Του Μανώλη Κουφόπουλου,
Η άσκηση συνιστά έναν από τους σημαντικότερους παράγοντες για τη σωματική και την ψυχική μας υγεία. Από πολύ μικροί ωθούμαστε στο παιχνίδι και λαμβάνουμε μέρος σε αθλήματα. Έχοντας δοκιμάσει πλήθος διαφορετικών ασκήσεων και ειδών γυμναστικής, θα καταλήξουμε σε μερικά που μας αρέσουν και θα τα συνεχίσουμε όσο μας το επιτρέπουν οι συνθήκες. Σε κάποιους αρέσει ο χορός, σε άλλους το μπάσκετ και άλλοι προτιμούν το γυμναστήριο. Ανεξάρτητα από το είδος της άσκησης με την οποία ασχολούμαστε, μπορούμε να καρπωθούμε τα πολυπόθητα οφέλη για την υγεία μας και ιδιαίτερα την ψυχική.
Ωστόσο, πολλοί άνθρωποι σήμερα έχουν επιλέξει – ο καθένας για τους δικούς του λόγους και ανάγκες– να μην αθλούνται και να ακολουθούν έναν ανθυγιεινό τρόπο ζωής. Δεν είναι τυχαίο ότι τα ποσοστά παχυσαρκίας έχουν αυξηθεί σε ανησυχητικά επίπεδα και μιλάμε πλέον για μία «πανδημία». Την ίδια στιγμή, ιδιαίτερα αυξημένα είναι και τα ψυχικά και νευρολογικά προβλήματα. Τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης έχουν κατακλιστεί από μαρτυρίες ατόμων που προσπαθούν να ευαισθητοποιήσουν σχετικά με το άγχος, την κατάθλιψη, την άνοια και πολλές ακόμα ασθένειες που αφορούν τον ψυχισμό του ατόμου.
Είναι αξιοσημείωτο ότι υπάρχουν επιστήμονες που συνδέουν την αύξηση των ψυχικών προβλημάτων με την άνοδο της παχυσαρκίας και του καθιστικού τρόπου ζωής. Αυτό είναι και το ζήτημα που θα αναλύσουμε παρακάτω. Θα αναφερθούμε, δηλαδή, στους τρόπους με τους οποίους η γυμναστική μπορεί να βελτιώσει τα νευρολογικά προβλήματα, αλλά και στο πώς αυτά προκαλούνται εξαρχής.
Μία μικρή ανασκόπηση
Στο σημείο αυτό, θα μιλήσουμε ακροθιγώς για τη φύση αυτών των νοσημάτων, ώστε να κατανοήσουμε πώς επηρεάζονται από την άσκηση. Είναι γνωστό ότι τα περισσότερα οφείλονται σε γενετικούς (προδιάθεση) και περιβαλλοντικούς παράγοντες (οι συνθήκες καθορίζουν το πότε θα εκφραστούν, καθώς και την ένταση). Για παράδειγμα, δύο άτομα που έχουν προδιάθεση για το ίδιο νόσημα, αν ζουν σε διαφορετικό περιβάλλον, για παράδειγμα ο ένας στην πόλη σε αγχώδεις συνθήκες και ο άλλος στην επαρχία, θα εμφανίσουν το νόσημα σε διαφορετικό στάδιο της ζωής τους και σε διαφορετικό βαθμό. Φυσικά, ούτε το γενετικό προφίλ ούτε οι συνθήκες από μόνες τους αρκούν, αλλά απαιτείται ένας συνδυασμός και των δύο.
Είναι σημαντικό να κάνουμε έναν διαχωρισμό μεταξύ των νοσημάτων αυτών. Ορισμένα, όπως είναι οι αγχώδεις διαταραχές και η κατάθλιψη, οφείλονται, εν μέρει, σε μία ανισορροπία των νευροδιαβιβαστών στον εγκέφαλο, δηλαδή των ουσιών που μεταφέρουν τα μηνύματα μεταξύ των κυττάρων του νευρικού συστήματος. Ταυτόχρονα, εσφαλμένες συνδέσεις μεταξύ των εγκεφαλικών κυττάρων (γενετικά καθορισμένες) οδηγούν στα συμπτώματα που όλοι γνωρίζουμε. Από την άλλη πλευρά, σε ασθένειες όπως η άνοια και το Alzheimer καθοριστικό ρόλο διαδραματίζει η γήρανση των κυττάρων (νευροεκφυλιστική νόσος) και η συσσώρευση τοξικών ουσιών. Δηλαδή, στην περίπτωση αυτήν, όσο το άτομο γερνάει τόσο αυξάνεται η πιθανότητα εμφάνισης της ασθένειας.
