Της Σοφίας Σουπιάδου,
Ο Tino Villanueva (Τίνο Βιγιανουέβα) είναι ένας καταξιωμένος Αμερικανός ποιητής και ζωγράφος. Αποτελεί βασικό εκπρόσωπο της λογοτεχνίας των Chicanos/as. Γεννήθηκε στις 11 Δεκέμβρη του 1941 στο Τέξας, έχει εκδώσει επτά ποιητικές συλλογές, ενώ πίνακές του κοσμούν εξώφυλλα και σελίδες πολλών αμερικανικών και διεθνών πολιτιστικών περιοδικών. Για το βιβλίο του Scene from the movie GIANT κέρδισε το βραβείο “American Book Award” (1994). Μεγάλο μέρος του συγγραφικού του έργου διδάσκεται σε σχολεία και πανεπιστήμια. Ακόμα, πολλά ποιήματά του βρίσκονται σε ανθολογίες, όπως οι παρακάτω: An Ear to the Ground: An anthology of American Poetry (1989), Poetas sin Fronteras (2000), The Norton Anthology of Latino Literature (2011). Μέχρι προσφάτως, δίδασκε στο Πανεπιστήμιο της Βοστώνης (Department of Romance Studies, Boston University, USA).
Ο ίδιος έχει πει ότι αντλεί έμπνευση από τις αναμνήσεις, την ατομική και συλλογική μνήμη και την ιστορία, είτε πρόκειται για τις προσωπικές ιστορίες του καθενός είτε για την ιστορία επιμέρους πολιτιστικών και εθνικών κοινοτήτων, αλλά και της ανθρώπινης κοινωνίας εν γένει. Ένα από τα κύρια στοιχεία της ποίησής του είναι και η γλωσσική εναλλαγή (code-switching). Πηγή έμπνευσης για την τελευταία ποιητική συλλογή του αποτέλεσε η αρχαία ελληνική μυθολογία και ιστορία, συγκεκριμένα η Οδύσσεια του Ομήρου. Τον Νοέμβριο του 2022, το Εργαστήρι Αφηγηματικής Έρευνας (Laboratory of Narrative Research, LNR) του Τμήματος Αγγλικής Γλώσσας και Φιλολογίας, του ΑΠΘ, και ειδικότερα ο τομέας της Αμερικανικής Λογοτεχνίας και Πολιτισμού (Department of American Literature and Culture) διοργάνωσαν ένα διεθνές συνέδριο προς τιμήν του Tino Villanueva, παρουσία του ίδιου του ποιητή (τίτλος του συνεδρίου Descants from in-Betweenness in Tino Villanueva’s Ouvre).
Το 2022 κυκλοφόρησε στην Ελλάδα, από τις Εκδόσεις Βακχικόν, η ποιητική του συλλογή: Τάδε έφη Πηνελόπη (So Spoke Penelope), σε μετάφραση της Αικατερίνης Γουλέτη και επιμέλεια της Σοφίας Εμμανουηλίδου.
Με τη συγκεκριμένη ποιητική συλλογή, ο Tino Villanueva προσπαθεί να εισχωρήσει στο ταραγμένο μυαλό και την ταλαιπωρημένη ψυχή της βασίλισσας Πηνελόπης, και να φέρει στο φως τις κρυμμένες σκέψεις της, όσα θέλει να βροντοφωνάξει, όσα χρόνια ο αγαπημένος της λείπει από το πλάι της. Ο ίδιος ο ποιητής διευκρινίζει ότι όλα τα ποιήματα της συλλογής συνθέτουν «ένα έργο τύπου μιντράς (midrashic)». Με άλλα λόγια, ο ποιητής «επανερμηνεύει ιστορίες και χαρακτήρες […] δίνει φωνή σε εκείνους στην ιστορία που δεν έχουν φωνή» (Villanueva, Τάδε Έφη Πηνελόπη, σελ. 9).
