Του Πάνου Σταθόπουλου,
Το αίμα, υπεύθυνο για αμέτρητες λειτουργίες του οργανισμού, διαθέτει έναν σύνθετο μηχανισμό που διασφαλίζει την παρουσία του στο σώμα. Το παραμικρό τραύμα, που θα οδηγούσε σε απουσία αυτού του μηχανισμού, θα μπορούσε να σημαίνει ασταμάτητη αιμορραγία. Ο μηχανισμός της πήξης, λοιπόν, που αποτελείται από κάποια διακριτά μονοπάτια και οδούς ενεργοποίησης, είναι ένα σύστημα το οποίο μέσω της αλληλεπίδρασης των αιμοπεταλίων και αρκετών πρωτεϊνών του αίματος επιτυγχάνει την πήξη, όταν αυτή είναι απαραίτητη.
Η ενεργοποίηση του συστήματος της πήξης, η θρόμβωση, ανέκαθεν θεωρούταν προνόμιο του τραύματος. Όμως, παρατηρήσεις στο εργαστήριο, αλλά και στην κλινική πράξη, έδειξαν συσχέτιση μεταξύ του συστήματος της ανοσίας και του συστήματος της πήξης. Έτσι, διατυπώθηκε η ιδέα της ανοσοθρόμβωσης, για να περιγράψει την αλληλεπίδραση μεταξύ τους. Παρούσα σε πολλές καταστάσεις, περιπλέκοντας την αντιμετώπιση ήδη πολύπλοκων νοσημάτων, σε αυτό το άρθρο θα παρουσιαστεί απλουστευμένα ο μηχανισμός που τη διέπει και η συσχέτισή της με την COVID-19 λοίμωξη.
Σήμερα, η θρόμβωση θεωρείται βασικός παίκτης στη «σκακιέρα» της ανοσιακής απάντησης, καθώς μπορεί να περιορίσει λοιμώξεις, αλληλοεπιδρώντας με το σύστημα της φυσικής ανοσίας, τους μηχανισμούς, δηλαδή, που φέρουμε όλοι εγγενώς και μας προστατεύουν στην πρώτη μας επαφή με έναν παθογόνο παράγοντα. Σε αυτήν τη φάση, βασικό ρόλο παίζει ο μηχανισμός της φλεγμονής που λειτουργεί σε αρμονία με τη θρόμβωση. Σε περιπτώσεις, όμως, στις οποίες η φλεγμονή γίνεται υπερβολική, μπορεί να οδηγήσει σε υπερβολική ενεργοποίηση του μηχανισμού της πήξης και σε θανατηφόρες καταστάσεις.
Κλασικά, ο μηχανισμός της πήξης αποτελείται από δύο μονοπάτια, το ενδογενές και το εξωγενές, που συνδυάζονται σε ένα τελικό κοινό μονοπάτι από το οποίο παράγεται ένας θρόμβος ινώδους, σαν ύφασμα με πολλές κλωστές. Αυτός ο θρόμβος προκαλεί αιμόσταση, διορθώνοντας σε πρώτη φάση την αγγειακή βλάβη. Ο ιστικός παράγοντας (tissue factor), μια πρωτεΐνη, το εναρκτήριο στοιχείο του εξωγενούς μονοπατιού, σχηματίζει συμπλέγματα με τον παράγοντα VII ή με μεμβράνες κυκλοφορούντων κυττάρων του ανοσοποιητικού συστήματος. Όταν αυτά τα κύτταρα αναγνωρίσουν παθογόνο παράγοντα, η θρομβογόνος δραστηριότητα του ιστικού παράγοντα εκατονταπλασιάζεται. Έτσι, φαίνεται ότι η φλεγμονή και η θρόμβωση σχετίζονται στενά και η ανοσοθρόμβωση μπορεί να εξηγήσει πολλές κλινικές καταστάσεις από τη σήψη και το οξύ έμφραγμα του μυοκαρδίου, μέχρι και την COVID-19 σχετιζόμενη διαταραχή του πηκτικού μηχανισμού.
Πιο συγκεκριμένα, αποκρινόμενα στην αναγνώριση ενός παθογόνου, τα μονοκύτταρα, πρόδρομοι των μακροφάγων, γνωστά κύτταρα του ανοσοποιητικού, παρουσιάζουν τον ιστικό παράγοντα στις μεμβράνες τους και τον απελευθερώνουν στις θέσεις που εντοπίζεται το παθογόνο, ενεργοποιώντας το εξωγενές μονοπάτι. Ταυτόχρονα, τα ίδια τα παθογόνα διεγείρουν το φλεγμονόσωμα, ένα σύμπλεγμα πρωτεϊνών που απελευθερώνει κυτταροκίνες, μικρά μόρια που βοηθούν στην αλληλεπίδραση των κυττάρων που συμμετέχουν στην ανοσιακή απάντηση.
