Του Νικόλα Χρηστίδη,
Γράφοντας αυτό το άρθρο, αρχίζω να αντιλαμβάνομαι ότι είναι στη φύση μας, ως έμβια όντα, να προσαρμοζόμαστε στις αλλαγές ή έστω να προσπαθούμε. Είναι αρκετά σημαντικό για την επιβίωσή μας ως είδος να εξελιχθούμε παράλληλα με το φυσικό μας περιβάλλον και να αλλάξουμε τις συνήθειές μας, στο όνομα της περιβαλλοντικής προστασίας. Τι συμβαίνει, λοιπόν, όταν η εν λόγω αλλαγή απαιτεί από εμάς να αλλάξουμε τμήμα της καθημερινότητάς μας, αν όχι όλη μας τη ζωή;
Σε μια συζήτηση με έναν αγαπημένο μου καθηγητή στο πανεπιστήμιο, είχαμε ξεκινήσει να αναλύουμε την ανθρώπινη φύση και το πόσο δύσκολο είναι για τον επιστημονικό κόσμο να πείσει την κοινωνία ότι η προσπάθεια της επιστημονικής κοινότητας είναι σε θέση να βρει λύσεις για τα παγκόσμια (περιβαλλοντικά και όχι μόνο) προβλήματα. Όντας εξαιρετικά έμπειρος στον τομέα του, αλλά και «μπαρουτοκαπνισμένος» από τη ζωή, μου επανέλαβε αρκετές φορές ότι η μάχη για τα περιβαλλοντικά ζητήματα είναι πρώτα μάχη Δημοκρατίας. Όπως, ενδεχομένως, και εσείς, έτσι και εγώ άργησα να επεξεργαστώ το παράδειγμα που μου έδωσε και δυσκολεύτηκα να αντιληφθώ πώς τα περιβαλλοντικά ζητήματα μπορούν να επηρεαστούν από μια έννοια όπως η Δημοκρατία.
Φυσικά, η σύνδεση είναι πιο απλή από αυτήν που περιμένει κανείς. Τα περισσότερα περιβαλλοντικά ζητήματα προκύπτουν από μία αλλαγή στη φυσική ισορροπία, αλλά συνεχίζουν να υφίστανται ή να αυξάνουν τις επιπτώσεις τους, εξαιτίας της ανεπάρκειας της κοινωνίας να δεχτεί ότι θα πρέπει να προσαρμοστεί. Αυτή η ανεπάρκεια, που σε πολλές των περιπτώσεων συνδέεται και με άρνηση, έχει τις ρίζες της στην έννοια της Δημοκρατίας με τη λαϊκίστική πτυχή που της προσδίδει ο σύγχρονος κόσμος. Η πεποίθηση ότι μπορώ να κάνω ό,τι θέλω γιατί έχω το δικαίωμα (!), σε συνδυασμό με τη νοοτροπία «ποιος θα ασχοληθεί τώρα», έχουν επιτρέψει στο σύνολο της παγκόσμιας κοινότητας να δρα με τρόπους που διαιωνίζουν τις επιπτώσεις των περιβαλλοντικών ζητημάτων.
Πώς συνδέεται, όμως, αυτό με την αλλαγή;
Για να έρθει η αλλαγή, θα πρέπει κάποια ατομικότητα ή κοινωνική ομάδα να σπάσει τα στεγανά της κοινωνίας και, αξιοποιώντας τη Δημοκρατία ως έννοια, να δοκιμάσει να αλλάξει τις υπάρχουσες περιβαλλοντικές ισορροπίες. Βασική προϋπόθεση είναι αυτή η ομάδα να δει τη Δημοκρατία ως έννοια υποχρέωσης και όχι μόνο δικαιώματος. Είναι δικαίωμα κάθε πολίτη να ζει σε ένα περιβάλλον καθαρό και απαλλαγμένο από ρύπους, αλλά, παράλληλα, είναι και υποχρέωσή του να μη ρυπαίνει με το αυτοκίνητό του ή τη δραστηριοποίηση της επιχείρησής του.
Τη σημερινή εποχή, αυτό που απουσιάζει είναι η αίσθηση ευθύνης, η θέληση του ανθρώπου να βγει μπροστά και, κόντρα στο προσωπικό του συμφέρον, να δει το ευρύτερο καλό και να δράσει προς αυτήν την κατεύθυνση. Η δράση αυτή είναι σε θέση να προκαλέσει μια αλυσιδωτή αντίδραση που μπορεί να κινητοποίηση το ευρύτερο σύνολο και να ενεργοποιήσει κοινωνικούς μηχανισμούς που βρίσκονται σε νάρκωση, ώστε να πραγματοποιηθούν οι αναγκαίες αλλαγές για την επίλυση των περιβαλλοντικών ζητημάτων.
Γιατί δεν συμβαίνει αυτό;
Η απάντηση σε αυτό το ερώτημα δεν είναι τόσο απλή, αλλά, ακόμα και να ήταν, σίγουρα δεν θα μπορούσε να αναλυθεί μονάχα σε αυτό το άρθρο. Σε κάθε περίπτωση, αυτό που με σιγουριά μπορούμε να πούμε και να συμφωνήσουμε είναι ότι κάθε ένας από εμάς ζει μια ζωή με κάποιες βασικές συνιστώσες. Αυτές οι συνιστώσες δεν αλλάζουν πολύ εύκολα, καθώς για τον καθένα από εμάς είναι σημαντικές. Βασικό στοιχείο των περιβαλλοντικών ζητημάτων είναι ότι, σε αρκετές περιπτώσεις (αν όχι σε όλες), απαιτείται η αλλαγή αυτή να συμβεί σε θέματα καίρια για εμάς. Εκεί, λοιπόν, εξαρτάται το πώς κανείς αντιλαμβάνεται την έννοια της Δημοκρατίας. Η δύναμη για αλλαγή προϋποθέτει διάθεση, αίσθημα ευθύνης, περιβαλλοντική συνείδηση και ανάγκη για συνεισφορά, με γνώμονα το ευρύτερο καλό.
Επιστρέφοντας στην ιστορία του καθηγητή μου και στη φράση-κλειδί για το συγκεκριμένο άρθρο, την επόμενη ημέρα από εκείνη της συνάντησης, βρέθηκα σε μια παραλία. Στην παραλία εκείνη υπήρχε ελάχιστος κόσμος. Συγκεκριμένα, ήμουν εγώ και ένας πατέρας με τα δύο του παιδιά. Καθώς περπατούσαν σε μια μικρή προβλήτα, μια πλαστική σακούλα παρασύρθηκε από τον άνεμο και μπλέχτηκε στα πόδια ενός από τα παιδιά. Το παιδάκι, με περίσσεια «θάρρους», ξέμπλεξε το πόδι του και συνέχισε το βήμα του. Από την άλλη πλευρά, ο πατέρας, που ήταν το επόμενο «θύμα» της σακούλας, με περίσσεια «θράσους», σπρώχνοντας το πόδι του νευρικά, έστειλε τη σακούλα στο νερό.
Συμπέρασμα της ιστορίας: η αλλαγή μιας συνήθειας ή μιας συμπεριφοράς απαιτεί αίσθημα ευθύνης. Όσο η περιβαλλοντική ευθύνη απουσιάζει από τη ζωή μας, η αλλαγή είναι μακριά.
