Του Θανάση Μάριζα,
Η ρωσική παραστρατιωτική οργάνωση, με επίσημους δεσμούς προς το Κρεμλίνο, αποτέλεσε τον πιο οδυνηρό αντίπαλο στo πεδίo μάχης της Ουκρανίας. Όντας, πλέον, στη «δύση» της ύπαρξής της, η Wagner αποτέλεσε καίριο «γρανάζι» στην πολεμική μηχανή της Μόσχας. Μια ανατίμηση της ιστορίας της ίσως μπορεί να προσφέρει μια πιο ξεκάθαρη εικόνα στον τωρινό τρόπο λειτουργίας της ευρύτερης ρωσικής ηγεσίας. Το πρώτο μέρος είναι διαθέσιμο εδώ, ενώ το δεύτερο εδώ.
Το ξέσπασμα του Ρωσοουκρανικού Πολέμου (ή τουλάχιστον της πιο πρόσφατης έκφανσής του) πρόσφερε την κατάλληλη αφορμή στη Wagner για επιστροφή στα «πάτρια εδάφη». Εδώ ήταν που η παρουσία της άρχισε να αποκτά ευρεία αναγνώριση, μέσω της πολιτικής κάλυψης και των στρατηγικών αναλύσεων του Πολέμου. Ποια ήταν αυτή η μυστηριώδης μισθοφορική ομάδα, με σκιώδεις δεσμούς προς τη ρωσική Κυβέρνηση και τακτικές τόσο αποτελεσματικές όσο και βάναυσες;
Ειρωνικό μπορεί να χαρακτηριστεί το γεγονός πως οι επιτυχίες της Wagner (πάντα σε σύγκριση με τις αποτυχίες του επίσημου ρωσικού στρατού) ήρθαν λόγω της σταδιακής «απεξάρτησής» της από τα επαγγελματικά μισθοφορικά στρατεύματα που αποτελούσαν τη «ραχοκοκαλιά» της. Πράγματι, ο Prigozhin, διαισθανόμενος την ευκαιρία να αποκτήσει “mainstream” εξουσία κι επιρροή, ενέτεινε τη λειτουργία ενός ανορθόδοξου προγράμματος στρατολόγησης: την κατάταξη φυλακισμένων (κατά προτίμηση βαρυποινιτών) στις δυνάμεις της Wagner. Η πρόταση ήταν απλή: «Αγωνιστείτε στο πεδίο της μάχης, για λογαριασμό της «μητέρας Ρωσίας», και το χρέος σας προς εκείνη θα διαγραφεί».
Η εν λόγω δελεαστική –για πολλούς– πρόταση του Prigozhin είχε, βέβαια, και τους ανάλογους όρους και προϋποθέσεις, σημειωμένους με ψιλά γράμματα. Η Wagner εννοείται πως δεν βασιζόταν στους φυλακισμένους λόγω των μαχητικών τους ικανοτήτων (οι οποίες διαμορφώνονταν ελάχιστα, μετά από στοιχειώδη εκπαίδευση), αλλά λόγω δυο καίριων παραγόντων που τους καθιστούσαν χρήσιμους: πρώτον, του ότι δεν είχαν τίποτα να χάσουν και, δεύτερον, της πατροπαράδοτης «δύναμης σε αριθμούς (strength in numbers)».
Μια καθημερινή στρατιωτική επιχείρηση έμοιαζε ως εξής: ορδές πρώην εγκληματιών (υπό τη διόλου δημιουργική κωδική ονομασία του «κιμά») ενθαρρύνονταν να ορμήσουν μπροστά, κύμα μετά από κύμα, με στόχο να τραβήξουν πάνω τους τα πυρά των σαφώς ικανότερων Ουκρανών στρατιωτών και, κατ’ επέκταση, να τους εξαντλήσουν. Εν συνεχεία, δράση αναλάμβανε η ουσιαστική ισχύς της Wagner, δηλαδή οι μισθοφόροι και πρώην μέλη των ρωσικών ειδικών δυνάμεων, που κατάφερναν τα επιθυμητά πλήγματα στα ουκρανικά στρατεύματα.
Υπάρχουν δύο λόγοι για τους οποίους ένας επαγγελματίας στρατιώτης θα ήθελε να εγκαταλείψει τις συμβατικές ρωσικές δυνάμεις και να καταταγεί, εναλλακτικά, στη Wagner: πρώτον ο συγκριτικά σχεδόν δεκαπλάσιος μισθός και δεύτερον η δελεαστική απουσία ηθικών και επιχειρησιακών φραγμών. Από την άλλη όψη του νομίσματος, υπήρχαν και δυο λόγοι για τους οποίους ένας νεοσύλλεκτος πρώην φυλακισμένος δεν θα το έβαζε στα πόδια, μπροστά στο μακελειό που τον περίμενε: η προαναφερθείσα προοπτική της ελευθερίας και, ίσως πολύ πιο πειστικά, η αντίστοιχη προοπτική μιας παραδειγματικά βίαιης εκτέλεσης, σε περίπτωση εντοπισμού της «προδοσίας».
