Της Ιωάννας Μέγα,
Το Οξύ Οργανικό Ψυχοσύνδρομο ή Ντελίριο ή Οξεία Συγχυτική Κατάσταση είναι ένα νευροψυχιατρικό σύνδρομο, που εντάσσεται στις οργανικές ψυχικές διαταραχές και χαρακτηρίζεται από οξεία αλλαγή της προσοχής, της επίγνωσης και της γνωστικής λειτουργίας γενικότερα. Το παραλήρημα είναι συχνότερο σε νοσηλευόμενους ηλικιωμένους ασθενείς, καθώς και σε ασθενείς που νοσηλεύονται σε ΜΕΘ. Επίσης, είναι γνωστό ότι μπορεί να εμφανιστεί μετά από μία χειρουργική επέμβαση. Οι παράγοντες που πιθανόν είναι υπεύθυνοι για την εμφάνισή του περιλαμβάνουν μια σοβαρή ή μακροχρόνια ασθένεια ή μια ανισορροπία στο σώμα, όπως η υπονατριαιμία κ.λπ. Η διαταραχή μπορεί, επίσης, να προκληθεί από ορισμένα φάρμακα, λοίμωξη, χειρουργική επέμβαση, χρήση αλκοόλ ή ναρκωτικών, κοινωνική απόσυρση κ.λπ.
Παθοφυσιολογία
Πολλοί παράγοντες εμπλέκονται στην αιτιολογία του Οξέος Οργανικού Ψυχοσύνδρομου. Πιθανώς αρκετές νευροβιολογικές διεργασίες συμβάλλουν στην παθογένεση του, συμπεριλαμβανομένης της νευροφλεγμονής, της εγκεφαλικής αγγειακής δυσλειτουργίας, του αλλοιωμένου μεταβολισμού του εγκεφάλου, της ανισορροπίας των νευροδιαβιβαστών και της μειωμένης συνδεσιμότητας του νευρωνικού δικτύου.
Αίτια
Το Ντελίριο μπορεί να οφείλεται μόνο σε μία αιτία ή και σε περισσότερες από μία αιτίες. Τις περισσότερες φορές δεν μπορεί να καθοριστεί η αιτία.
Ορισμένες από τις πιθανές αιτίες αναγράφονται παρακάτω:
- Ορισμένα φάρμακα ή παρενέργειες φαρμάκων
- Χρήση ή Στέρηση αλκοόλ ή ναρκωτικών
- Μια ιατρική κατάσταση (αγγειακό εγκεφαλικό επεισόδιο)
- Ανισορροπία στο σώμα (χαμηλό νάτριο ή χαμηλό ασβέστιο)
- Κακή διατροφή ή απώλεια πολλών σωματικών υγρών
- Λοιμώξεις (ειδικά σε ηλικιωμένους)
- Έκθεση σε τοξίνες (μονοξείδιο του άνθρακα, κυάνιο κ.λπ.)
- Έλλειψη ύπνου ή σοβαρή συναισθηματική δυσφορία
- Χειρουργική επέμβαση ή άλλη ιατρική διαδικασία
Παράγοντες Κινδύνου
Το ντελίριο είναι πιο συχνό σε ενήλικες μεγαλύτερης ηλικίας και σε άτομα που ζουν σε οίκους ευγηρίας. Παραδείγματα άλλων καταστάσεων που μπορεί να αυξήσουν τον κίνδυνο για ανάπτυξη Οξέος Οργανικού Ψυχοσύνδρομου περιλαμβάνουν:
- Προδιαθεσικοί παράγοντες (προχωρημένη ηλικία, γνωστική εξασθένηση, συννοσηρότητες, κατάθλιψη και άλλες ψυχιατρικές διαταραχές, χρήση αλκοόλ, κακή διατροφική κατάσταση, προβλήματα ακοής και όρασης κ.λπ.)
