Του Ιωάννη Περγαντή,
Ο πρώτος αιώνας π.Χ. αποτελεί μια τεταμένη περίοδο για την ρωμαϊκή Res Publica. Μεγάλες στρατιωτικές προσωπικότητες, όπως οι Μάριος και Σύλλας, κατάφεραν να επιβληθούν αρκετές φορές επί του οργάνου της Συγκλήτου, προωθώντας πολιτικές και μεταρρυθμίσεις σαν να κυβερνούσαν το κράτος μοναρχικά. Το κραταιό ρεπουμπλικανικό πολίτευμα της Ρώμης έδειχνε συνεχώς σημάδια ραγίσματος, τα οποία με το καιρό έδειχναν να διαιωνίζονται. Σε αυτή την ασταμάτητη πορεία αποδιάρθρωσης, ήρθαν να συμβάλλουν άλλες δύο μεγάλες προσωπικότητες, οι Ιούλιος Καίσαρας και Πομπήιος, η σύγκρουση των οποίων δεν θα θέσει σε κίνδυνο μόνο το καθεστώς, αλλά και θα προετοιμάσει την μελλοντική του ανατροπή.
Παρά την έντονη διαμάχη που ανέδειξαν οι δύο αυτοί άνδρες, στην αρχή ήταν σύμμαχοι στο πλαίσιο της Πρώτης Τριανδρίας (60 π.Χ.), όπου Πομπήιος, Καίσαρας και Κράσσος κυβερνούσαν από κοινού το κράτος, ο καθένας επιφορτισμένος με περιοχές ευθύνης και υποχρεώσεις. Αν και στην αρχή αυτό το σύστημα έδειχνε να λειτουργεί ορθά και να θέτει το κράτος σε μια φάση ευημερίας, οι προσωπικές έριδες «δηλητηρίασαν» το μυαλό τους. Μετά τον θάνατο του Κράσσου το 53 π.Χ., ως απόρροια της καταστροφικής μάχης των Καρρών εναντίων των Πάρθων, πρωταγωνιστές στην πολιτική σκηνή της χώρας έμειναν μόνοι οι Καίσαρας και Πομπήιος. Η ομαλή σχέση των δύο αυτών στρατηγών είχε διαρραγεί ήδη από την αρχή της δεκαετίας.
Οι επιτυχίες του Καίσαρα στην Γαλατία εκείνη την περίοδο ενόχλησε πολύ και τον Πομπήιο και την Σύγκλητο. Έβλεπαν έναν στρατιωτικό ηγέτη να αποκτά μέρα με την μέρα δύναμη και κύρος, το οποίο στο μέλλον θα μπορούσε να χρησιμοποιήσει εναντίον της Ρώμης. Με λίγα λόγια, είδαν στον πρόσωπο του έναν εχθρό του κράτους, τίτλο τον οποίον του απέδωσαν επίσημα Πομπήιος και Σύγκλητος το 49 π.Χ., έτος που σηματοδοτεί και την έναρξη του εμφυλίου. Στο πλαίσιο αυτού του πολέμου συνέβη και το γνωστό επεισόδιο της διάβασης του Ρουβίκωνα ποταμού από τον Καίσαρα, με την προσφώνηση της φράσης «Ο κύβος ερρίφθη». Η διάβαση αυτή ξάφνιασε αρκετά το αντίπαλο στρατόπεδο, καθώς η μια πόλη της Ιταλίας μετά την άλλη υποδέχονταν τον Καίσαρα με ανοιχτές αγκάλες, γεγονός που οδήγησε τον Πομπήιο και τους Συγκλητικούς να εγκαταλείψουν την Ρώμη για την Ήπειρο.
Μετά την κατάληψη της Ρώμης και την απόδοση του του αξιώματος του δικτάτορα, ο Καίσαρας προέβη σε μια μεγάλη στρατιωτική προετοιμασία, ώστε να περάσει στην άλλη όχθη της Αδριατικής και να θέσει εις πέρας τα μεγαλεπήβολα σχέδιά του. Αφότου κατάφερε να εξουδετερώσει κάποιες βάσεις φιλικά προσκείμενες προς τον Πομπήιο, τον Ιανουάριο του 48 π.Χ. ο Καίσαρας με 7 λεγεώνες εξέπλευσε προς την Ήπειρο. Το αντίπαλο στρατόπεδο, περιμένοντας την άφιξη του Καίσαρα την άνοιξη, πιάστηκε απροετοίμαστο από το Δυρράχιο στο οποίο είχε καταφύγει. Μετά από μια εξάμηνη πολιορκία, οι δυνάμεις του Καίσαρα δεν κατάφεραν να κυριεύσουν την πόλη, ενώ τα πολυπληθέστερα στρατεύματα του Πομπήιου δεν προκάλεσαν μεγάλες απώλειες στους αντιπάλους τους, παρά την ξαφνική έξοδο τους.