Αυτό δεν σημαίνει πως δεν υπήρχαν λιποταξίες. Καθ’ όλη τη διάρκεια της παρουσίας της στα εδάφη της Ουκρανίας, η Wagner ταλανίζονταν από περιστατικά μελών της που προσπαθούσαν να ξεφύγουν από την επίγεια «παγωμένη κόλαση» του ουκρανικού μετώπου. Χαρακτηριστική περίπτωση είναι αυτή του Andrey Medvedev, ο οποίος διέφυγε από την Ουκρανία στη Ρωσία και από εκεί στο χιονισμένο σύνορο με τη Νορβηγία, οπλισμένος μόνο με ένα μπουκάλι βότκα και την επιθυμία να διαφύγει από τη βαρβαρότητα της Wagner. Άλλοι δεν ήταν εξίσου τυχεροί. Ο Yevgeny Nuzhin, καταδικασμένος δολοφόνος που, σύμφωνα με τον ίδιο, είχε καταταγεί στη Wagner ώστε να αυτομολήσει το συντομότερο δυνατόν στους Ουκρανούς, κατέληξε πάλι στα χέρια των «συντρόφων» του, οι οποίοι τον εκτέλεσαν με μια βαριοπούλα και δημοσίευσαν το βίντεο στο διαδίκτυο. «Ένας σκυλίσιος θάνατος για έναν σκύλο», είχε δηλώσει κομψά ο Prigozhin, ερωτηθείς για το επίμαχο βίντεο.
Μέλη των ουκρανικών ενόπλων δυνάμεων είχαν εκφράσει ανοιχτά τη σάστισή τους με τις μεθόδους της Wagner: «Μέρος του [εκάστοτε] τάγματος καταστρέφεται, άλλοι τραυματίζονται και, αντί να υποχωρήσουν, οι υπόλοιποι συνεχίζουν με την «καταιγίδα» –αυτό είναι εντελώς παράλογο […] Εάν προχωρήσουν, έχουν τουλάχιστον το ενδεχόμενο του να ζήσουν μια ακόμη ημέρα. Εάν επιστρέψουν, είναι σίγουρα νεκροί».
Το μεγαλύτερο κατόρθωμα της Wagner ήταν η κατάκτηση της Bakhmut, μιας ουκρανικής πόλης που, όταν τα όπλα είχαν, πλέον, σιγάσει, είχε ισοπεδωθεί σχεδόν ολοκληρωτικά. O Prigozhin, κρατώντας μια ρωσική σημαία και περιτριγυρισμένος από στρατιώτες της Wagner, είχε τότε υπερηφανευτεί, με φόντο τα ερείπια της πόλης, πως «[…] η Bakhmut καταλήφθηκε ολοκληρωτικά. Καταλάβαμε πλήρως ολόκληρη την πόλη, από σπίτι σε σπίτι». Ακόμη κι αυτή η νίκη, όμως, δεν ήταν αρκετή για να κατευνάσει την οργή του Putin, όταν ο Prigozhin, συνεπαρμένος από τον απάνθρωπο μικρόκοσμο στον οποίο κυριαρχούσε, πίστεψε πως μπορούσε να τα βάλει μαζί του.
Το τέλος της ζωής του Prigozhin επέφερε και τη λήξη της ουσιαστικής αυτονομίας της Wagner. Όσοι μαχητές της παρέμειναν ή επέστρεψαν στην Ουκρανία λειτουργούν, πλέον, υπό την άμεση εποπτεία του επίσημου ρωσικού στρατού. Η στρατολόγηση φυλακισμένων φαίνεται, επίσης, να έχει περιοριστεί σε μεγάλο βαθμό. Μοναδικό απομεινάρι της ματωμένης κληρονομίας της Wagner είναι η συνεχής παρουσία στρατευμάτων της στην αέναα ασταθή Αφρική. Το κατά πόσο αυτή θα μεταφραστεί και σε «χειροπιαστή» δύναμη για τη Ρωσία μένει να αποδειχθεί μελλοντικά. Αναλόγως ανησυχητική θεωρείται και η προοπτική πως η ρωσική ηγεσία, εμπνευσμένη από τις επιτυχίες της Wagner, θα προσπαθήσει να τελειοποιήσει το μοντέλο των φαινομενικά αυτόνομων μισθοφορικών ομάδων, αυτήν τη φορά υπό αυστηρότερη επίβλεψη από το Κρεμλίνο. Όπως και να έχει, τρία πράγματα φαίνεται να ισχύουν πάγια στη σύγχρονη Μόσχα: ο θάνατος, οι φόροι και η πρωτοκαθεδρία του Βλαδίμηρου.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Inside the Wagner Group’s Armed Uprising, The New Yorker, διαθέσιμο εδώ
- The Wagner Group Explained, Yale University Press, διαθέσιμο εδώ
- Russia’s Prigozhin claims capture of Bakhmut, Ukraine says fighting goes on, Reuters, διαθέσιμο εδώ
- Video shows sledgehammer execution of Russian mercenary, Reuters, διαθέσιμο εδώ
- Fighting ‘through hell.’ To reclaim Bakhmut, a Ukrainian brigade must first survive the forest, AP News, διαθέσιμο εδώ
- Post-Prigozhin Russia in Africa: Regaining or Losing Control?, Center for Strategic & International Studies, διαθέσιμο εδώ