Να σημειώσουμε ότι τα περισσότερα από αυτά τα νοσήματα παρουσιάζουν ορισμένα κοινά συμπτώματα, όπως είναι η διαταραχή του ύπνου και της όρεξης, η άμβλυνση των νοητικών ικανοτήτων (σκέψη, μνήμη, μάθηση), το αίσθημα κόπωσης και αδυναμίας, οι αυξομειώσεις στο βάρος, η μειωμένη λίμπιντο και γενικότερα ένα αίσθημα δυσφορίας απέναντι στην ίδια τη ζωή. Σχεδόν όλα αυτά μπορούν να «θεραπευτούν» από την άσκηση.
Είναι σχεδόν βέβαιο ότι όλοι μας έχουμε αντιμετωπίσει ή θα αντιμετωπίσουμε κάποια ψυχική ή νευρολογική νόσο στο μέλλον. Για παράδειγμα, το 5% του πληθυσμού πάσχει από κατάθλιψη και άλλο τόσο από παθολογικό άγχος. Αν σε αυτά προσθέσουμε τις διάφορες παραλλαγές και ειδικές κατηγορίες, μπορούμε να καταλάβουμε πόσο υψηλό είναι το ποσοστό. Και αυτές οι διαταραχές (άγχος, κατάθλιψη) είναι μόνο η κορυφή του παγόβουνου.
Δεδομένου του υψηλού επιπολασμού των ασθενειών αυτών, είναι εξαιρετικά σημαντική η πρόληψη. Πρόληψη, βέβαια, δεν σημαίνει ότι μπορούμε να αποφύγουμε το πρόβλημα, αλλά να αμβλύνουμε τα συμπτώματα και να αυξήσουμε την ηλικία που αυτό θα εμφανιστεί. Δυστυχώς, τα διαγνωστικά τεστ είναι λίγα και αφορούν σε συγκεκριμένες μόνο καταστάσεις. Αυτό, όμως, που έχει αποδειχθεί πολλαπλώς για την αποτελεσματικότητά του είναι η άσκηση. Όχι μόνο μπορεί να καθυστερήσει για χρόνια τις ασθένειες, αλλά μπορεί να επαναφέρει τη λειτουργικότητα σε ασθενείς που φαινομενικά είχαν μη αναστρέψιμη εγκεφαλική βλάβη.
Το θαύμα της άσκησης
Για να καταλάβουμε τις δράσεις της άσκησης, καλό είναι να έχουμε στο μυαλό μας αυτά που αναφέραμε παραπάνω για τους τρόπους εμφάνισης ψυχικών ασθενειών, δηλαδή την ανισορροπία νευροδιαβιβαστών, τη συσσώρευση τοξικών ουσιών, καθώς και τη γήρανση.
Εξισορροπώντας τις ορμόνες
Η άσκηση οδηγεί σε παραγωγή πλήθους ουσιών που βελτιώνουν τη διάθεση, όπως είναι οι ενδορφίνες, η ντοπαμίνη και η σεροτονίνη. Όλες αυτές προκαλούν αίσθημα ευφορίας, μείωση του πόνου, γενικότερο αίσθημα χαράς, ενίσχυση των γνωστικών λειτουργιών και κίνητρο για πραγματοποίηση αυτών που μας ευχαριστούν.
Κυκλοφορία του αίματος
Η άσκηση αυξάνει την κυκλοφορία του αίματος σε όλο το σώμα και, κατ’ επέκταση, στον εγκέφαλο. Ένας βασικός παράγοντας γήρανσης των κυττάρων είναι η ισχαιμία, δηλαδή η μειωμένη παροχή αίματος και θρεπτικών συστατικών. Όσο μεγαλώνουμε, το καρδιαγγειακό σύστημα και ειδικά τα αγγεία είναι δυσλειτουργικά. Ο εγκέφαλος δεν δέχεται το αίμα που χρειάζεται και τα κύτταρα αρχίζουν να πεθαίνουν. Η άσκηση, όμως, αυξάνει την ποσότητα του αίματος και μπορεί να αναιρέσει, εν μέρει, τη βλάβη (π.χ. παράγοντας BDNF) που έχει υποστεί ο εγκέφαλος. Επιδρά, δηλαδή, στον πολλαπλασιασμό και στην ανάπτυξη των νευρικών κυττάρων, μειώνοντας, έτσι, το έλλειμα που δημιουργούν τα νεκρά κύτταρα.
