Του Γιώργου Σαλπιγγίδη,
Η ανθρώπινη φύση, τουλάχιστον με τα μέχρι τώρα ιστορικά δεδομένα, εμπεριέχει σε μεγάλο βαθμό το συγκρουσιακό στοιχείο. Από μια διένεξη ανάμεσα σε δύο άτομα μέχρι τις μάχες και τους πολέμους, τα γεγονότα αυτά βρίσκονται πάντα στο επίκεντρο της ανθρώπινης δραστηριότητας ήδη από τους προϊστορικούς χρόνους. Οι πόλεμοι, απελευθερωτικοί, κατακτητικοί, αμυντικοί, εμφύλιοι και ούτω καθεξής έχουν όλοι τον ίδιο σκοπό: τη νίκη επί των αντιπάλων τους. Πώς ξεκίνησαν, όμως, αυτές οι συγκρούσεις; Ποια ήταν τα μέσα που χρησιμοποιούσαν οι άνθρωποι για τη διεξαγωγή του και πώς εξελίχθηκαν στο πέρασμα του χρόνου; Ποιες είναι οι κύριες και πρωτοπόρες τακτικές που χρησιμοποιούνταν; Αλλά, επιπλέον, ποιες ήταν οι αλλαγές που συντελούνται στην κοινωνία από τους πολέμους και πώς άλλαξε κατά περιπτώσεις η ανθρώπινη Ιστορία;
Με αυτά κι άλλα ερωτήματα ασχολείται το βιβλίο του Jeremy Black που φέρει τον τίτλο Μικρή Ιστορία του Πολέμου και διατίθεται στη χώρα μας από τις Εκδόσεις Πατάκη, με τη μετάφραση να επιμελείται ο Πέτρος Γεωργίου. Ο Βρετανός συγγραφέας, καθηγητής Ιστορίας του Πανεπιστημίου του Έξετερ, έχει στο ενεργητικό του πλήθος βιβλίο και μελετών ποικίλης ύλης. Μάλιστα, από τον ίδιο συγγραφέα κυκλοφόρησε και το έργο Μικρή Ιστορία της Μεσογείου (την βιβλιοπαρουσίαση του οποίου μπορείτε να βρείτε εδώ) περικλείοντας και φωτίζοντας γνωστές και άγνωστες πτυχές της στο πέρασμα των αιώνων.
Η ιστορία, όμως, του πολέμου είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με την παρουσία του ανθρώπου στον κόσμο και διαπερνά ένα μεγάλο μέρος της πορείας του. Ο Black, από την πλευρά του, πιάνει το νήμα από την αρχή και προσπαθεί να ξετυλίξει και να ξεδιπλώσει ένα αχανές κουβάρι και, ομολογουμένως, το κάνει με τον καλύτερο τρόπο. Έτσι, ξεκινάει την αφήγησή του από τις απαρχές του πολέμου που στην αρχή διεξαγόταν για την εύρεση τροφής, με τους εκάστοτε αντιπάλους να είναι είτε η άγρια πανίδα είτε η άλλη νομαδική ομάδα ανθρώπων. Με αυτόν τον τρόπο αναπτύχθηκε και ένας «πόλεμος» για την ανάπτυξη των κατάλληλων εργαλείων που θα ήταν πιο αποτελεσματικά για την πραγμάτωση του σκοπού τους. Περνάει, λοιπόν, σταδιακά από την ανοργάνωτη και πρόσκαιρη πολεμική σύγκρουση προς τον πόλεμο ανάμεσα στα πρώιμα κράτη και τις αυτοκρατορίες που αρχίζουν να αναπτύσσονται.
Σε αυτούς τους κατοπινούς χρόνους κάνουν και την εμφάνισή τους οι τειχισμένες πόλεις, όπως η Νεκχέν και η Νακάντα στην Αίγυπτο, αλλά και σε περιοχές της σημερινής Κίνας και βόρειας Ινδίας. Παράλληλα, έρχονται στο προσκήνιο και νέα μέσα για τη διεξαγωγή των μαχών, με τα άρματα και τα σιδερένια όπλα (που χρησιμοποιήθηκαν συστηματικά για πολεμικούς σκοπούς πρώτα από τους Ασσυρίους) να κυριαρχούν. Στο πολεμικό παιχνίδι με τον καιρό έμπαιναν κι άλλες αναπτυσσόμενες δυνάμεις, όπως οι Πέρσες και οι Έλληνες στην Ανατολική Μεσόγειο και οι Κινέζοι στην Ανατολή.
Ένα άλλο σημείο-σταθμός στην ιστορία του πολέμου της αφήγησης είναι ο ελλαδικός χώρος, μιας και γίνεται μια εκτενής αναφορά στις συγκρούσεις που συντελούνταν ανάμεσα στις πόλεις-κράτη, με κορωνίδα τον Πελοποννησιακό Πόλεμο, αλλά και τις μετέπειτα κατακτήσεις του Μεγάλου Αλεξάνδρου. Η επόμενη, όμως, υπερδύναμη που βγήκε μπροστά, όταν άρχισαν να φθίνουν τα ελληνιστικά βασίλεια που είχαν δημιουργηθεί από τους διαδόχους-στρατηγούς του Αλεξάνδρου, ήταν η Ρώμη. Έτσι, όπως μας εξηγεί ο συγγραφέας, όταν ξεπεράστηκαν τα εσωτερικά προβλήματα με τους Καρχηδονίους διαφαίνεται σταδιακά το νέο αυτό άστρο που θα κυριαρχήσει για αιώνες σε στεριά και θάλασσα.
Έπειτα, οι κοινωνικές και πολιτικές που συντελούνταν οδήγησαν στην ανάπτυξη αυτού που λέμε σήμερα Βυζάντιο, το οποίο είχε να αντιμετωπίσει πάμπολλους εχθρούς, τόσο στο εσωτερικό όσο και στο εξωτερικό, με τον μεγαλύτερο εχθρό να αποτελούν τα μουσουλμανικά φύλα που έκαναν την εμφάνισή τους την περίοδο του Μεσαίωνα. Από τις σημαντικότερες στιγμές στην ιστορία του πολέμου ίσως να ήταν και οι Σταυροφορίες, μια αναμέτρηση ανάμεσα στο Ισλάμ και τον Χριστιανισμό με πλούσια και διαφορετικά γεγονότα να λαμβάνουν χώρα, με απώτερο σκοπό την κατάληψη των Αγίων Τόπων.
Ωστόσο, δεν λείπουν από τη βάσανο της έρευνας και τα νεότερα γεγονότα της Ιστορίας, όπως οι ιμπεριαλιστικές κατακτήσεις των δυτικών δυνάμεων, οι δύο Παγκόσμιοι Πόλεμοι —με τον Ψυχρό Πόλεμο να ακολουθεί, φτάνοντας ακόμη μέχρι και τον σημερινό πόλεμο στην Ουκρανία, που καθορίζει τις ζωές μας.
Συμπερασματικά, το εξαιρετικό και πλούσιο πόνημα του Black καταπιάνεται με ένα θέμα συνυφασμένο —τουλάχιστον όπως φαίνεται— με την ανθρώπινη φύση, που έχει επηρεάσει και καθορίσει την πορεία του κόσμου διαμορφώνοντάς τον στη σημερινή του μορφή. Και για να θυμηθούμε την πάντα επίκαιρη ρήση του Ηράκλειτου, «πόλεμος πάντων μεν πατήρ έστι, πάντων δε βασιλεύς».
