Της Γιάννας Κοντοκώστα,
Από το 1970, οι σχέσεις Γεωργίας και Αμπχαζίας χαρακτηρίζονταν από κλιμακούμενες εντάσεις. Η Ρωσία, επειδή προμηθευόταν φρούτα και κρασί από τη Γεωργία, ασκούσε πιέσεις στην Τυφλίδα για να μειώσει τις τιμές. Ωστόσο, το 1988, οι εντάσεις μεταξύ των δύο χωρών, είχαν ως αποτέλεσμα να διεκδικήσει η περιοχή της Αμπχαζίας την ανεξαρτητοποίησή της από τη Γεωργία. Τέσσερα χρόνια, λοιπόν, αργότερα, η διαμάχη κορυφώθηκε όταν στην Αμπχαζία κατέφθασε αντιπροσωπία από τη Γεωργία. Στήθηκε ενέδρα εναντίον της από κάποιους αυτονομιστές της περιοχής και ξέσπασε πόλεμος. Λόγω, όμως, του ότι ήδη από τον 19ο αιώνα κατοικούσαν δεκάδες χιλιάδες Έλληνες (οι Έλληνες του Πόντου) στην ευρύτερη περιοχή της Αμπχαζίας, το ελληνικό κράτος δεν μπορούσε να μείνει με σταυρωμένα τα χέρια, αφήνοντάς τους αβοήθητους. Έτσι, οργάνωσε την Επιχείρηση «Χρυσόμαλλο Δέρας», ώστε να κατορθώσει να τους μεταφέρει σώους στην Ελλάδα.
Τα θύματα του πολέμου που ξεκίνησε στην Αμπχαζία, καθώς και τα θύματα κλοπών και επιθέσεων, ήταν χιλιάδες. Πολλοί, επίσης, ήταν εκείνοι που διώχθηκαν από τα σπίτια και τις βάσεις τους. Η Αθήνα, επί Κυβερνήσεως Κωνσταντίνου Μητσοτάκη, θεώρησε πως αυτή η κατάσταση απαιτούσε άμεση αντίδραση. Αποφάσισε να πραγματοποιήσει ελληνική διπλωματική αποστολή στη Μόσχα, προκειμένου να συνεργαστεί με τη Ρωσία και τη Γεωργία, με απώτερο σκοπό, να δημιουργήσει ένα κατάλληλο έδαφος για επικοινωνία με τους Έλληνες της περιοχής. Αφού το κατάφερε αυτό, επικεφαλής της όλης επιχείρησης όρισε τον Αντιπλοίαρχο Βασίλη Ντερτιλή, γιο του πραξικοπηματία Νικόλαου Ντερτιλή. Ο Βασίλης Ντερτιλής επέλεξε τους άνδρες, σχεδίασε και εκτέλεσε την όλη επιχείρηση.
Ο συγκεκριμένος Αξιωματικός του Ελληνικού Πολεμικού Ναυτικού είχε την ένθερμη υποστήριξη, αλλά και την πολιτική κάλυψη της τότε Υφυπουργού Εξωτερικών, Βιργινίας Τσουδερού. Η Υφυπουργός θεωρούσε πως η μεταφορά των χιλιάδων ομογενών από το Σοχούμι (πρωτεύουσα Αμπχαζίας) στην Ελλάδα, θα βοηθούσε στην ενδυνάμωση των περιοχών της Θράκης. Υπήρξαν διάφορες συζητήσεις για το τι είδους μέσο θα χρησιμοποιηθεί για τη μεταφορά των Ελλήνων. Αρχικά, προτάθηκε η διαφυγή τους με εναέρια μέσα, κάτι το οποίο, όμως, τελικά δεν έγινε. Αυτό, επειδή αφενός ο αριθμός των Ελλήνων ήταν μεγάλος και αφετέρου επειδή η εναέρια περιοχή δεν ήταν απόλυτα ασφαλής.
Η Επιχείρηση τέθηκε σε εφαρμογή τα ξημερώματα της 15ης Αυγούστου 1993. Ο Αντιπλοίαρχος Ντερτιλής, όταν ξεκίνησε να θέτει σε εφαρμογή το σχέδιο, βρέθηκε αντιμέτωπος με μια μεγάλη δυσκολία. Επιβιβάστηκε στο αεροπλάνο της Ολυμπιακής, με σκοπό να αποβιβαστεί στο Σοχούμι και να συναντήσει εκεί την ομάδα βατραχανθρώπων του Πολεμικού Ναυτικού που είχε ήδη φτάσει. Ωστόσο, ο κυβερνήτης του αεροσκάφους ενημέρωσε τους επιβάτες για την καθυστέρηση της πτήσης, αιτία της οποίας ήταν η στάση εργασίας των ελεγκτών. Εκείνη τη στιγμή, ο Ντερτιλής του ζήτησε να επικοινωνήσει αμέσως με το Υπουργείο Εξωτερικών και αφού το τηλεφώνημα ολοκληρώθηκε, η πτήση ξεκίνησε αμέσως αφήνοντας έκπληκτους όλους τους επιβάτες.