- Διαταραχές του εγκεφάλου (άνοια, αγγειακό εγκεφαλικό επεισόδιο, νόσος του Πάρκινσον)
- Πολλαπλά ιατρικά προβλήματα
Συμπτωματολογία
Τα συμπτώματα συχνά έρχονται και παρέρχονται κατά τη διάρκεια της ημέρας. Μπορεί να υπάρχουν περίοδοι χωρίς καθόλου συμπτώματα. Τα κυριότερα συμπτώματα περιλαμβάνουν:
- Γνωστικά Συμπτώματα (διαταραχή μνήμης, αποπροσανατολισμός, διαταραχή ομιλίας, διαταραχές στις οπτικοχωρικές ικανότητες ή στην αντίληψη)
- Διαταραχή Προσοχής
- Μειωμένη επίγνωση του περιβάλλοντος
- Συμπεριφορικές και συναισθηματικές αλλαγές (άγχος, φόβος ή δυσπιστία προς τους άλλους, αλλαγές προσωπικότητας)
Κατηγοριοποίηση σε 3 τύπους
- Υπερκινητικό παραλήρημα: Οι ασθενείς με αυτόν τον τύπο μπορεί να είναι ανήσυχοι, να έχουν γρήγορες εναλλαγές της διάθεσης ή να βλέπουν πράγματα που δεν υπάρχουν. Τα άτομα με αυτόν τον τύπο συχνά αντιστέκονται στη φροντίδα.
- Υποδραστικό παραλήρημα: Οι ασθενείς με αυτόν τον τύπο μπορεί να είναι ανενεργοί ή να έχουν μειωμένη δραστηριότητα. Τείνουν να είναι υποτονικοί και πολλές φορές δεν θέλουν να αλληλεπιδρούν με άλλους ανθρώπους.
- Μικτό παραλήρημα: Τα συμπτώματα περιλαμβάνουν και τους δύο τύπους παραληρήματος. Το άτομο μπορεί να αλλάξει γρήγορα από την μία μορφή στην άλλη.
Παραλήρημα και Άνοια
Το παραλήρημα και η άνοια μπορεί να είναι δύσκολο να διακριθούν σαν ιατρικές καταστάσεις και ένα άτομο μπορεί να έχει και τα δύο. Κάποιος με άνοια έχει σταδιακή μείωση της μνήμης και άλλων δεξιοτήτων σκέψης λόγω βλάβης ή απώλειας των εγκεφαλικών κυττάρων. Παραλήρημα εμφανίζεται συχνά σε άτομα με άνοια. Ωστόσο, τα επεισόδια παραληρήματος δεν σημαίνουν πάντα ότι ένα άτομο έχει άνοια.
Μερικές διαφορές μεταξύ των συμπτωμάτων του παραληρήματος και της άνοιας αναφέρονται ενδεικτικά παρακάτω:
- Έναρξη: Η έναρξη του παραληρήματος εμφανίζεται σε σύντομο χρονικό διάστημα (μέσα σε μία ή δύο ημέρες). Η άνοια συνήθως ξεκινά με μικρά συμπτώματα που χειροτερεύουν με την πάροδο του χρόνου.
- Προσοχή: Η ικανότητα οι ασθενείς να παραμένουν συγκεντρωμένοι μειώνεται με το παραλήρημα. Ένα άτομο στα αρχικά στάδια της άνοιας παραμένει γενικά σε εγρήγορση.
- Γρήγορες αλλαγές στα συμπτώματα: Τα συμπτώματα του παραληρήματος μπορεί να έρχονται και να φεύγουν πολλές φορές κατά τη διάρκεια της ημέρας. Τα άτομα με άνοια έχουν καλύτερες και χειρότερες ώρες μέσα στην ημέρα, η μνήμη και οι δεξιότητες σκέψης τους συνήθως παραμένουν σε σταθερό επίπεδο.
