Του Ευγένιου Ακαρίδη,
Οι λεγεώνες ήταν ο πολεμικός μηχανισμός που οδήγησε τη Ρώμη στη θέση της αδιαμφισβήτητης υπερδύναμης του αρχαίου κόσμου, όπως λειτουργούσαν, αντίστοιχα, οι φάλαγγες για τη Μακεδονία μερικούς αιώνες νωρίτερα. Κάθε λεγεώνα είχε τη δική της «προσωπικότητα», τη δική της ειδικότητα, φήμη και ιστορία. Χάρη στη λεπτομερή καταγραφή των Ρωμαίων, γνωρίζουμε, σχεδόν, για κάθε λεγεώνα ολόκληρη τη «ζωή» της, τα κατορθώματα και το τέλος της.
Για παράδειγμα, για την 9η «Ισπανική» λεγεώνα (Legio IX Hispana), γνωρίζουμε πως πρωτοεμφανίστηκε στον Κοινωνικό Πόλεμο το 90 π.Χ. και βοήθησε τον Καίσαρα να κατακτήσει τη Γαλατία και να υπερνικήσει τον Πομπήιο, υπηρετώντας ανά τα χρόνια στη Βόρεια Αφρική, Μακεδονία, Ισπανία (όπου κέρδισε και το προσωνύμιό της), Γερμανία και Παννονία (σημερινή Ουγγαρία) και δίνοντας μάχες σε στεριά και θάλασσα. Μοναδική ανάμεσα στις λεγεώνες την καθιστά, όμως, το εξής γεγονός: Δε γνωρίζουμε τι απέγινε.
Το 108 μ.Χ., η 9η λεγεώνα συμμετείχε στην ανακαίνιση ενός οχυρού στην πόλη Eboracum (σημερινό York στην Αγγλία). Περίπου το 210 μ.Χ., δεν υπήρχε πλέον, σύμφωνα με τον ιστορικό της εποχής Cassius Dio. Μια τέτοια εξαφάνιση θα ήταν, φυσιολογικά, καλά καταγεγραμμένη από τους Ρωμαίους, με αποτέλεσμα να υπάρχουν σήμερα μερικές θεωρίες για την πραγματική μοίρα της 9ης.
Η πρώτη και λιγότερο πιθανή εξήγηση, είναι πως μεταφέρθηκε στην Ιουδαία κατά τον Τρίτο Ιουδαϊκό Πόλεμο (132 μ.Χ.), όπου και καταστράφηκε ολοσχερώς. Η θεωρία αυτή βασίζεται στη αναφορά του Cassius Dio πως «πολλοί Ρωμαίοι χάθηκαν σε αυτόν τον πόλεμο». Η θεωρία αυτή χάνει σε αξιοπιστία, καθώς ήδη γνωρίζουμε για δύο άλλες λεγεώνες, τη 10η και την 6η, που είχαν πολλούς νεκρούς στον πόλεμο αυτό, ενώ δε γίνεται καμία αναφορά στην 9η.
Αντιμέτωπη με παρόμοιο πρόβλημα έρχεται και μια δεύτερη, παρόμοια θεωρία, που θέλει την 9η να είναι η λεγεώνα που καταστράφηκε στην αρχή της εκστρατείας του Μάρκου Αυρήλιου κατά της Αρμενίας, το 161 μ.Χ., από τους Πάρθους. Για άλλη μια φορά, είναι σχεδόν σίγουρο πως η άτυχη αυτή λεγεώνα ήταν η 22η, που ήταν βασισμένη στην Ανατολή για ολόκληρη την «καριέρα» της, αντί να χρειαστεί να μεταφερθεί από τη Βρετανία.
Η τρίτη, παλαιότερη και έως τώρα επικρατέστερη, θεωρία είναι πως η 9η δε μεταφέρθηκε ποτέ, αλλά βρήκε ένα βίαιο τέλος στην Καληδονία (σημερινή Σκωτία) στα χέρια των βόρειων φυλών της Βρετανίας. Ο τότε αυτοκράτορας, Αδριανός, ήθελε φανερά να σταματήσει την επεκτατική πολιτική της αυτοκρατορίας του και να ασφαλίσει τα σύνορά του. Κατά τη διάρκεια, λοιπόν, του τείχους του Αδριανού ανάμεσα στη Ρωμαϊκή Βρετανία και τις καληδόνιες φυλές, οι τελευταίες, ίσως, να παρέσυραν τη λεγεώνα στο έδαφός τους για τη σύναψη μιας μακροπρόθεσμης ειρήνης και να την εξουδετέρωσαν.
Ο λόγος που πολλοί θεωρούν πως η λεγεώνα δεν έφυγε καν από τη Βρετανία είναι μερικές επιγραφές της στην Ολλανδία μετά το 122 μ.Χ. Αξίζει να αναφερθεί, όμως, πως στην κοντινή πόλη του Άαχεν εμφανίζεται ένας βωμός, τον οποίο αφιέρωσε ο νομάρχης στρατοπέδου (camp prefect), αντί κάποιος ανωτέρου αξιώματος. Αυτό υπονοεί πως είχε μεταφερθεί μόνο μια μερίδα στρατιωτών της 9ης κι όχι ολόκληρη η λεγεώνα.
