Του Χαράλαμπου Βελλιανίτη,
Μια πάγια ερώτηση από τη δεκαετία του 1950 και έπειτα είναι το εάν η ιδεολογία είναι ένα απαραίτητο κομμάτι για την πολιτική πράξη. Ιδίως στις μέρες μας, η ομοιότητα των κομμάτων που κυριαρχούν στο πολιτικό σκηνικό της χώρας μας (αλλά και ευρύτερα) είναι το στοιχείο που καθιστά επίκαιρη την ερώτηση αυτή.
Η ιδεολογία ως όρος προήλθε από τον Γάλλο φιλόσοφο Destutt de Tracy το 1796. Ο de Tracy με τον όρο ήθελε να μιλήσει για μια επιστήμη των ιδεών, δηλαδή κυριολεκτικά μια ιδεολογία, η οποία θα αναζητούσε την ανακάλυψη της προέλευσης της συνειδητής σκέψης και των ίδιων των ιδεών. Βέβαια, μολονότι ξεκίνησε με την προαναφερθείσα έννοια, ο όρος τον 19ο αιώνα θα επιφορτιστεί αρνητικά, από στοχαστές της νεωτερικής κοινωνίας, όπως ο Marx. Ο πατέρας του σοσιαλισμού, μαζί με τον Engels, στο πρώτο τους έργο με τίτλο The German Ideology, χαρακτηρίζει ως «ιδεολογία» οποιοδήποτε αφήγημα εκπορεύεται από την άρχουσα τάξη και αποπροσανατολίζει από την μια και μοναδική αλήθεια: την ταξική εκμετάλλευση.
Μετά την πτώση του Ναζισμού και μεταγενέστερα της ΕΣΣΔ, η ιδεολογία νοείται ως βάση του ολοκληρωτισμού. Ένα εσωστρεφές σύνολο ιδεών, το οποίο αποτελεί τη μία και μοναδική αλήθεια. Αυτός ο ορισμός κυριαρχεί κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου μέχρι και το 1989-90. Όσον αφορά τους συντηρητικούς, χρησιμοποιούν, επίσης, με αρνητική φόρτιση των όρο, ως κάτι που καλλιεργεί τη δοκησισοφία στην αχάνια της πολιτικής, σύμφωνα με τον M. Oakeshott. Μετά τον Ψυχρό Πόλεμο το έργο του Fukuyama Το τέλος της ιστορίας θα αναδείξει ως υπέρτατο νικητή της ιδεολογικής μάχης τον φιλελευθερισμό.
Βέβαια, από το 1960 με το έργο The end of ideology του Daniel Bell, ερχόμαστε πιο κοντά στο σύγχρονο status quo της εσωτερικής πολιτικής σκηνής. Ο Bell υποστηρίζει πως οι ιδεολογίες έχουν πάψει να έχουν ουσία, μιας και τα κόμματα που τις επικαλούνταν προεκλογικά μάχονταν μόνο στο πεδίο της οικονομίας και της καλύτερης ζωής, με όρους οικονομικής άνθησης.
Πολλοί από εμάς θα σκεφτόμαστε πως η ιδεολογία, πράγματι, αποτελεί σήμερα ένα «μύθευμα», για να φανατίζουν οι κομματάρχες το κοινό τους. Κάποιοι, επικαλούμενοι το ιστορικό συγκείμενο της γέννησης και τελμάτωσης της ιδεολογίας (αρχή νεωτερικότητας με την εμφάνιση της βιομηχανικής κοινωνίας και επικράτηση της φιλελεύθερης ιδεολογίας με την αποτυχία του Κουμμουνισμού), τη θεωρούν στοιχείο του παρελθόντος, το οποίο πρέπει να δώσει τη θέση του στην τεχνοκρατική γνώση. Σπουδαιότερο από όλα τα επιχειρήματα είναι εκείνο που βασίζεται στη θεωρία του Bell: η ιδεολογία έχει αντικατασταθεί από μια οικονομική εξήγηση της πολιτικής με τον εκλογέα να έχει τον ρόλο καταναλωτή, στον οποίο προσφέρονται ποικιλία πολιτικών προγραμμάτων, από τα οποία επιλέγει το πιο δελεαστικό.
Σίγουρα σε μεγάλο βαθμό ισχύουν τα τρία επιχειρήματα, παρ’ όλα αυτά, η ιδεολογία είναι ένα γυαλί, το οποίο σε βοηθάει να ερμηνεύσεις τον κόσμο και να οραματιστείς για έναν καλύτερο κόσμο. Η έλλειψη ιδεολογίας ή η κίνηση πάνω σε μία και μόνο ιδεολογική κατεύθυνση, πέραν του γεγονότος ότι καταλύει κάθε ουσία Δημοκρατίας, παγιώνει ένα υφιστάμενο status quo των ελίτ, επιβεβαιώνοντας τον ορισμό του Marx. Οι πολέμιοι των πολιτικών χρωματισμών θα πρέπει να λαμβάνουν υπ’ όψη, επιπρόσθετα, ότι η ιδεολογία εξελίσσεται μαζί με τον άνθρωπο και έτσι ποτέ δεν καταλήγει να είναι «εκτός εποχής».
Η αριστερή ιδεολογία, μολονότι στην πρακτική της εκδοχή εκτροχιάστηκε, ακολούθησε μια κριτική επί αυτής και μια ανανέωση, με την αναθεώρηση κεντρικών θέσεων, όπως εκείνην σχετικά με την Παγκοσμιοποίηση. Επιπλέον, η ταξική αποστοίχιση, αν και θα έπρεπε να φέρει την εξάλειψη της αριστερής ιδεολογίας, έφερε τη διάχυσή της σε ένα ευρύτερο –μη ταξικό– περιβάλλον, υπό τη μορφή του Wokism και των ποικίλων δικαιωματικών αιτημάτων που ξεπροβάλλουν σήμερα.
Συλλήβδην, μιας και η ιδεολογία είναι το γυαλί μέσα από το οποίο εξηγούμε τον κόσμο και τον αναπλάθουμε προς τα εκεί που θέλουμε, αποτελεί ένα βασικό στοιχείο της νεωτερικότητας και πρέπει να αποτελεί πυλώνα των σύγχρονων πολιτικών κομμάτων και των προγραμμάτων που οικοδομούν. Η Meta πολιτική και ο προεδρισμός είναι τάσεις αποχρωμάτισης του πολιτικού χώρου και ομογενοποίησης αυτού.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΠΗΓΗ
- Andrew Heywood, Εισαγωγή στην Πολιτική, τέταρτη έκδοση, Θεσσαλονίκη 2014
