Της Μαρίας Μπαλαούρα,
Ποιο είναι το πρώτο πράγμα που σας έρχεται στο μυαλό όταν ακούτε τη λέξη «Χριστούγεννα»; Σίγουρα τα μελομακάρονα! Όμως, οι λάτρεις αυτής της γιορτής, της γιορτής της αγάπης, της αισιοδοξίας που φέρνει η γέννηση του μικρού Χριστού και της χαράς, θα σκέφτηκαν σίγουρα τα συναισθήματα που καλλιεργούν τα Χριστούγεννα, τα τραγούδια και τις οικογενειακές στιγμές. Άλλοι πάλι, που απολαμβάνουν τη διακόσμηση, θα σκέφτηκαν δέντρο, φωτάκια, μπάλες, στολίδια κλπ. Τα πιο χαρακτηριστικά στολίδια είναι αυτά που αποτυπώνουν έναν στρουμπουλό Άγιο Βασίλη, τον Ρούντολφ, αγγελάκια και φυσικά, ο Καρυοθραύστης, μια ξύλινη φιγούρα ενός άνδρα στρατιώτη με τετράγωνο συνήθως στόμα. Πώς, όμως, συνδέθηκε αυτή η φιγούρα με τα Χριστούγεννα;
Όπως πολλά χριστουγεννιάτικα σύμβολα, παραδείγματος χάριν ο στολισμός του έλατου, αλλά και πολλά χαρακτηριστικά τραγούδια, έτσι και ο Καρυοθραύστης, προέρχονται από την όχι και τόσο μακρινή Γερμανία. Σε όλους μας, ο Καρυοθραύστης είναι γνωστός ως ένα εργαλείο που θυμίζει πένσα, ο οποίος μας βοηθά να σπάμε τα τσόφλια των καρπών όπως των αμυγδάλων ή των καρυδιών. Έτσι, λοιπόν, ξεκινά και η ταπεινή ιστορία του γιορτινού στρατιώτη. Μεταφερόμαστε, έτσι στη γενέτειρα του Καρυοθραύστη, στο Ερτσγκεμπίργκε, στα σύνορα μεταξύ Γερμανίας – Τσεχίας. Οι χωρικοί εκεί ασχολούνταν ως επί το πλείστον με τη γεωργία, την υλοτομία και την κατασκευή ξυλουργικών εργαλείων και διακοσμητικών.
Κατά τον 15ο αιώνα, η κατασκευή του Καρυοθραύστη δεν εξειδικευόταν μόνο στην πρακτική χρήση του, αλλά και στην καλαίσθητη εμφάνισή του, οπότε ξεκίνησαν να σκαλίζουν σχήματα ζώων, φυτών κ.α. Το 1830 ξεκίνησε και η κατασκευή Καρυοθραυστών με ανθρώπινη μορφή. Στα τέλη του 19ου αιώνα, οι Καρυοθραύστες έκαναν θραύση στην αγορά. Οι ξηροί καρποί είχαν πάντα μια ιδιαίτερη θέση στα γιορτινά τραπέζια, άρα όλοι επιθυμούσαν να έχουν έναν ξεχωριστό Καρυοθραύστη με τη μορφή ενός επιβλητικού άνδρα – στρατιώτη. Μάλιστα, ο Καρυοθραύστης, σύμφωνα με τη γερμανική παράδοση, συμβολίζει τη δύναμη και λέγεται πως φέρνει καλοτυχία στο σπίτι του νοικοκύρη.
