Του Χρήστου Πεξομάτη,
Τα τελευταία χρόνια, έχει αναδειχθεί ως ιδιαίτερα σημαντικό το ζήτημα της διατήρησης της πολιτισμικής κληρονομιάς και αυτή η τάση, προφανώς, ξεπερνά τα εθνικά όρια. Τέτοιες προσπάθειες συνεχίζουν να λαμβάνουν χώρα σε πολλά κράτη, όπου ο κύριος θεσμός που έχει αναλάβει το δύσκολο αυτό έργο είναι τα μουσεία και οι χώροι όπου εκτίθενται έργα τέχνης. Αναφέρομαι συγκεκριμένα στην τέχνη, διότι η επίδρασή της στη διαμόρφωση της εθνικής ταυτότητας του κάθε κράτους είναι ζωτικής σημασίας. Κατ’ επέκταση, η κάθε μορφής τέχνη μπορεί να ξεπεράσει τα εθνικά σύνορα και να αποτυπώσει το εθνικό στοιχείο σε ένα διεθνές παγκοσμιοποιημένο περιβάλλον.
Τα μουσεία φιλοξενούν μία ιστορική πραγματικότητα αιώνων και έχουν στόχο να την κάνουν όσο το δυνατότερο προσβάσιμη και προσεγγίσιμη από το ευρύ κοινό. Επίσης είναι, κατά μια έννοια, θεματοφύλακες του παρελθόντος, παρουσιάζοντας ηθικές και πολιτισμικές αξίες παλαιότερων πολιτισμών, κουλτουρών και κοινωνιών. Αυτός τους ο ρόλος μπορεί να είναι ο πιο άμεσος σε όλους εμάς, αλλά οι λειτουργίες που επιτελούν δεν περιορίζονται αποκλειστικά σε εκθεσιακούς χώρους, έχουν ένα πολυπαραγοντικό και, συνήθως, επαχθές έργο.
Αρχικά, οι μουσειακοί χώροι, ανεξάρτητα από τον εκάστοτε ρόλο τους και το περιεχόμενο των εκθεμάτων τους, αξιοποιούνται για ακαδημαϊκούς σκοπούς, προωθώντας την έρευνα, τη συλλογή πληροφοριών και την επιστημονική πρόοδο. Οι χώροι τους, επίσης, συχνά αξιοποιούνται για συνέδρια, συμβάλλοντας και με αυτόν τον τρόπο στη διάδοση της γνώσης σε ένα μεγαλύτερο κοινό, είτε είναι διεθνές είτε όχι.
Τα μουσεία, όμως, διαδραματίζουν και έναν πολύ σημαντικό ρόλο στις διεθνείς σχέσεις μέσα από τις μεθόδους της ήπιας δύναμης στη διεθνή διπλωματία. Αρχικά, πρέπει να οριστεί, όμως, τι είναι η ήπια δύναμη. Ο όρος ήταν ιδιαίτερα δημοφιλής κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου, από όπου και προέρχεται. Επί προεδρίας Clinton, ο τέως Υφυπουργός Εθνικής Άμυνας των Η.Π.Α. και καθηγητής του Harvard, κάνει μια θεωρητική διχοτόμηση της δύναμης του κράτους, φέρνοντας την ιδέα της ήπιας δύναμης ή “soft power”, η οποία διαφοροποιείται από τη στρατιωτική ισχύ. Ουσιαστικά, η ήπια δύναμη αφορά την ικανότητα ενός κράτους να εδραιώσει τη θέση και την ισχύ του στις διεθνείς σχέσεις, χωρίς την απειλή χρήσης στρατιωτικής βίας, αλλά μέσα από διπλωματικές πρακτικές που αξιοποιούν τον πολιτισμό, την κουλτούρα, κοινά σημεία επαφής διαφορετικών λαών κ.λπ.
Μέσα από αυτό, το εκάστοτε κράτος αποπειράται να παρουσιάσει μία συγκεκριμένη εικόνα σε διεθνές επίπεδο, να καταστήσει αυτήν την εικόνα οικεία προς τα υπόλοιπα κράτη και, κατ’ επέκταση, να ανοίξει νέους διόδους επικοινωνίας μεταξύ πολιτών, αλλά και πολιτικών, που βασίζονται σε αυτήν τη θετική εικόνα. Ένα αρκετά γνωστό παράδειγμα ήπιας δύναμης, το οποίο, μάλιστα, ξεπερνά κατά πολύ τη χώρα μας, αφού υπάρχουν στις περισσότερες χώρες του κόσμου, είναι τα τουρκικά σίριαλ. Κάτι αντίστοιχο στην Ελλάδα είναι η σύνδεση με το αρχαίο παρελθόν και ιδιαίτερα την κλασική Αθήνα, μια εικόνα που συστηματικά προωθείται προς το εξωτερικό, ακόμα και από το ίδιο το Υπουργείο Εξωτερικών.
Πώς, όμως, τα μουσεία συμμετέχουν σε όλο αυτό; Με τη φιλοξενία διεθνών εκθέσεων και πολιτιστικών ανταλλαγών, σε συνεργασία με κρατικούς θεσμούς και οργανισμούς, τα μουσεία διευκολύνουν τον διάλογο και τη συνεργασία διεθνώς, οικοδομώντας θετικές σχέσεις μεταξύ των εθνών. Οι επισκέπτες, τόσο τοπικοί όσο και ξένοι, αποκτούν γνώσεις για διαφορετικές προοπτικές πάνω σε αρκετά ζητήματα, ανάλογα με το αντικείμενο του εκάστοτε μουσείου. Έτσι, προωθείται ο αμοιβαίος σεβασμός και η συνεργασία. Επιπλέον, τα μουσεία συμβάλλουν στην εικόνα ενός έθνους, επηρεάζοντας ενεργά την αντίληψη που κυριαρχεί για ένα κράτος στο εξωτερικό. Με αυτόν τον τρόπο, τα πολιτιστικά ιδρύματα ασκούν σημαντική ήπια ισχύ, ενισχύοντας την παγκόσμια θέση μιας χώρας και τους διπλωματικούς δεσμούς της, προωθώντας την κοινή εκτίμηση για την πολιτιστική ποικιλομορφία, την ανοχή στη διαφορετικότητα, κυρίως την εθνική, και προωθώντας μία σύνδεση που αγγίζει το διεθνές περιβάλλον.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Museums in Universities: Predicaments and Potentialities, Museum International, διαθέσιμο εδώ
- The Art of Diplomacy: Museums and Soft Power, E-International Relations, διαθέσιμο εδώ
- What role do museums and art institutions play in international relations today and specifically in the development of what Joseph Nye called “soft power”?, Leanne Hoogwaerts, διαθέσιμο εδώ
- What Museums Can Show Us About Soft Power, Foreign Affairs Review, διαθέσιμο εδώ
- What Is Soft Power?, World101 from the Council on Foreign Relations, διαθέσιμο εδώ
