Του Φωκίωνα Δανιηλίδη,
Οι πόλεμοι του Ηρακλείου με του Σασσανίδες δεν ήταν η μοναδική περίπτωση που αυτές οι δυνάμεις συγκρούστηκαν. Αντιθέτως, οι σχέσεις μεταξύ Ρωμαίων και Περσών, ανέκαθεν ήταν τεταμένες. Ήδη από την εποχή των Πάρθων, οι δύο πλευρές έρχονταν σε συνεχείς συρράξεις μεταξύ τους και το ίδιο ίσχυε και για την πρώιμη βυζαντινή περίοδο. Για πολλούς αιώνες έρχονταν σε ρήξεις, χωρίς να μπορεί καμία από τις δύο αυτοκρατορίες να δώσει το τελειωτικό χτύπημα.
Η βασιλεία του Μαυρικίου χαρακτηρίζεται από τις συνεχείς επιτυχίες του Βυζαντίου έναντι των εχθρών του. Ανέβηκε στον θρόνο, ενώ η αυτοκρατορία βρισκόταν ήδη σε πόλεμο με τους Σασσανίδες, ο οποίος είχε ήδη αρχίσει από την βασιλεία του Ιουστίνου Β’ (565-578 μ.Χ.). Ο τελευταίος είχε καταφέρει να υποκινήσει μέσω της διπλωματίας αντίσταση κατά του διάδοχου του περσικού θρόνου, τον μετέπειτα Χοσρόη Β’. Ο Βαράμης, ένας σπουδαίος Πέρσης στρατηγός, κατάφερε να πάρει την εξουσία και ανάγκασε τον νεαρό Χοσρόη να καταφύγει δυτικά, προς την ανατολική ρωμαϊκή αυτοκρατορία. Εκεί, ζήτησε άσυλο και την βοήθεια του Μαυρικίου για να ανακτήσει τον θρόνο, όμως ο αυτοκράτορας δεν ήταν πρόθυμος να συμφωνήσει δίχως να λάβει κάποια σημαντική αμοιβή. Ο Χοσρόης, μη έχοντας άλλη επιλογή, υποσχέθηκε να παραχωρήσει εδάφη που βρίσκονταν στα δυτικά σύνορα της επικράτειάς του.
Έτσι, το 591 μ.Χ., οι Ρωμαίοι και οι Πέρσες συνεργάστηκαν για πρώτη φορά, καταφέρνοντας να νικήσουν τον αντίπαλο στρατό και να αποκαταστήσουν τον Χοσρόη στον θρόνο. Όπως προέβλεπε η συμφωνία, η ανατολική επικράτεια του Βυζαντίου επεκτάθηκε στον Καύκασο, σε ένα μεγάλο μέρος της Αρμενίας και μία περιοχή του σημερινού Κουρδιστάν, αφήνοντας ευάλωτη την Μεσοποταμία και γενικότερα την αυτοκρατορία των Σασσανιδών, σε μία μελλοντική εισβολή. Επιπλέον, ο βασιλιάς των Σασσανιδών υποχρεώθηκε να δηλώσει ιός και ικέτης του Μαυρικίου, καθώς και να υποσχεθεί πως οι χριστιανοί της Ιβηρίας θα τον θεωρούσαν προστάτη του, κάτι το οποίο, όπως αποδείχθηκε από την φιλοπερσική στάση τους κατά τον επόμενο πόλεμο, δεν εκπληρώθηκε.
Για πρώτη φορά στην ιστορία, οι αυτοκρατορίες συνεργάστηκαν και βρίσκονταν σε ειρήνη. Με τον Χοσρόη να μην έχει την ισχύ και το ανάλογο casus belli να επιτεθεί στους βυζαντινούς, ο Μαυρίκιος έστρεψε την προσοχή του στο βαλκανικό μέτωπο, στο οποίο γίνονταν συχνά εισβολές ιδιαίτερα από την εποχή του Ιουστινιανού και έπειτα. Για πολλά χρόνια, παράλληλα τις περσικές, γίνονταν συχνά και Αβαροσλαβικές επιδρομές, έχοντας σημαντικές συνέπειες για το Βυζάντιο, καθώς λεηλατούνταν πολλές περιοχές και υπήρξαν περιπτώσεις που οι εισβολείς προωθούνταν μέχρι την Αθήνα και τα τείχη στην Κωνσταντινούπολης. Ο αυτοκράτορας, καταλαβαίνοντας πως οι επιδρομές έπρεπε να σταματήσουν, κινήθηκε πολεμικά εναντίον τους το 592 μ.Χ., ξεκινώντας ένα δεκαετή πόλεμο.