Μεταβολισμός και υγεία των κυττάρων
Στο σώμα συμβαίνουν διαρκώς μεταβολικές διεργασίες, όπου οι διάφορες ουσίες που καταναλώνουμε μετατρέπονται σε νέες. Ορισμένες είναι τοξικές και πρέπει να αποβληθούν, ενώ άλλες πρέπει να διατηρούνται σε στενά όρια, ώστε να μην προκαλούν βλάβη. Η άσκηση, λοιπόν, ενισχύει τον μεταβολισμό αφενός λόγω της αύξησης της αιμάτωσης και αφετέρου επάγοντας ένζυμα (οι μικροσκοπικές μηχανές του μεταβολισμού). Ταυτόχρονα, η άθληση συνοδεύεται από καλύτερη διατροφή, κάτι που βοηθά στην υγεία των κυττάρων. Ακόμα, ρυθμίζονται άλλα επιβαρυντικά προβλήματα υγείας, όπως είναι ο διαβήτης και η αυξημένη χοληστερίνη που χειροτερεύουν την έκβαση της ασθένειας.
Να σημειώσουμε ότι το τελικό αποτέλεσμα είναι η μείωση της παθολογικής φλεγμονής στο σώμα και, κυρίως, αυτής που αφορά τον εγκέφαλο. Έτσι, ο θάνατος των νευρικών κυττάρων επιβραδύνεται, καθώς και η ίδια η ασθένεια. Στο ίδιο πλαίσιο, η αύξηση του μεταβολισμού και της σωματικής άσκησης ρυθμίζει το βάρος του ατόμου και βελτιώνει την εξωτερική του εμφάνιση. Όλα αυτά επηρεάζουν την αυτοπεποίθηση και ωθούν σε νέες δραστηριότητες.
Βελτίωση του ύπνου και της ενεργητικότητας
Σχεδόν όλες αυτές οι ασθένειες συνοδεύονται από πρόβλημα στον ύπνο και στην ενέργεια κατά τη διάρκεια της ημέρας. Μία από τις πρώτες συμβουλές που μας δίνουν οι γιατροί, όταν έχουν θέματα με τον ύπνο, είναι η συχνή άσκηση. Αυτό δεν είναι τυχαίο, αφού η κούραση που δημιουργεί η άσκηση επάγει και διατηρεί τον ύπνο. Από την άλλη, η άσκηση μας βοηθάει να ξυπνήσουμε το πρωί, αφού αυξάνεται η κυκλοφορία του αίματος και παράγονται ουσίες με τις οποίες νιώθουμε πιο ενεργητικοί (αδρεναλίνη, κορτιζόλη). Για αυτό, άλλωστε, η άσκηση καλό είναι να αποφεύγεται πολύ κοντά στον ύπνο.
Κοινωνική αλληλεπίδραση
Συνήθως, τα άτομα που πάσχουν αποφεύγουν την κοινωνική επαφή και απομονώνονται. Μάλιστα, αυτό είναι και το πρώτο σημάδι που κρούει τον κώδωνα του κινδύνου στους ιατρούς. Μείωση επικοινωνίας, αμέλεια της προσωπικής υγιεινής και, τελικά, πλήρης απομόνωση. Είναι γνωστό στην επιστημονική κοινότητα ότι η επικοινωνία είναι επιτακτικής σημασίας για τη βελτίωση των συμπτωμάτων.
Όχι μόνο βοηθάει τους αγχώδεις και καταθλιπτικούς ασθενείς, αλλά έχει εκπληκτικά αποτελέσματα σε δυσκολότερες καταστάσεις, όπως είναι η σχιζοφρένεια και η άνοια. Αν σκεφτούμε ότι η άσκηση, ειδικά σε μεγαλύτερες ηλικίες, συμβαίνει σε ομάδες, όπου τα άτομα έχουν συνήθως κοινά προβλήματα, μετατρέπεται σε έναν χώρο κοινωνικοποίησης. Ο ασθενής μπορεί να μοιραστεί τα συναισθήματα και τις σκέψεις του και είναι εφικτή η άρση του αισθήματος απομόνωσης.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Exercise for mental health, PubMed. Διαθέσιμο εδώ
- Exercise and mental health, maturitas.org. Διαθέσιμο εδώ
- Physical activity, exercise, and mental disorders: it is time to move on, PubMed. Διαθέσιμο εδώ
- The Role of Exercise in Management of Mental Health Disorders: An Integrative Review, PubMed. Διαθέσιμο εδώ
- Promoting physical activity for mental health: an updated evidence review and practical guide. Curr Opin Psychiatry, journals.lww.com. Διαθέσιμο εδώ
- Role of Physical Activity on Mental Health and Well-Being: A Review, PubMed. Διαθέσιμο εδώ
- Exercise and mental health, Beneficial and detrimental effects, link.springer.com. Διαθέσιμο εδώ