Το 1816 ο Γερμανός συγγραφέας Ε.Τ.Α. Χόφμαν, έγραψε το παραμύθι Ο Καρυοθραύστης και ο βασιλιάς των ποντικών, το οποίο ενέπνευσε και πολλούς μεταγενέστερους να γράψουν παρόμοια χριστουγεννιάτικα παραμύθια. Σύμφωνα με την ιστορία του παραμυθιού, η μικρή Κλάρα, το κοριτσάκι που πρωταγωνιστεί στο έργο, ξυπνάει την ημέρα των Χριστουγέννων και μένει άναυδη όταν αντιλαμβάνεται πως όλα τα παιχνίδια κάτω από το δέντρο, όπως και ο Καρυοθραύστης που είχε λάβει ως δώρο, είχαν αποκτήσει ζωή. Το συγκεκριμένο παραμύθι έλαβε μεγαλύτερη αναγνώριση όταν ο Γάλλος συγγραφέας Αλέξανδρος Δουμάς το διασκεύασε και κατέληξε ένα μικρό, αγνό παραμύθι να εμπνεύσει το 1892 τον Τσαϊκόφσκι να ντύσει μουσικά το μπαλέτο του ομώνυμου έργου που παρακολουθούν ακόμα και σήμερα μικροί και μεγάλοι. Η πρώτη παραδοσιακή φιγούρα του Καρυοθραύστη δημιουργήθηκε από τον ξυλουργό Φρίντριχ Βίλχελμ Φίχτνερ το 1870 και, φυσικά, έγινε ανάρπαστη. Ο Καρυοθραύστης συναντάται και στην ελβετική κουλτούρα, αφού, μετά τον πόλεμο, Ελβετοί στρατιώτες αγόραζαν από τα τοπικά καταστήματα Καρυοθραύστες ως ενθύμιο της θητείας τους στη Γερμανία.
Υπάρχει, όμως, ένας μύθος που συνοδεύει αυτό το γιορτινό στολίδι. Λέγεται πως κάποτε σε ένα χωριό, ένας χωρικός είχε βαρεθεί να σπάει καρπούς και είχε αποφασίσει να δώσει μια ανταμοιβή σε όποιον θα έβρισκε έναν πιο ευφάνταστο τρόπο για να σπάσει τους καρπούς του. Έτσι, μαζεύτηκαν διάφοροι επαγγελματίες γύρω του. Όλοι εμπνευσμένοι από την ειδικότητά τους είχαν παρουσιάσει το δημιούργημά τους. Ένας ξυλουργός, για παράδειγμα, πρότεινε να σπάσει τους καρπούς με ένα πριόνι, ένας στρατιωτικός σκέφτηκε να πυροβολεί τα κελύφη. Τελικά, κέρδισε ένας παιχνιδοποιός, ο οποίος κατασκεύασε μια κούκλα τύπου μαριονέτας με σκληρό σαγόνι και στόμα κατευθυνόμενο από μοχλό για να σπάει τους καρπούς.
Τέλος, ο Καρυοθραύστης κρύβει και έναν συμβολισμό: ότι τίποτα δεν μας χαρίζεται στη ζωή, αλλά πρέπει να μοχθήσουμε για να καταφέρουμε αυτό που θέλουμε όπως πασχίζουμε να ανοίξουμε το τσόφλι για να βγάλουμε τον νόστιμο καρπό, αλλά και, φυσικά, να μην αφήνουμε χαμένες τις ευκαιρίες που μας δίνονται. Όπως λέει, άλλωστε, και μια γερμανική παροιμία «Ο Θεός μας δίνει τα καρύδια, εμείς, όμως, πρέπει να τα σπάσουμε για να πάρουμε τον καρπό». Οπότε την επόμενη φορά που θα κρεμάσουμε τον μικρό στρατιώτη στο δέντρο ή τον τοποθετήσουμε μέσα στο σπίτι, θα θυμόμαστε όχι μόνο την καλοτυχία που μπορεί να μας φέρει, αλλά και ότι για να δεχθούμε αυτή την τύχη πρέπει να προσπαθήσουμε και εμείς να ανοίξουμε την πόρτα για να μπει και να τη φιλοξενήσουμε!
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Καρυοθραύστης: 6+1 ιστορίες για την ξύλινη κούκλα – σύμβολο των Χριστουγέννων, iefimerida.gr, διαθέσιμο εδώ
- Πώς συνδέθηκε ο Καρυοθραύστης με τα Χριστούγεννα;, elenifourli.gr, διαθέσιμο εδώ
