντινούπολη την στιγμή που βγήκαν οι ομάδες στο γήπεδο (με αποτέλεσμα να καταρρεύσει ένα τζαμί και να τραυματιστούν 3 άνθρωποι), και η παρουσία πολλών Ελλήνων της Πόλης στις εξέδρες, 8 χρόνια μετά τα Σεπτεμβριανά και το πογκρόμ εναντίον τους, 25.000 οι θεατές σύμφωνα με πρωτοσέλιδο του «Φωτός των Σπορ». Οι «ήρωες», «θριαμβευταί» (σύμφωνα με το «Φως των Σπορ») που χάρισαν το κύπελλο στον Ολυμπιακό ήταν οι: Τσανακτσής, Πλέσσας, Στεφανάκος, Παυλίδης, Πολυχρονίου, Γκαϊτατζής, Γ. Σιδέρης, Π. Βασιλείου, Π. Γρηγοριάδης, Κυπριανίδης, Τζίνης (Νεοφώτιστος).

Αξίζει να σημειωθεί πως η κατάκτηση του Βαλκανικού Κυπέλλου δεν ήταν έργο ενός μόνο προπονητή. Ο Ολυμπιακός ξεκίνησε με τον Γιουγκοσλάβο Τζίνα Σιμονόφσκι (1961-1962), ανέλαβε για λίγους μήνες ο Αλέκος Χατζησταυρίδης (1962) και ολοκλήρωσε με τον Γιάννη Χέλμη και τον Ούγγρο Αντράς Ντόλγκος (1963). Η επιτυχία της ελληνικής ομάδας ήταν ένας άθλος, αν αναλογιστεί κανείς τις συνθήκες που επικρατούσαν στο ποδόσφαιρο εκείνη την εποχή. Οι ελληνικές ομάδες ήταν ερασιτεχνικές, οι προπονήσεις δεν συγκρίνονταν με άλλων ομάδων της Ευρώπης και πολλές αγωνίζονταν σε χωμάτινα γήπεδα. Η Εθνική έχανε με μεγάλα σκορ στα παιχνίδια της και οι σύλλογοι πανηγύριζαν έξαλλα ενδεχόμενες προκρίσεις από τον Α’ στον Β’ γύρο κάποιας διοργάνωσης. Οι υπόλοιπες χώρες των Βαλκανίων, από την άλλη, βρίσκονταν αναμφίβολα σε καλύτερο επίπεδο. Οι Γιουγκοσλάβοι διέθεταν δυνατούς συλλόγους και Εθνική ομάδα, το ίδιο και οι Ρουμάνοι (λόγω του καθεστώτος Τσαουσέσκου απαγορευόταν η μεταγραφή τους στο εξωτερικό). Οι Βούλγαροι επίσης είχαν ισχυρό εγχώριο πρωτάθλημα με δυνατούς παίκτες (επίσης με απαγόρευση μεταγραφής στο εξωτερικό), ενώ οι Τούρκοι είχαν επαγγελματικό πρωτάθλημα και πολλοί ποδοσφαιριστές τους έπαιζαν στο εξωτερικό.

Το παράδειγμα του Ολυμπιακού ακολούθησαν και άλλες ελληνικές ομάδες. Συγκεκριμένα, το τρόπαιο κατέκτησαν ο Πανιώνιος (1971), ο Παναθηναϊκός (1977), ο Ηρακλής (1985), ο ΟΦΗ (1989) και ο Εδεσσαϊκός (1993). Φιναλίστ (δηλαδή έφτασαν μέχρι τον τελικό αλλά δεν κέρδισαν) υπήρξαν η ΑΕΚ (1967), ο ΠΑΣ Γιάννενα (1994) αλλά και ο Πανιώνιος (1986), η μοναδική ομάδα που έφτασε 2 φορές στον τελικό. Σε απλές συμμετοχές (χωρίς να φτάσουν στον τελικό δηλαδή) αρκέστηκαν ο Άρης, ο ΠΑΟΚ, η Λάρισα, ο Εθνικός, ο Πιερικός, το Αιγάλεω και η Καβάλα.

Ο τίτλος του Ολυμπιακού πανηγυρίστηκε δεόντως σε όλη τη χώρα, από οπαδούς όλων των ομάδων αλλά και διάσημες προσωπικότητες της εποχής (με κυριότερες την Μελίνα Μερκούρη και τον γνωστό για τα ολυμπιακά του αισθήματα ηθοποιό Νίκο Σταυρίδη), σε μια εποχή που ο ρομαντισμός ήταν κυρίαρχος στο ποδόσφαιρο και τα σημερινά αίσχη του φανατισμού ανύπαρκτα. Στις πηγές του άρθρου ο αναγνώστης μπορεί να παρακολουθήσει πλούσιο φωτογραφικό υλικό από εφημερίδες της εποχής και όχι μόνο. Το Βαλκανικό Κύπελλο του 1963 παραμένει ο πρώτος διεθνής τίτλος στην ιστορία που κατέκτησε ελληνική ομάδα, και ο άθλος του Ολυμπιακού δεν θα ξεχαστεί ποτέ, ούτε θα ξεπεραστεί, εκτός εάν κάποτε η ομάδα του Πειραιά κατακτήσει ένα νέο, διεθνές τρόπαιο…

ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

• Συλλογικό έργο (2009), Ολυμπιακός Ποδόσφαιρο – Μπάσκετ, ΣΚΑΪ Εκδόσεις: Αθήνα
• Το «θαμμένο» κύπελλο του Ολυμπιακού στην Πόλη… ο πρώτος εκτός των συνόρων ελληνικός τίτλος (video), bnsports.gr, διαθέσιμο εδώ
• 1963 – Το ξεχασμένο Κύπελλο του Ολυμπιακού, retrosport.wordpress.com, διαθέσιμο εδώ
• ΤΟ ΒΑΛΚΑΝΙΚΟ ΚΥΠΕΛΛΟ ΤΟΥ 1963, redsagainsthemachine.gr, διαθέσιμο εδώ
• ΒΑΛΚΑΝΙΚΟ ΚΥΠΕΛΛΟ 1963: ΠΑΝΗΓΥΡΙΣΜΟΙ ΤΩΝ ΓΑΥΡΩΝ, redsagainsthemachine.gr, διαθέσιμο εδώ
• ΒΑΖΕΛΟΙ ΠΑΝΗΓΥΡΙΖΟΥΝ ΤΟ ΒΑΛΚΑΝΙΚΟ ΚΥΠΕΛΛΟ ΤΟΥ ΘΡΥΛΟΥ, redsagainsthemachine.gr, διαθέσιμο εδώ
• Το Βαλκανικό Κύπελλο και οι ελληνικές επιτυχίες, athlitikografos.com, διαθέσιμο εδώ
• Βαλκανικό Κύπελλο Ποδοσφαίρου Ανδρών 1963, olympiacossfp.gr, διαθέσιμο εδώ