Οι συγκρούσεις με τους «βαρβάρους» είχαν μεικτά αποτελέσματα. Σημειώθηκαν σημαντικές νίκες εκ μέρους και των δύο πλευρών, λήγοντας με μία συνθήκη ειρήνης, όμως το αντίκτυπο για το Βυζάντιο ήταν σημαντικό. Ο πόλεμος ήταν ιδιαίτερα δαπανηρός και ο Μαυρίκιος αποφάσισε να μειώσει τον μισθό των στρατευμάτων του για να ισορροπήσει την οικονομία. Έτσι ο αυτοκράτορας υπέγραψε την καταδίκη του. Οι στρατιώτες της αυτοκρατορίας ξεσηκώθηκαν και τελικά ένας χαμηλόβαθμος στρατιωτικός ονόματι Φωκάς κατάφερε να τον ανατρέψει. Μόλις στέφθηκε αυτοκράτορας, ο Μαυρίκιος και η οικογένειά του εκτελέστηκαν.
Για τα επόμενα χρόνια το Βυζάντιο βυθίστηκε σε μία δεκαετία τυραννίας. Ο Χοσρόης βρήκε την αφορμή που αναζητούσε για να επιτεθεί, δηλώνοντας πως εκδικούταν τον χαμένο του σύμμαχο και ξεκίνησε μία μεγάλη εκστρατεία. Ο δε Φωκάς, αποδείχθηκε παντελώς ανίκανος να αντιμετωπίσει τους Πέρσες και οι λίγες προσπάθειές του να τους εμποδίσει απέτυχαν παταγωδώς. Η αντίσταση από τον λαό του αντιμετωπίστηκε με βία, ενώ οι Σλάβοι και οι Αβάροι ξεκίνησαν και πάλι τις επιδρομές. Με τον πόλεμο στην Ανατολή να νικάται από τους Σασσανίδες, φαινόταν πως η αυτοκρατορία ήταν καταδικασμένη. Το 610, όμως, ο Ηράκλειος έφτασε στα τείχη της Κωνσταντινούπολης.
Ο Ηράκλειος ήταν γιος του επικυρίαρχου της Αιγύπτου, του Ηρακλείου του Πρεσβύτερου, ο οποίος είχε αποστατήσει από την κεντρική εξουσία του Φωκά. Με το που έφτασε στην πρωτεύουσα μαζί με τον στόλο του, ο λαός συμμάχησε αμέσως μαζί του και δεν αντιμετώπισε αντίσταση καθώς εισήλθε στην πόλη. Άμεσα, ο Φωκάς άφησε τον θρόνο και συνελήφθη. Τότε, ως εκδίκηση για τον Μαυρίκιο, αποκεφαλίστηκε και ο Ηράκλειος στέφθηκε αυτοκράτορας. Ήλπιζε πως με την άνοδό του στον θρόνο, ο Χοσρόης θα σταματούσε τον πόλεμο, καθώς η αφορμή για την επίθεσή του δεν είχε ισχύ πλέον, όμως κάτι τέτοιο δεν συνέβη. Ο Πέρσης βασιλιάς συνέχισε ακάθεκτος, λεηλατώντας την Μικρά Ασία και κατακτώντας εδάφη και έγινε φανερό πως σκοπός του ήταν να προσαρτήσει ολικά το Βυζάντιο. Ο νέος αυτοκράτορας καταλάβαινε πλέον ότι η συνθηκολόγηση δεν αποτελούσε επιλογή και πως ο λαός του είτε θα νικούσε είτε θα υποτασσόταν.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Charles Diehl (2012), Ιστορία του Βυζαντινού Κράτους, Αθήνα, εκδ. Καρδαμίτσας
- James Howard-Johnston (2021), The last great war of antiquity, Νέα Υόρκη, εκδ. Oxford University Press
- Walter E Kaigi (2003), Heraclius: Emperor of Byzantium, Cambridge, Cambridge University Press
- Αικατερίνη Χριστοφιλοπούλου (1996), Βυζαντινή Ιστορία 324-610 (Τόμος Α’), Αθήνα, εκδ. Βάνιας
- Αλέξιος Σαββίδης (2022), The cross and the sacred fire: Byzantium and the Sassanids, Αθήνα, εκδ. Ηρόδοτος
- Αλέξιος Σαββίδης (2011), Ιστορία του Βυζαντίου με αποσπάσματα από τις πηγές (Τόμος Α’, 284-717), Αθήνα, εκδ. Πατάκη
- Γιάννης Χρονόπουλος (2017), Ηράκλειος, Αθήνα, εκδ. Historical Quest
- Κωνσταντίνος Τακιρτάκογλου (2018), Η Αρμενία μεταξύ Βυζαντίου και Χαλιφάτου (885-929), Αθήνα, εκδ. Ηρόδοτος
- Λήμμα “Chosroes II” (1991), Oxford Dictonary of Byzantium (τόμος A’), Νέα Υόρκη, εκδ. Oxford University Press, σελ. 432
- Λήμμα “Heracleios” (1991), Oxford Dictonary of Byzantium (τόμος B’), Νέα Υόρκη, εκδ. Oxford University Press, σελ. 916-917
- Λήμμα “Maurice” (1991), Oxford Dictonary of Byzantium (τόμος Β’), Νέα Υόρκη, εκδ. Oxford University Press, σελ. 1318