Από τη γιορτή αυτήν δεν μπορούν να λείπουν και τα ουδετερόφιλα, που επιστρατεύονται και συμμετέχουν στη διαδικασία, απελευθερώνοντας εξωκυττάριες παγίδες που αποτελούνται από το ίδιο τους το DNA (Neutrophil Extracellular Traps – NETs). Αυτές οι παγίδες ενεργοποιούν έναν άλλον παράγοντα του μηχανισμού της πήξης, τον XII, πυροδοτώντας αυτήν τη φορά το ενδογενές μονοπάτι. Ταυτόχρονα, δεσμεύουν και τον παράγοντα von Willenbrand (τον υπεύθυνο της ομώνυμης νόσου που σχετίζεται με αιμορραγική διάθεση), που βοηθά στην προσέλκυση αιμοπεταλίων. Τα αιμοπετάλια συμμετέχουν ενεργά στον μηχανισμό της ανοσοθρόμβωσης και από κύτταρα υπεύθυνα για την αιμόσταση αναγνωρίζονται στην κατάσταση αυτήν ως κύτταρα που αλληλεπιδρούν σε εξαιρετικό βαθμό με το σύστημα της ανοσίας.
Η διαδικασία περιπλέκεται ακόμα περισσότερο σε μοριακό επίπεδο, ώστε να ξεφεύγει του σκοπού του άρθρου, ωστόσο αξίζει να σταθούμε στο αποτέλεσμά της. Μέσω της ανοσοθρόμβωσης και του μηχανισμού που περιγράφεται παραπάνω, παθογόνα όπως ο SARS-CoV-2 παγιδεύονται και δολοφονούνται σε θρόμβους και εξωκυττάριες παγίδες. Η ανοσοθρόμβωση περιορίζει τη μάχη της ανοσιακής απάντησης στον ενδαγγειακό χώρο, περιορίζοντας, έτσι, τη βλάβη που προκαλεί η φλεγμονή στα ζωτικά όργανα. Είναι ξεκάθαρο ότι η ανοσοθρόμβωση συμμετέχει στην παθογένεση της COVID-19 λοίμωξης, αλλά ο μηχανισμός δεν είναι ακόμη ξεκάθαρος.
Το πιθανότερο είναι ότι ο κορωνοϊός βλάπτει άμεσα τα κύτταρα των αγγείων και ενεργοποιείται έτσι ο μηχανισμός της πήξης. Τα ουδετερόφιλα διεισδύουν στο σημείο της βλάβης και σχηματίζουν NETs και μέσω μηχανισμών που προκαλούν τοπική υποξία και μεταβολικό στρες απελευθερώνεται ιστικός παράγοντας. Σχηματίζονται θρόμβοι, ενεργοποιούνται άλλες πρωτεΐνες του αίματος, το συμπλήρωμα, που επίσης επιστρατεύει αιμοπετάλια, αλλά και μονοκύτταρα, προκαλώντας περαιτέρω απελευθέρωση ιστικού παράγοντα και προφλεγμονωδών κυτταροκινών, οι οποίες, όμως, προκαλούν άμεση κυτταρική βλάβη.
Τελικά, η ανοσοθρόμβωση, αν και είναι ένας εξαιρετικά σύνθετος μηχανισμός, είναι αποτελεσματικό όπλο της άμυνας του οργανισμού. Η υπέρμετρη δραστηριότητα των μηχανισμών που τη διέπουν μπορεί να έχει καταστροφικά αποτελέσματα, όπως φάνηκε στην πανδημία της COVID-19. Η αναγνώριση της συμμετοχής και ενεργοποίησης τέτοιων μηχανισμών βοηθά στην αποτελεσματικότερη αντιμετώπιση των νοσημάτων που τους επάγουν.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Immunothrombosis and its underlying biological mechanisms, PubMed. Διαθέσιμο εδώ
- Immunothrombosis: Molecular Aspects and New Therapeutic Perspectives, PubMed. Διαθέσιμο εδώ
- Chemokines, molecular drivers of thromboinflammation and immunothrombosis, frontiersin.org. Διαθέσιμο εδώ