Βασικός θεματικός άξονας του έργου είναι η απουσία, η οποία συνδέεται σε κάθε ένα από τα τριάντα δύο ποιήματα με τα θέματα της αγάπης, της ελπίδας και της απόγνωσης. Η φωνή που αφηγείται κάθε ποίημα-ιστορία ανήκει στην ίδια την Πηνελόπη, η οποία απευθύνεται στους αναγνώστες-ακροατές της μέσω του δραματικού διαλόγου. Τα ποιήματα είναι γραμμένα άλλοτε σε ελεύθερο στίχο και άλλοτε σε τέλεια ομοιοκαταληξία. Άλλα χαρακτηριστικά των ποιημάτων είναι η παρήχηση, η συνήχηση, η παρουσία συντακτικών και επιθετικών προσδιορισμών, η γνώση εκ μέρους της Πηνελόπης της χλωρίδας και πανίδας του περιβάλλοντός της, καθώς και συγκεκριμένων ουράνιων φαινομένων.
Μέσω των τριάντα-δύο ποιημάτων που συνθέτουν το ποιητικό του έργο, ο Tino Villanueva ανακαλύπτει και αποκαλύπτει στον αναγνώστη το εσωτερικό δράμα που βιώνει η Πηνελόπη, όσα χρόνια ο Οδυσσέας βρίσκεται μακριά της. Οι συναισθηματικές μεταπτώσεις και ο πολύπλοκος τρόπος σκέψης της «σοφής Πηνελόπης» προκύπτουν πρωτίστως από την απουσία του συντρόφου της και δευτερευόντως, από τον ρόλο που έχει αναλάβει ως γυναίκα που αναγκάζεται να ασκεί εξουσία.
Η συγκεκριμένη ποιητική συλλογή παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον και για το ότι συστήνει εκ νέου στους αναγνώστες-ακροατές αυτήν την εξαιρετικά σύνθετη αλλά σιωπηρή γυναικεία μορφή της Οδύσσειας φωτίζοντας τους τρεις διαφορετικούς της ρόλους. Έτσι, η Πηνελόπη παρουσιάζεται στα ποιήματα ως η σύζυγος του Οδυσσέα, η βασίλισσα του παλατιού με εξουσία στα χέρια της, και η Πηνελόπη-υφάντρα, η Πηνελόπη ως καλλιτέχνιδα. Θα μπορούσαμε να προσθέσουμε στα παραπάνω, και την παρουσίαση της Πηνελόπης ως γυναίκας που βρίσκεται σε άμυνα, αφού έρχεται αντιμέτωπη με τους επιθετικούς και επίμονους μνηστήρες.
Εν κατακλείδι, ο Tino Villanueva, στην τελευταία του συλλογή ποιημάτων, δίνει φωνή στις σκέψεις και τα όνειρα της Πηνελόπης. Της επιτρέπει επιτέλους να εκφράσει τα συναισθήματά της, την ελπίδα ή την έλλειψή της για την επιστροφή του συζύγου της, το μαρασμός που βιώνει ως γυναίκα και σύντροφος από την απουσία του Οδυσσέα, την μεταπήδηση από την τρέλα και από την απόγνωση στην χαρά και την ευφορία που της προκαλεί η προσμονή και το ενδεχόμενο θετικό μαντάτο του γυρισμού του αγαπημένου της. Τέλος, τονίζεται η σπουδαιότητα της καλλιτεχνικής της ύπαρξης ως υφάντρας, καθώς συνεχώς υφαίνει και καταστρέφει το εργόχειρό της, ως την άφιξη του Οδυσσέα.
«Να ‘μαι για ακόμη μια φορά, απαιτώντας
αυτό που δύναμαι ν’ αγαπήσω με τούτο τον τρόπο
σημαίνοντας
αγάπη υψίστου είδους-
από καρδιάς αγάπη,
αγάπη του κορμιού που τραμπαλίζεται».
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Villanueva, T. (2013). So Spoke Penelope. Massachusetts, U.S.A.: Grolier Poetry Press, Cambridge.
- Βιγιανουέβα, Τ. (2022). Τάδε Έφη Πηνελόπη. Εκδόσεις Βακχικόν.