Οι Έλληνες στρατιωτικοί που είχαν ήδη φθάσει στο Σοχούμι, στάλθηκαν άοπλοι, παριστάνοντας υπαλλήλους του Υπουργείου Εξωτερικών και έχοντας μαζί τους διαβατήρια Γεωργίας. Εγκαταστάθηκαν σε ένα κτίριο το οποίο φυλούσαν Ρώσοι αλεξιπτωτιστές. Ο καθένας από αυτούς είχε λάβει από την Κυβέρνηση το ποσό των 1000 δολαρίων, για να το χρησιμοποιήσει ως δωροδοκία σε περίπτωση που έπεφταν στα χέρια της Ρωσίας. Το πλοίο με το οποίο θα μεταφέρονταν οι ομογενείς ήταν το Viscountess της εταιρείας Marlines και είχε ήδη φθάσει στο λιμάνι. Είχε φθάσει και ο Ντερτιλής. Λόγω του ότι οι Έλληνες στρατιώτες ήταν άοπλοι, την εξασφάλιση της ασφάλειας στο λιμάνι ανέλαβαν Γεωργιανοί στρατιώτες, οι οποίοι πήραν χρήματα από τον ίδιο.
Οι Έλληνες ομογενείς, αρχικά, κατά την έλευσή τους στο λιμάνι, περνούσαν από τελωνειακό έλεγχο από τους Γεωργιανούς, και ταυτόχρονα από αστυνομικό έλεγχο από δυνάμεις των Ρώσων. Στη συνέχεια, υποβάλλονταν σε υγειονομικό έλεγχο από τα στελέχη του Πολεμικού Ναυτικού. Εάν, μετά, κάτι δεν πήγαινε καλά, στο πλοίο υπήρχαν και 20 βατραχάνθρωποι της Ομάδας Υποβρυχίων Καταστροφών (Ο.Υ.Κ.). Υπήρχαν, βέβαια, και στρατιωτικοί της ομάδας αλεξιπτωτιστών, οι οποίοι παρίσταναν το πλήρωμα.
Η Επιχείρηση «Χρυσόμαλλο Δέρας» στέφθηκε με επιτυχία. Για τους πρόσφυγες ήταν αρκετά δύσκολη η απόφαση να εγκαταλείψουν τις εστίες, τις περιουσίες και τους τάφους των γονιών τους. Το έκαναν, όμως, διότι δεν είχαν άλλη επιλογή. Καθώς το πλοίο, στο οποίο επιβιβάστηκαν, κατέπλεε από το Σοχούμι, χόρευαν τους αρχαίους ελληνικούς χορούς του Πόντου, για να σηματοδοτήσουν μια νέα αρχή πλέον στη ζωή τους. Αυτό σήμαινε ότι ακόμη και αν έφευγαν από τις εστίες τους, δεν θα ξεχνούσαν ποτέ το παρελθόν και τις ρίζες τους. Τρεις ημέρες αργότερα, στις 18 Αυγούστου 1993, το Viscountess έφθασε στο λιμάνι Αλεξανδρούπολης. Ωστόσο, οι ομογενείς δεν εγκαταστάθηκαν στη Θράκη, όπως στόχευε η Τσουδερού και αυτό διότι δεν επανεξελέγη στις επόμενες εκλογές και το κόμμα έχασε πολλές έδρες.
Μετά το 1993, στην Αμπχαζία, δεν υπήρχε πια ελληνικός πληθυσμός. Παρά το γεγονός ότι η Επιχείρηση ήταν απόρρητη, σχετικά γρήγορα διέρρευσε. Αρχικά, στα τοπικά μέσα ενημέρωσης και μετέπειτα και στα διεθνή. Τα διεθνή Μ.Μ.Ε. σχολίασαν κυρίως το γεγονός ότι η συγκεκριμένη επιχείρηση ήταν μία από τις μεγαλύτερες επιχειρήσεις διάσωσης αμάχου πληθυσμού – και δη ευρωπαϊκού – από εμπόλεμη ζώνη. Ιδιαίτερη αναφορά γινόταν τόσο στη συμβολή του Αντιπλοιάρχου Ντερτιλή, όσο και στην εφευρετικότητα και την αποτελεσματικότητα των Ελλήνων στρατιωτών.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- «Χρυσόμαλλο Δέρας»: Επιχείρηση εκκένωσης άμαχου ελληνικού πληθυσμού, mixanitouxronou.gr, διαθέσιμο εδώ
- Επιχείρηση Χρυσόμαλλο Δέρας! Ξημέρωμα Δεκαπενταύγουστου, militaire.gr, διαθέσιμο εδώ
- «Χρυσόμαλλο Δέρας»: Επιχείρηση εκκένωσης άμαχου ελληνικού πληθυσμού από την Αμπχαζία στις 15 Αυγούστου 1993, pontosnews.gr, διαθέσιμο εδώ
- Επιχείρηση «Χρυσόμαλλο Δέρας»: Η ναυτική «εκστρατεία» στην Αμπχαζία, kathimerini.gr, διαθέσιμο εδώ