Για να προσεγγίσει κανείς αυτό το μυστήριο, χρειάζεται μερικές ακόμα πληροφορίες τόσο γενικά για τη ρωμαϊκή κοινωνία όσο ειδικά για την 9η λεγεώνα. Αρχικά, η καταστροφή μιας ολόκληρης λεγεώνας ήταν ένα συνταρακτικό νέο, που, συνήθως, έκανε το αίμα κάθε πολίτη της Αυτοκρατορίας να «βράζει», γεννώντας μια εκστρατεία με διάθεση εξολόθρευσης. Τα λάβαρα με τον αετό των λεγεώνων ήταν το παν στο πεδίο μάχης, σε βαθμό που οι λεγεωνάριοι θα θυσιάζονταν πρόθυμα, για να τα ανακτήσουν. Επίσης, οι στρατηγοί που έχαναν τόσο συντριπτικά, με αποτέλεσμα ο εχθρός τους να πάρει το λάβαρό τους, συνήθως αυτοκτονούσαν από ντροπή. Ήταν, συνεπώς, πρακτικά αδύνατον μια λεγεώνα να χαθεί ήσυχα.
Η 9η, συγκεκριμένα, ήταν από τις πρώτες και πιο περίφημες λεγεώνες, γνωστή ιδιαίτερα για τις κατασκευαστικές της ικανότητες (την εποχή εκείνη οι λεγεώνες ήταν υπεύθυνες όχι μόνο για την κατασκευή οχυρών, αλλά και δρόμων, γεφυρών κλπ.). Ήταν, όμως, κι από τις πιο αδύναμες σε αριθμούς, ιδιαίτερα στην κρίσιμη χρονική περίοδο κοντά στο 122 μ.Χ., όπου πολλοί άντρες από τις συνοδευτικές της δυνάμεις αποσύρθηκαν. Τέλος, οι Καληδόνιοι σίγουρα έψαχναν ευκαιρία να εκδικηθούν τους Ρωμαίους για μια παλαιότερη ήττα τους (μάχη του Mons Graupius), καθώς είχαν, ήδη, ενεργήσει μερικές αποτυχημένες ενέδρες.
Κατά τη δική μου άποψη, οι δύο πρώτες θεωρίες δε βγάζουν νόημα, καθώς θα ήταν παράδοξο να μεταφερθεί μια λεγεώνα από τη μία άκρη της Αυτοκρατορίας στην ακριβώς αντίθετη, για να αντικατασταθεί από μια καινούρια και άπειρη. Επίσης, δεν θα υπήρχε λόγος να μεταφερθεί από τη Βρετανία κατά την οχύρωσή της, δεδομένης της ειδικότητάς της, ενώ η μικρή απόσπαση στη (σημερινή) Ολλανδία θα μπορούσε να είναι μια προσωρινή ενίσχυση στην τοπική λεγεώνα. Μου φαίνεται, σχεδόν σίγουρο, πως η 9η υπέστη μια σοβαρή ήττα, η οποία καλύφθηκε όσο το δυνατόν καλύτερα και όσοι επέζησαν (πιθανώς μόνο το απόσπασμα εκείνο) ενσωματώθηκαν, αργότερα, σε άλλες λεγεώνες. Γιατί;
Ο τελευταίος γνωστός σε εμάς χιλίαρχος της 9ης, Lucius Saturninus, είχε ένα τεράστιο κενό στην πολιτική καριέρα του μετά από τη θητεία του με την 9η. Αντί να καταφέρει να ανέβει στις πολιτικές τάξεις, δεν του ανατέθηκε καμία επίσημη αξιοπρεπής θέση για 25 ολόκληρα χρόνια, σε αντίθεση με τον προηγούμενό του, που έγινε σύντομα διοικητής επαρχιών και λεγεώνων. Αυτή μπορεί να ήταν η τιμωρία του που οδήγησε την 9η στην καταστροφή ή έχασε το λάβαρό της στη μάχη. Επίσης, ο Αδριανός θα ήταν ίσως ο πρώτος αυτοκράτορας με τη δύναμη και το κίνητρο να μην επιτρέψει κάτι τέτοιο να γίνει τεράστιο θέμα για το ρωμαϊκό λαό, καθώς θα οδηγούσε σε πόλεμο στα βορειότερα σύνορά του, κάτι το οποίο ήθελε, προφανώς, απεγνωσμένα να αποφύγει.
Όποιο και να ήταν το πραγματικό της τέλος, η 9η λεγεώνα σίγουρα έχει αφήσει το σημάδι της στην ιστορία και τη σημερινή μας κοινωνία, είτε αυτό είναι η κατάκτηση της Γαλατίας και της Ισπανίας για τη Ρώμη είτε είναι τα βιβλία και οι ταινίες, ιστορικά και μη, που μπορούμε να απολαύσουμε σήμερα για εκείνη.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- What happened to Legio IX Hispana?, διαθέσιμο εδώ.
- What Really Happened To The Crucial Roman Legion That Vanished From History? | The Ninth | Timeline, διαθέσιμο εδώ.
- Duncan B. Campbell, The fate of the Ninth: The curious disappearance of Legio VIIII Hispana, διαθέσιμο εδώ.
