Της Μαριάννας Μητσιώτη,
Γεννημένος το 1746 στο χωριό Φουεντετόδος της Ισπανίας, ο Φρανσίσκο Γκόγια, ζωγράφος και χαράκτης, θεωρείται σήμερα ο σημαντικότερος Ισπανός καλλιτέχνης του 18ου αιώνα. Η πρώτη δημιουργική του περίοδος περιλάμβανε νωπογραφίες εκκλησιών, θρησκευτικά, δηλαδή, θέματα, με την τεχνοτροπία του εμφανώς επηρεασμένη από το Ροκοκό. Τα έργα αυτά θα του δώσουν στη συνέχεια τη δυνατότητα να παρουσιάσει τη δουλειά του στη βασιλεία, ενώ λίγα χρόνια αργότερα, το 1786, θα αναλάβει τον επίσημο ρόλο του «ζωγράφου του βασιλιά». Τότε, η καλλιτεχνική του παραγωγή αφορούσε κυρίως σε προσωπογραφίες, μέσω των οποίων η φήμη του ως ζωγράφος μεγαλώνει, ενώ θα διατελέσει τον επίσημό του ρόλο για τρεις γενιές βασιλέων. Δε θα διστάσει, μάλιστα, να αποφύγει την ωραιοποίηση των φυσιογνωμιών της βασιλικής οικογένειας, καταργώντας με αυτό τον τρόπο την, έως τότε, παράδοση.
Το απρόβλεπτο της ζωής θα τον φέρει, το 1792, αντιμέτωπο με την εμφάνιση μιας βαριάς ασθένειας, η οποία, μεταξύ των άλλων, του προκάλεσε σταδιακά την απώλεια της ακοής του. Ο συναισθηματικός του κόσμος διαταράσσεται και η προσωπική του αυτή μάχη θα κρατήσει μέχρι το τέλος της ζωής του, ενώ θα επηρεάσει, όπως είναι φυσικό, και τον καλλιτεχνικό του χαρακτήρα και προσανατολισμό. Την περίοδο εκείνη, ολοκληρώνει μια σειρά ζωγραφικών έργων μικρών διαστάσεων, προαναγγέλλοντας, κατά κάποιο τρόπο, τη μετέπειτα εξέλιξη του καλλιτεχνικού του ύφους. Χαρακτηριστικό έργο αποτελεί το «Προαύλιο των τρελών» (1793-1794), μια σκηνή απεικόνισης ενός ψυχιατρικού ασύλου. Ο Γκόγια είχε σχολιάσει για το έργο, πως η έμπνευσή του γεννήθηκε από καταστάσεις και βιώματα στα οποία ο ίδιος είχε υπάρξει μάρτυρας.
Η κοινωνική πραγματικότητα, εκείνη την εποχή, με την τρομοκρατία της Ιεράς Εξέτασης, αλλά και την παράλληλη παρακμή των ηθών, ωθούν τον ζωγράφο στην παραγωγή μια νέας σειράς έργων με τίτλο «Καπρίτσια» (Φαντασιώσεις) το 1799. Τα ογδόντα χαρακτικά του χλευάζουν τα ήθη της εποχής και κατακρίνουν την Ιερά Εξέταση, ενώ λίγες μέρες αργότερα λογοκρίθηκαν και έτσι απαγορεύτηκε η κυκλοφορία τους. Στη φάση εκείνη της καριέρας του, η τέχνη του Γκόγια διακρίνεται από έναν εμφανώς πολιτικό προσανατολισμό και, παρά το ηθικοπλαστικό περιεχόμενο, φαίνεται πως η πίστη στη δυνατότητα του ανθρώπου για βελτίωση τον είχε πλέον εγκαταλείψει. Η εισβολή των γαλλικών στρατευμάτων τον Οκτώβριο του 1808 και ο επακόλουθος τρόμος του πολέμου θα ωθήσει περαιτέρω τον ζωγράφο προς αυτή την κατεύθυνση, με αποκορύφωμα το έργο του «Η 3η Μαΐου 1808», όπου απεικονίζεται το πραγματικό γεγονός της εκτέλεσης τριακοσίων πολιτών της Μαδρίτης από τους στρατιώτες του Ναπολέοντα. «Οι Συμφορές του Πολέμου», όπως ονομάστηκε η σειρά, αποκαλύπτουν έναν κόσμο απόλυτης σκληρότητας και απανθρωπιάς.
Στο μεταξύ, η επιδείνωση της υγείας του και η πλήρης απώλεια της ακοής του, τον καταβάλλουν. Η προσωπική του μάχη με το σκοτάδι θα γεννήσει το 1819 μια νέα σειρά έργων, με τα οποία ο ζωγράφος καλύπτει τους τοίχους του σπιτιού του έξω από τη Μαδρίτη. Φιλοτεχνημένοι με λάδι, οι «Μαύροι Πίνακες», όπως ονομάστηκαν, αποτελούν το ζενίθ της σκοτεινής αυτής του φάσης, ενώ παράλληλα λειτούργησαν και ως μέσο «εξορκισμού» των βαθύτερων φόβων και ανησυχιών του. Η ζοφερή τους ατμόσφαιρα αποτελεί απότοκο τόσο του ίδιου του περιεχομένου, όσο και της ακατέργαστης μορφής τους, όσον αφορά την τεχνοτροπία. Ο ζωγράφος, ωστόσο, δεν αναφέρθηκε ποτέ δημόσια σε αυτά τα έργα, αλλά ούτε ενδιαφέρθηκε να τους δώσει τίτλους. Υπήρξαν, δηλαδή, σκοπίμως δημιουργίες ιδιωτικού χαρακτήρα. Οι ελαιογραφίες ζωγραφίστηκαν κατευθείαν πάνω στον τοίχο και μόνο στη συνέχεια θα μεταφέρονταν, σε μουσαμά, εκτός της κατοικίας του. Ίσως και το δημοφιλέστερο έργο της συλλογής, «Ο Κρόνος καταβροχθίζει τον γιο του», απεικονίζει τον Τιτάνα Κρόνο, ο οποίος, όπως μαρτυρά και ο τίτλος, καταβροχθίζει τον γιο του, φοβούμενος πως θα του πάρει την εξουσία. Η φρικαλεότητα του μύθου ενισχύεται περεταίρω από την έλλειψη φωτός, η οποία, σε συνδυασμό με την απολύτως μόνο απαραίτητη επεξεργασία της μορφής, δημιουργεί ένα αποτέλεσμα «γκροτέσκο», με το βλέμμα του θεατή να κατευθύνεται στα ορθάνοιχτα και γεμάτα αγωνία —ή και μένος— μάτια του Κρόνου.
Ακολουθώντας τις αρχές της αντι-κλασσικής τεχνοτροπίας, ο Γκόγια, κατά τη διάρκεια της καριέρας του, άσκησε με θαυμάσιο τρόπο κριτική στην κοινωνική πραγματικότητα της παρακμής των ηθών και του πολέμου. Με την πρωτότυπη για την εποχή επεξεργασία της φόρμας και τη γενικότερη εξέλιξη του καλλιτεχνικού του ύφους, υπήρξε ταυτόχρονα και ένας από τους προδρόμους της μοντέρνας τέχνης. Με το εσωτερικό του «έρεβος» ανέδειξε μια πτυχή της ανθρώπινης ύπαρξης, η οποία διαχρονικά στέκεται εμπόδιο στο φως, ακόμη και εάν η επιθυμία του ήταν απλώς ο… «εξορκισμός» της!
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΠΗΓΗ
- Goya, artincontext.org, Διαθέσιμο εδώ.