Παραλήρημα και Covid-19
Οι ακριβείς λόγοι για τους οποίους οι ασθενείς με Covid-19 φαίνεται να αναπτύσσουν σοβαρό παραλήρημα είναι ασαφείς, αλλά οι πιθανοί λόγοι περιλαμβάνουν άμεση προσβολή του Κεντρικού Νευρικού Συστήματος με επαγωγή φλεγμονωδών μεσολαβητών, δευτερογενείς επιδράσεις ανεπάρκειας άλλου συστήματος οργάνων, παρατεταμένος χρόνος μηχανικού αερισμού, η ακινητοποίηση και άλλοι απαραίτητοι περιβαλλοντικοί παράγοντες με δυσάρεστες συνέπειες, συμπεριλαμβανομένης της κοινωνικής απομόνωσης και της καραντίνας χωρίς οικογένεια. Tο παραλήρημα φαίνεται να είναι μια κοινή, πρώιμη και θανατηφόρα εκδήλωση της Covid-19 σε ενήλικες μεγαλύτερης ηλικίας. Παράγοντες που συνδέονται στενά με το παραλήρημα ως παρουσιαζόμενο σύμπτωμα της Covid-19 περιλαμβάνουν προϋπάρχουσα γνωστική εξασθένηση και άνοια, μεγαλύτερη ηλικία, υποβοηθούμενη διαμονή στο σπίτι ή στο γηροκομείο, νευρολογικές και καρδιαγγειακές συννοσηρότητες, προηγούμενη χρήση ψυχοτρόπων φαρμάκων, διαταραχή όρασης, ακοής κ.λπ.
Παραλήρημα και Ηλικιωμένοι Ασθενείς
Το παραλήρημα είναι η πιο κοινή οξεία διαταραχή της γνωστικής λειτουργίας σε ηλικιωμένους ασθενείς. Τα αίτια είναι πολυπαραγοντικά, με κύριους παράγοντες κινδύνου το γήρας και τις νευρογνωστικές διαταραχές. Επηρεάζει έως και το 42% των νοσηλευόμενων. Το παραλήρημα επιφέρει δραματικές συνέπειες για τους ηλικιωμένους ασθενείς: μεγαλύτερη διάρκεια παραμονής στο νοσοκομείο, αυξημένη θνησιμότητα, λειτουργική και γνωστική επιδείνωση και αυξημένη ανάγκη για ιδρυματική φροντίδα. Το ψυχοκοινωνικό στρες φαίνεται να έχει, επίσης, μεγάλη σημασία. Το 12-39% όλων των περιπτώσεων παραληρήματος στους ηλικιωμένους μπορεί να ταξινομηθεί ως φαρμακογενές. Γενικά, η πολυφαρμακία (η λήψη πέντε ή περισσότερων φαρμάκων) θα πρέπει να θεωρείται ένας σημαντικός παράγοντας κινδύνου για παραλήρημα.
Παραλήρημα στη ΜΕΘ
Η περίθαλψη ασθενών με παραλήρημα είναι συχνή στις Μονάδες Εντατικής Θεραπείας (ΜΕΘ) και εμφανίζεται έως και στο 80% των ασθενών. Το παραλήρημα προκαλείται είτε από την ίδια την οξεία ασθένεια είτε από τις περιβαλλοντικές συνθήκες της εντατικής θεραπείας.
Διάγνωση
Το παραλήρημα μπορεί να διαγνωστεί με βάση το ιατρικό ιστορικό, τη φυσική αντικειμενική εξέταση, διάφορες νευρολογικές εξετάσεις που ελέγχουν την όραση, την ισορροπία, τον συντονισμό και τα αντανακλαστικά, καθώς επίσης και άλλες εξετάσεις ψυχιατρικής φύσεως. Ο εκάστοτε ιατρός θα εξετάσει τους παράγοντες που μπορεί να έχουν προκαλέσει την διαταραχή. Η διαφορική διάγνωση γίνεται πέραν των παραπάνω με εξετάσεις αίματος, ούρων ή απεικονιστικές εξετάσεις. Το Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders, 5th edition (DSM-5) είναι το πιο συχνά χρησιμοποιούμενο διαγνωστικό σύστημα βάσει του οποίου γίνεται μια τυπική διάγνωση αναφοράς.