Μετά από αυτήν την πρώτη σύγκρουση, ο Καίσαρας κατευθύνθηκε προς τον νότο, στην περιοχή των Φαρσάλων, δίπλα από τις όχθες του ποταμού Ενιπέα, όπου και στρατοπέδευσε. Εκεί τον ακολούθησε ο Πομπήιος, στρατοπεδεύοντας σε έναν εγγύς προς τον Καίσαρα λοφίσκο, αξιοποιώντας το πλεονέκτημα του υψώματος. Στα Φάρσαλα είχε έρθει και προς υποστήριξη του Καίσαρα ένας νεαρός στρατηγός, ο Μάρκος Αντώνιος, φέρνοντας μαζί του άλλες 4 λεγεώνες. Οι δύο στρατοί είχαν στρατοπεδεύσει ο ένας απέναντι από τον άλλο, αναμένοντας ο καθένας την πρωτοβουλία του αντιπάλου.
Αυτό που ακολούθησε ήταν μια περίοδος απραγίας, η οποία διήρκησε αρκετές ημέρες. Ο Καίσαρας επιθυμούσε την σύγκρουση, αλλά ο Πομπήιος δεν ήθελε να αφήσει το πλεονέκτημα που είχε. Αυτή η κατάσταση ώθησε τον Καίσαρα να φύγει από το σημείο και να αναζητήσει καλύτερο μέρος για μάχη. Καθώς, όμως, οι στρατιώτες του ξέστηναν τις σκηνές, οι λεγεώνες του Πομπήιου κατέβαιναν τον λόφο. Μέσα σε ένα μικρό χρονικό διάστημα, οι δύο στρατοί ήταν παρατεταγμένοι ο ένας αντίθετα του άλλου, έτοιμοι για μάχη.
Σύμφωνα με την βιβλιογραφία, ο Πομπήιος είχε ένα αριθμητικό πλεονέκτημα 20.000 περίπου στρατιωτών, αλλά ο Καίσαρ είχε την εμπειρία, καθώς οι λεγεώνες του είχαν δεκαετίες πολεμικής δράσης. Και οι δύο στρατοί εκμεταλλεύτηκαν τον Ενιπέα για την προστασία μιας εκ των δύο πλευρών, καθώς και η παράταξη τους ήταν σχετικά πανομοιότυπη (πεζικό σε βάθος 3 σειρών, ιππικό στα πλάγια, τοξότες στο κέντρο). Αυτός που επιτέθηκε πρώτος ήταν ο Πομπήιος, εκμεταλλευόμενος το πολυάριθμο ιππικό του, επιδιώκοντας μια επίθεση στην δεξιά πλευρά του Καίσαρα. Το ιππικό του Πομπηίου, λόγω της αριθμητικής του υπεροχής, κατάφερε να επιβληθεί έναντι του αντίστοιχου του Καίσαρα, προκαλώντας ένα μεγάλο κενό στην δεξιά φάλαγγα των αντιπάλων. Καθώς το ιππικό ετοιμάζονταν να υπερφαλαγγίσει το πεζικό από δεξιά, ξαφνικά δέχθηκαν τα πυκνά πυρά από pila (ακόντια) τριών εφεδρικών λεγεώνων, τις οποίες επίτηδες είχε τοποθετήσει εκεί ο Καίσαρ.
Υπό το πλήθος των pila, το ιππικό του Πομπήιου κατέρρευσε και υποχώρησε σε γειτονικούς λόφους. Η αριστερή πλευρά του Πομπήιου ήταν πια πλήρως εκτεθειμένη, με το ηθικό του υπόλοιπου στρατού να είναι πια πεσμένο. Μετά από μια μαζική επίθεση από το πεζικό του Καίσαρα, οι λεγεώνες του Πομπήιου δεν μπόρεσαν να αντέξουν την πίεση, με τον στρατηγό να κηρύττει άτακτη υποχώρηση. Ο Πομπήιος έφυγε από το πεδίο της μάχης μεταμφιεσμένος ως ένας απλός στρατιώτης, ενώ ο εναπομείνας στρατός του κατέφυγε σε έναν γειτονικό λόφο, όπου μετά από μια σύντομη πολιορκία παραδόθηκε.
Η νίκη στα Φάρσαλα έδωσε στον Καίσαρα το δικαίωμα να αυτοαποκαλείται απόλυτος ηγεμών της Ρώμης, έχοντας πια εξολοθρεύσει όλους τους αντιπάλους του. Ο Πομπήιος δολοφονήθηκε το ίδιο έτος στην Αίγυπτο, όπου είχε βρει καταφύγιο, από τους αξιωματούχους του Πτολεμαίου. Μετά από ένα σύντομο πέρασμα από την Αίγυπτο, και την έναρξη ενός μεγάλου έρωτα με την Κλεοπάτρα, ο Καίσαρας επέστρεψε στην Ρώμη το 46 π.Χ., όπου ανακηρύχθηκε ισόβιος δικτάτορας και απόλυτος πρωταγωνιστής στα πολιτικά δρώμενα του κράτους, μέχρι και την δολοφονία του 2 χρόνια μετά.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Battle of Pharsalus, britannica.com, διαθέσιμο εδώ
- Μάχη των Φαρσάλων (9 Αυγ. 48 π.Χ.), chilonas.com, διαθέσιμο εδώ
- The battle of Pharsalus: how Julius Caesar defeated Pompey, historyextra.com, διαθέσιμο εδώ
