Της Μαρίας Σαρηγιαννίδου,
Η εμπειρία του να χάνεται ένας αγαπημένος άνθρωπος βιώνεται ως απώλεια και είναι μια από τις πιο δύσκολες καταστάσεις που ένας άνθρωπος καλείται να αντιμετωπίσει και συνεχίζει να αντιμετωπίζει για το υπόλοιπο της ζωής του. Οι οικείοι άνθρωποι είναι αυτοί που συμβάλλουν στη διαμόρφωση της προσωπικότητας του ατόμου και στην αίσθηση ότι κάπου ανήκει και με αυτό τον τρόπο και έτσι δημιουργείται το αίσθημα του ανήκειν και της ασφάλειας. Όταν ένα κοντινό άτομο αποβιώνει, οι γύρω του βιώνουν πένθος με διαφορετικό τρόπο, ανάλογα με το άτομο και την κατάσταση, και το οποίο μπορεί να εκδηλωθεί με μια ποικιλία ψυχολογικών και σωματικών συμπτωμάτων.
Οξεία θλίψη
Όταν ένα άτομο πληροφορείται για τον θάνατο ενός αγαπημένου του προσώπου περνάει τη φάση της οξείας θλίψης, κατά την οποία ενεργοποιούνται οι μαθημένες αντιδράσεις αποχωρισμού, καθώς και οι αντιδράσεις σε στρεσογόνες καταστάσεις. Το άτομο νιώθει μπερδεμένο σχετικά με την ταυτότητά του και τον κοινωνικό του ρόλο και απομακρύνεται από τις συνήθεις δραστηριότητές του. Βιώνει μια μεγάλη επιθυμία και λαχτάρα να δει το άτομο και πολλές φορές παρουσιάζεται άρνηση ως προς τον θάνατό του. Συχνά ενδέχεται να ακούσουν τη φωνή του αποθανόντα ή να τον δουν μπροστά τους, να αισθανθούν την παρουσία του, κάτι που δεν είναι ανησυχητικό.
Η φάση της οξείας θλίψης έχει συμπτώματα όπως η δυσφορία, το άγχος, η κατάθλιψη και ο θυμός, τα οποία ίσως συνδέονται με φυσιολογικές λειτουργίες, όπως οι αυξημένοι καρδιακοί παλμοί ή η αυξημένη πίεση και η αύξηση στα επίπεδα κορτιζόλης, καθώς και οι διαταραχές ύπνου και οι αλλαγές στο ανοσοποιητικό. Η πρώτη αυτή φάση του πένθους έχει συσχετιστεί με αυξημένο κίνδυνο προβλημάτων υγείας, όπως έμφραγμα και καρδιομυοπάθεια, όπως επίσης και με αγχώδεις διαταραχές, διαταραχές της διάθεσης και κατάχρηση ουσιών. Παρόλα αυτά, η οξεία φάση του πένθους περνάει συνήθως από βιώματα έντονης δυσφορίας, σε πρόοδο και μείωση της δυσφορίας.
Περίπλοκη θλίψη
Η περίπλοκη θλίψη χαρακτηρίζεται από έντονο πένθος το οποίο διαρκεί για πολύ μεγάλο χρονικό διάστημα, ώστε να ξεπερνάει το αναμενόμενο έχοντας φανερή επίδραση στη λειτουργικότητα του ατόμου και αφορά το 2%-3% του παγκόσμιου πληθυσμού. Εμφανίζεται κυρίως σε ανθρώπους που έχουν χάσει το σύντροφό του και σε ακόμα μεγαλύτερο ποσοστό σε ανθρώπους που έχουν χάσει το παιδί τους. Παρατηρείται, ακόμα, σε αιφνίδιους ή βίαιους θανάτους και το μεγαλύτερο ποσοστό των ανθρώπων που ενδέχεται να το βιώσουν είναι γυναίκες άνω των εξήντα ετών.
Σύμφωνα με ευρήματα στη νευροψυχολογία το περίπλοκο πένθος σχετίζεται με δυσλειτουργία του συστήματος ανταμοιβής και της αυτοβιογραφικής μνήμης, καθώς επίσης και με διαταραχές ύπνου, καταχρήσεις, αυτοκτονικό ιδεασμό και πρακτικές, καθώς και με χαμηλή λειτουργικότητα του ανοσοποιητικού. Σχετίζεται επίσης με καρδιαγγειακή νόσο και καρκίνο.
Όπως και στο οξύ πένθος έτσι και στο περίπλοκο πένθος βιώνεται πολύ έντονη επιθυμία και λαχτάρα ώστε ο άνθρωπος να δει τον αποθανόντα, καθώς και μια έντονη θλίψη και μηρυκασμός που εκδηλώνεται τόσο ως θυμός όσο και ως ενοχή για καταστάσεις που αφορούν το θάνατο του αγαπημένου προσώπου.
Το άτομο αποφεύγει γεγονότα και καταστάσεις που ενδέχεται να του υπενθυμίσεις τον αποθανόντα, θέλει να κρατάει να βλέπει, να ακουμπάει και να μυρίζει τα πράγματά του και πολύ συχνά έρχεται αντιμέτωπο με σοκ και συναισθηματικό μούδιασμα, καθώς χάνει και την αίσθηση της ταυτότητάς του και του κοινωνικού του ρόλου.
Τι μπορεί να οδηγήσει στο περίπλοκο πένθος;
Οι λόγοι που κάποιος μπορεί να βιώσει το περίπλοκο πένθος είναι πολυπαραγοντικοί. Υπάρχουν, όμως, κάποιοι παράγοντες κινδύνου οι οποίοι φαίνεται να επιβαρύνουν την κατάσταση. Μεγάλο ρόλο παίζει το πρότερο ιστορικό κάποιας αγχώδους διαταραχής ή διαταραχής της διάθεσης ή η κατάχρηση ουσιών ή/ και αλκοόλ. Αυτό που είναι απαραίτητο να διερευνηθεί και να δοθεί ιδιαίτερη σημασία είναι η περίπτωση για πολλαπλές απώλειες, κάτι που είναι πολύ συχνό σε άτομα άνω τω εξήντα ετών, καθώς είναι από τους πλέον επιβαρυντικούς παράγοντες που οδηγούν το άτομο σε αυτή τη μορφή πένθους. Σημαντικό ρόλο παίζει, επίσης, η σχέση που είχε το άτομο με τον αποθανόντα, καθώς και οι καταστάσεις που περιτριγυρίζουν το θάνατό του, αλλά και οι επιπτώσεις που είχε ο θάνατος στη ζωή του ατόμου.
Το πένθος είναι μια κατάσταση που βιώνουν όλοι οι άνθρωποι, καθώς η απώλεια είναι η φυσιολογική πορεία. Είναι πολύ σημαντικό το άτομο να δώσει χώρο στον εαυτό του να βιώσει τα συναισθήματα και την απώλεια, εκφράζοντας τις σκέψεις του, τη θλίψη και το θυμό του. Σε περιόδους έντονης θλίψης το άτομο έχει τη δύναμη να στηρίξει το εαυτό του και αυτό μπορεί να το πετύχει μιλώντας με τα αγαπημένα του πρόσωπα και πηγαίνοντας σε κάποιον ειδικό.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Complicated grief, The New England Journal of Medicine. Διαθέσιμο εδώ
- What is normal in grief?, Australian Critical Care. Διαθέσιμο εδώ