Οι διαγνωστικές ενδείξεις είναι:
- Αδυναμία εστίασης της προσοχής.
- Απώλεια της ικανότητας σκέψης με τη συνήθη σαφήνεια και συνοχή.
- Περιορισμένη αντίληψη των περιβαλλοντικών ερεθισμάτων και ανεπαρκής ανταπόκριση σε αυτά.
- Γνωστικές διαταραχές (διαταραχές της αντίληψης, της μνήμης, αποπροσανατολισμός κ.λπ.)
Θεραπευτικές Προσεγγίσεις
Ο πρώτος στόχος της θεραπείας του Οξέος Οργανικού Ψυχοσύνδρομου είναι η αντιμετώπιση τυχόν υποκείμενων αιτιών. Ο εντοπισμός και η θεραπεία των υποκείμενων ασθενειών και η διακοπή των φαρμάκων υψηλού κινδύνου είναι επιτακτική. Επιπλέον, η κατάλληλη εργαστηριακή διάγνωση για εξισορρόπηση υγρών και ηλεκτρολυτών και η αντιβιοτική θεραπεία σε περιπτώσεις υποψίας λοίμωξης είναι τα μέτρα επιλογής. Σημαντικό κρίνεται, επίσης, ο θεράπων ιατρός να περιορίσει ή ακόμα και να διακόψει από τον ασθενή τη λήψη φαρμάκων που προκαλούν παραλήρημα (π.χ. τα αντιχολινεργικά φάρμακα αυξάνουν τον κίνδυνο παραληρηματικού επεισοδίου).
Κυριότερες Φαρμακολογικές Θεραπευτικές Προσεγγίσεις
- Αντιψυχωσικά φάρμακα (αλοπεριδόλη)
- Αγχολυτικά φάρμακα – Βενζοδιαζεπίνες (λοραζεπάμη)
- Αντικαταθλιπτικά (τραζοδόνη)
Συμπερασματικά, το Ντελίριο ή Οξύ Οργανικό Ψυχοσύνδρομο έχει εμπλακεί στην ανάπτυξη μακροχρόνιας γνωστικής εξασθένησης, καθώς, επίσης, έχει συσχετιστεί και με αυξημένο κίνδυνο επακόλουθης κατάθλιψης, άγχους και διαταραχής μετατραυματικού στρες. Έτσι, λοιπόν, συνδέεται άμεσα με πολλαπλές δυσμενείς εκβάσεις οι οποίες έχουν σημαντικό αντίκτυπο στην ποιότητα ζωής των ασθενών. Η ανάγκη να κατανοηθούν πλήρως τα αίτια και η παθοφυσιολογία του παραληρήματος παραμένει υψηλή προτεραιότητα. Επιπλέον, η έγκαιρη ανίχνευση είναι ζωτικής σημασίας για την επαρκή θεραπεία, με ακρογωνιαίο λίθο τη μη φαρμακολογική διαχείριση και τη θεραπεία καταστάσεων πυροδότησης, ενώ η φαρμακολογική θεραπεία παραμένει ως έναν βαθμό αμφιλεγόμενη.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Delirium – Symptoms and causes, MayoClinic. Διαθέσιμο εδώ
- Delirium – Diagnosis and treatment, MayoClinic. Διαθέσιμο εδώ
- Delirium, nature. Διαθέσιμο εδώ
- Delirium as a Presenting Symptom of COVID–19, PubMed. Διαθέσιμο εδώ
- Delirium in geriatric patients, PubMed. Διαθέσιμο εδώ
