Της Γεωργίας Καρυώτη,
Είναι από τις ελάχιστες φορές που η ιστορία της ηρωίδας δεν είναι τόσο ζηλευτή και μαγική σ’ ένα τόσο διαχρονικό και κλασσικό παραμύθι. Το πρόσωπό της δεν λειτουργεί σαν ένα επιθυμητό αντικείμενο ταύτισης από τους μικρούς αναγνώστες, ενώ «Το κοριτσάκι με τα σπίρτα» φέρνει στο προσκήνιο κοινωνικά και ανθρωπιστικά ζητήματα. Το παραμύθι γράφτηκε το 1845 από τον Δανό συγγραφέα Hans Christian Andersen αντανακλώντας μια σκληρή και σκοτεινή πραγματικότητα για πολλούς ανθρώπους. Μια φαινομενικά χριστουγεννιάτικη ιστορία με έντονο συγκινησιακό φορτίο, η οποία έχει εμπνεύσει πολλούς ανθρώπους του καλλιτεχνικού, και όχι μόνο, χώρου, ενώ έχει μεταφερθεί πολλές φορές στις οθόνες του κινηματογράφου και στο θέατρο.
Η, σχεδόν, για όλους γνωστή ιστορία αφορά ένα κοριτσάκι, το οποίο αναγκαζόταν να πουλάει σπίρτα στον δρόμο για να βοηθήσει τη φτωχή οικογένειά της. Δεν της επιτρεπόταν να γυρίσει στο σπίτι χωρίς να έχει πουλήσει όλα τα σπίρτα, όπου κακοποιούταν από τον πατέρα της. Την παραμονή της Πρωτοχρονιάς κανένας δεν αγόραζε σπίρτα, οδηγώντας το μικρό κορίτσι να κοιμάται έξω στο κρύο, προσπαθώντας να ζεσταθεί από τη φωτιά των σπίρτων του. Στις φλόγες των σπίρτων φάνταζαν όμορφες στιγμές και επιθυμίες, όπως η γιαγιά της, η οποία ήταν ο μόνος άνθρωπος που της είχε προσφέρει αγάπη. Προκειμένου να κρατήσει το όραμα της γιαγιάς της ζωντανό άναψε τα σπίρτα που της είχανε απομείνει και όταν έσβησαν όλα, άφησε την τελευταία της πνοή και μεταφέρθηκε με το πνεύμα της γιαγιάς της στον Παράδεισο, όπου έζησε επιτέλους χαρούμενη και ασφαλής. Ένα παραμύθι που, σε πρώτη ανάγνωση, μεταφέρει το μήνυμα της κοινωνικής αλληλεγγύης και βοήθειας, περιγράφει μια δύσκολη και απάνθρωπη ζωή αναπτύσσοντας τον βαθμό ενσυναίσθησης των μικρών παιδιών, ενώ παράλληλα φέρνει τα ίδια σε επαφή με τις έννοιες του θανάτου και της μεταθανάτιας ζωής.
Σε δεύτερη ανάγνωση, όμως, θα έπρεπε να αρχίσει να μας προβληματίζει γιατί το κορίτσι δεν έχει όνομα. Η ανωνυμία του κοριτσιού πιθανόν να λειτουργεί υπό τους κανόνες της αντιπροσώπευσης, άλλωστε η ηρωίδα αποτελεί σύμβολο της φτώχειας και της εξαθλίωσης, της παιδικής εκμετάλλευσης και κακοποίησης, ενώ σε ένα ευρύτερο επίπεδο συμβολίζει το αίσθημα της μοναξιάς. Επίσης, μ’ αυτόν τον τρόπο καταδεικνύεται η μηδαμινή και ανύπαρκτη αξία της ως οντότητα και κατ’ επέκταση των φτωχών του υπόλοιπου κόσμου, στο κοινωνικό περιβάλλον του παραμυθιού ή της καθημερινής πραγματικότητας. Ο οίκτος των περαστικών απέναντι στο νεκρό σώμα του κοριτσιού αποδεικνύει την υποκρισία της κοινωνικά επιβαλλόμενης αλληλεγγύης, ειδικά την περίοδο των γιορτών, όταν το προηγούμενο ακριβώς βράδυ το παγωμένο και εξαντλημένο αλλά ζωντανό σώμα του κοριτσιού λάμβανε μονάχα αδιαφορία. Εντυπωσιακή είναι, επίσης, η λεπτομέρεια του συγγραφέα σχετικά με το πεφταστέρι που βλέπει το κορίτσι εκείνο το βράδυ, θυμίζοντας της τα λόγια της γιαγιάς της, πως κάθε φορά που πέφτει ένα αστέρι ένας άνθρωπος πεθαίνει, προαναγγέλλοντας τον θάνατο της πρωταγωνίστριας. Ενδιαφέρον έχει και η ίδια η φράση, καθώς θα μπορούσε να μεταφραστεί ως μια ενωτική γέφυρα ανάμεσα στους δύο κόσμους, δείχνοντας την αντίθεση ανάμεσα στην πτώση του σώματος και την ανάβαση της ψυχής προς τους ουρανούς κατά τις χριστιανικές διδαχές. Η προσπάθεια εύρεσης εσωτερικής αρμονίας, απέναντι σε έναν εξωτερικό απελπιστικό κόσμο, υποταγμένη στις ενστικτώδεις ανάγκες της επιβίωσης γίνονται φανερές μέσα από το πλέγμα ψευδαισθήσεων του κοριτσιού, το οποίο, τελικά, το οδηγεί στη λύτρωση.
Μια ιστορία με ένα καθαρτικό τέλος για την ψυχή της ηρωίδας, το οποίο μοιάζει αρμονικό σ’ αυτόν τον φαύλο κύκλο της τραγικότητας, αλλά σε έναν αληθινό κόσμο πρόκειται για ένα φρικτό θάνατο ενός ανυπεράσπιστου και ταλαιπωρημένου παιδιού. Φυσικά, η δύναμη της ψυχής αποτελεί μια αδιαμφισβήτητα αναγκαία και αξιοθαύμαστη ικανότητα του ανθρώπου, ωστόσο, δεν πρέπει να συνιστά μοναδική λύση για ζητήματα τέτοιου είδους. Άνθρωποι όλων των ηλικιών βρίσκονται στους δρόμους καθημερινά και εμείς πολλές φορές, αλλά και οι κρατικές υποδομές τους αντιμετωπίζουμε σαν απλούς περαστικούς, αγνοώντας τη σοβαρότητα της κατάστασής τους. Ένα έργο που αγγίζει όλο το ηλικιακό φάσμα των αναγνωστών και σε τελική ανάλυση πυροδοτεί προσωπικά βιώματα και σκέψεις μ’ έναν αλληγορικό τρόπο στην ψυχή των ανθρώπων. Παραμύθια σαν αυτά παραμένουν αναλλοίωτα μέσα στον χρόνο μεγαλώνοντας γενιές και γενιές, προβάλλοντας εποχές παρελθοντικές αλλά, καμιά φορά, και επίκαιρα προβλήματα. Ίσως, τελικά, να παραμένει τόσο διαχρονικό λόγω της αναπόφευκτης προβολής των ανώνυμων και αγνοούμενων, πολλές φορές, προσωπικών ζητημάτων, καθώς ο κάθε άνθρωπος βλέπει τον δικό του εαυτό σε αυτό το ανώνυμο κορίτσι.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΠΗΓΗ
- Το κοριτσάκι με τα σπίρτα: ένα παραμύθι ενσυναίσθησης ή τρόμου για παιδιά;, postmodern.gr, διαθέσιμο εδώ
