Της Αντωνίας Πετρολέκα,
Οι σπάνιες γαίες υπάρχουν σε μεγάλες ποσότητες στην επιφάνεια –άνω φλοιό– της γης. Αν και είναι σχετικά εύκολο να βρεθούν, λόγω των γεωχημικών ιδιοτήτων τους, δεν είναι εύκολη η πρόσβαση σε ποσότητες ικανές να αξιοποιηθούν για οικονομική και επιχειρηματική εκμετάλλευση. Έτσι, η αναφορά της σπανιότητας στον όρο «σπάνιες γαίες» έχει να κάνει με τη δυνατότητα πρόσβασης σε εκμεταλλεύσιμες ποσότητες αυτών των γαιών. Ως σπάνιες γαίες θεωρούμε 17 είδη γαιών, τα οποία στο σύνολο τους ή και μεμονωμένα χρησιμοποιούνται σε τομείς υψηλής τεχνολογίας, με εφαρμογή, μεταξύ άλλων, στις ακτίνες λέιζερ, σε μαγνήτες, σε κινητά, σε λαμπτήρες φθορισμού, σε επαναφορτιζόμενες μπαταρίες, σε οθόνες τηλεόρασης και ηλεκτρονικών υπολογιστών, αλλά και σε οπλικά συστήματα, σε τηλεκατευθυνόμενα πυρομαχικά, σε ραντάρ κ.ά.
Η ανακάλυψη της χρησιμότητάς τους εντοπίζεται στον 18ο αιώνα, με την Κίνα να διαθέτει μεγάλα αποθέματα σε συνδυασμό με εύκολη πρόσβαση. Έτσι, έχοντας τη δυνατότητα εξόρυξης, διαχωρισμού και αξιοποίησης των γαιών δεν άργησε να αποκτήσει πρωτοπορία στον χώρο. Έκτος από την Κίνα, άλλες χώρες στις οποίες έχουν εντοπιστεί κοιτάσματα είναι οι Η.Π.Α., η Αυστραλία, ο Καναδάς, η Νότια Αφρική, η Βραζιλία κ.ά. Η Κίνα, όμως, αντιλαμβανόμενη το συγκριτικό πλεονέκτημά της, λόγω της ευκολίας στην πρόσβαση, αλλά και της αδιαφορίας της για τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις, ανέπτυξε την παραγωγή και τις εξαγωγές γαιών.
Κατά τη δεκαετία του 1940, η Βραζιλία και η Ινδία αποτελούσαν τις σημαντικότερες χώρες παραγωγής, δίνοντας τη σκυτάλη τη δεκαετία του 1950 στη Νότια Αφρική και τις επόμενες δεκαετίες στις Η.Π.Α. Η Κίνα, βέβαια, δεν άργησε να κυριαρχήσει στον χώρο, όταν οι άλλες χώρες σταδιακά διέκοψαν τις εξορύξεις. Εν αντιθέσει με τις άλλες χώρες, η Κίνα δεν έδειξε ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις που έχει ο διαχωρισμός των μετάλλων, μολύνοντας σχεδόν χωρίς επιστροφή τις περιοχές που βρίσκονταν αυτές οι γαίες. Η διαδικασία αυτή δημιουργεί μεγάλη περιβαλλοντική ζημιά εξαιτίας των ραδιενεργών αποβλήτων και των τοξικών υποπροϊόντων που παράγονται.
Παράλληλα, μια ακόμα αντιπαράθεση που αναδείχθηκε είναι η διεκδίκηση των νησιών Σενκάκου από την Κίνα, την Ιαπωνία και την Ταιβάν. Το ζήτημα αυτό ξαναήρθε στο προσκήνιο όταν, το 2010, κινεζικά αλιευτικά σκάφη καταδιώχθηκαν και συλλήφθηκαν από την ιαπωνική ακτοφυλακή στη συγκεκριμένη θαλάσσια περιοχή. Αποτέλεσμα αυτού ήταν η διακοπή στην εξαγωγή σπάνιων γαιών στην Ιαπωνία. Η Κίνα, λοιπόν, χρησιμοποίησε τις σπάνιες γαίες ως πολιτικό όπλο, καθιστώντας φανερή την εξάρτηση πολλών χώρων από τις κινεζικές εξαγωγές. Επομένως, δεν είναι παράλογο πολλά κράτη να φοβούνται ότι η εξάρτηση αυτή τους καθιστά έρμαιο στις κινεζικές ορέξεις. Κινήσεις για τη σταδιακή αποδέσμευσή τους από την αποκλειστικότητα που ασκεί διεθνώς η Κίνα είναι κάτι που αναμένεται να συμβεί.
Στον δρόμο προς αυτήν την κατεύθυνση, κάποιες νεοσύστατες εταιρείες τεχνολογίας αγωνίζονται για να «μεταμορφώσουν» τον τρόπο με τον οποίο γίνεται η επεξεργασία των σπάνιων γαιών, με στόχο τη μετάβαση στην καθαρή ενέργεια. Το υπάρχον πρότυπο για τη διύλιση των σπάνιων γαιών, γνωστό ως εξόρυξη με διαλύτες, είναι, όπως προαναφέρθηκε, μια δαπανηρή και «βρώμικη» διαδικασία, οπότε είναι υψίστης σημασίας η προσπάθεια ανάπτυξης νέων τεχνολογιών επεξεργασίας. Σχετικές ενδείξεις υποδεικνύουν ότι εάν μία ή περισσότερες από αυτές τις νέες τεχνολογίες επεξεργασίας επιτύχουν μέχρι το 2025, θα μπορούσαν να μειώσουν την εξάρτηση από την Κίνα. Σε μια πρώην βάση της Πολεμικής Αεροπορίας των Η.Π.Α. στη Λουιζιάνα, η Ucore Rare Metals (UCU.V) στοχεύει να επεξεργαστεί σπάνιες γαίες μέχρι τα μέσα του 2025, χρησιμοποιώντας μια τεχνολογία γνωστή ως RapidSX, η οποία πιστευέται ότι είναι τουλάχιστον τρεις φορές ταχύτερη από την εξαγωγή με διαλύτες και δεν παράγει επικίνδυνα χημικά απόβλητα.
Εν κατακλείδι, ο χρονικός ορίζοντας που απαιτείται για την ανάπτυξη όλων αυτών των νέων τεχνολογιών διύλισης πιθανώς θα είναι μεγαλύτερος από ό,τι αναμένεται. Οι σχετικές συζητήσεις για την παραγωγή μέσα σε λίγα χρόνια «δημιουργούν μια ψευδή αίσθηση ασφάλειας για τους υπεύθυνους χάραξης πολιτικής», δηλώνουν οι ειδικοί. Ωστόσο, η ανάγκη για εναλλακτικές λύσεις είναι επιτακτική, ειδικά στον απόηχο της απόφασης του Πεκίνου στις αρχές του έτους να περιορίσει τις εξαγωγές γερμανίου, γραφίτη και άλλων μετάλλων, γεγονός που έχει πυροδοτήσει ανησυχίες ότι οι σπάνιες γαίες θα μπορούσαν να είναι επόμενες.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Μαίρη Μπόση, Οι όψεις της διεθνούς πολιτικής, Εκδόσεις Ποιότητα, 2018
- Insight: Western start-ups seek to break China’s grip on rare earths refining, Reuters, διαθέσιμο εδώ
