Του Κωνσταντίνου Κατσούλα,
Λίγους μήνες πριν τον θάνατό του, ο Ρωμαίος Αυτοκράτορας Νέρβας, ο οποίος δεν είχε αφήσει φυσικό διάδοχο, μετά από παραινέσεις των φίλων του αλλά και της Συγκλήτου, υιοθετούσε και όριζε για διάδοχό του έναν φιλόδοξο στρατιωτικό, τον Τραϊανό. Ο Τραϊανός (Marcus Ulpius Trajanus), όντας σαράντα ετών, βρισκόταν στη Γερμανία όταν έμαθε για τον θάνατο του Νέρβα το 98 μ.Χ. και την επακόλουθη ανάρρηση του ιδίου στον θρόνο. Αφού αφιέρωσε τα πρώτα δυο χρόνια της εξουσίας του στην εξουδετέρωση των τευτονικών φύλων που απειλούσαν το σύνορο του Ρήνου, έργο που είχε ξεκινήσει πριν την ανάρρησή του στο αξίωμα του Αυτοκράτορα, ταξίδεψε στη Ρώμη το 100 μ.Χ. για να ξεκινήσει επίσημα μια από τις καλύτερες θητείες που γνώρισε η Αυτοκρατορία, η οποία και εξασφάλισε για τον ίδιο τον τίτλο του Optimus Princeps (ο καλύτερος ηγεμόνας).
Ο νέος Αυτοκράτορας καταγόταν από οικογένεια η οποία είχε μετοικήσει πριν κάποιους αιώνες από την Ουμβρία στην Ισπανία, ενώ ο πατέρας του – που έφερε το ίδιο ακριβώς όνομα – ήταν διακεκριμένος στρατιωτικός και πολιτικός. Πριν διαδεχθεί στον θρόνο τον Νέρβα, ο Τραϊανός είχε γίνει Ύπατος και Κυβερνήτης της Γερμανίας, ενώ είχε αποκτήσει μεγάλη στρατιωτική εμπειρία, την οποία και έμελλε να αξιοποιήσει κατά τη θητεία του. Όταν έφτασε στη Ρώμη για να ξεκινήσει τη θητεία του, ο Πλίνιος ο νεότερος του απηύθυνε έναν πανηγυρικό λόγο, στον οποίο και τονίσθηκε πως «αυτός που πρόκειται να κυβερνάει όλους, πρέπει να εκλέγεται από όλους». Ο Τραϊανός συμφώνησε και εκκίνησε το έργο και τις εκστρατείες του, για να το αποδείξει έμπρακτα.
Το 101 μ.Χ. βρίσκει τον Τραϊανό να εκστρατεύει ενάντια στον Δεκέβαλο (Decebalus), ηγεμόνα της Δακίας, περιοχής που αντιστοιχεί περίπου στη σημερινή Ρουμανία, τον οποίο ταπείνωσε και κατέστησε φόρου υποτελή το επόμενο έτος. Ωστόσο, δυο χρόνια μετά ο Δεκέβαλος καταπάτησε τις συνθήκες που είχαν υπογραφεί, με αποτέλεσμα ο Αυτοκράτορας να επιστρέψει στη Δακία, αφού αυτή τη φορά γεφύρωσε τον Δούναβη με μια κατασκευή που θεωρήθηκε μηχανικό θαύμα για την εποχή, και να καταλάβει οριστικά την πρωτεύουσα της Δακίας, τη Σαρμιζεγετούσα. Ο Δεκέβαλος αυτοκτόνησε, ενώ ισχυρή φρουρά έμεινε να προστατεύει τη νέα κτήση των Ρωμαίων. Ο δε Τραϊανός γύρισε στη Ρώμη με αμύθητα ποσά χρυσού και ασημιού, καθώς η Δακία έλεγχε τα χρυσωρυχεία της Τρανσυλβανίας, καθώς και με 10.000 αιχμαλώτους, οι οποίοι διασκέδασαν τους Ρωμαίους ως μονομάχοι στο Κολοσσαίο στα επινίκια που ακολούθησαν τον θρίαμβο.
Αφού η οικονομία του κράτους ενισχύθηκε από την εκστρατεία στη Δακία, σημαντικό τμήμα των χρημάτων διατέθηκε στη δημιουργία νέων κτιρίων για τη Ρώμη και την Ιταλία γενικότερα. Μεταξύ άλλων, δημιουργήθηκε ένα τεράστιο υδραγωγείο το οποίο χρησιμοποιείται ακόμη και σήμερα, σημαντικοί δρόμοι στην Ιταλία και ένα αμφιθέατρο στη Βερόνα, ενώ ιδιαίτερη μνεία αρμόζει στην Αγορά του Τραϊανού στη Ρώμη, την οποία σχεδίασε ο Έλληνας Απολλόδωρος. Στην Αγορά οι επισκέπτες εισέρχονταν από τη θριαμβική αψίδα του Τραϊανού, ενώ στο κέντρο της Αγοράς δέσποζε η Ουλπιανή Βασιλική (Basilica Ulpia), η οποία είχε δημιουργηθεί για να γίνει οικονομικό και εμπορικό κέντρο, και είχε πάρει το όνομά της από το γένος από το οποίο καταγόταν ο Τραϊανός. Από την Αγορά σώζεται μια πελώρια στήλη, η οποία απεικονίζει με εκτενέστατες λεπτομέρειες τις εκστρατείες του Τραϊανού στη Δακία και την καθυπόταξή της. Για να κατασκευαστεί η στήλη αυτή χρειάστηκε να μεταφερθούν από την Πάρο δεκαοχτώ κύβοι παριανού μαρμάρου, ο καθένας εκ των οποίων ζύγιζε πενήντα τόνους.
Παρ΄ ότι ως Αυτοκράτορας φρόντισε για τον εξωραϊσμό της Ιταλίας, ο Τραϊανός αποθάρρυνε τις διοικήσεις των πόλεων από το να αναλωθούν σε οικοδομικό ανταγωνισμό μεταξύ τους, ενώ αντίθετα τις παρότρυνε προς τη διάθεση του οικονομικού τους περισσεύματος για να βελτιώσουν τις συνθήκες ζωής των φτωχότερων πολιτών. Ακόμα, ο Αυτοκράτορας προχώρησε σε μεταρρυθμίσεις για να αντιμετωπίσει την υπογεννητικότητα, η οποία είχε ήδη αρχίσει να παρουσιάζεται ως πρόβλημα στη ρωμαϊκή κοινωνία. Συγκεκριμένα, επέκτεινε σημαντικά τον θεσμό των alimenta, σύμφωνα με τον οποίο οι Ιταλοί αγρότες-οικογενειάρχες έπαιρναν στεγαστικό δάνειο με τον μισό τόκο του προβλεπόμενου, ενώ διοργανώνονταν τοπικοί έρανοι μέσω των οποίων δίνονταν χρήματα στις φτωχότερες οικογένειες κάθε περιοχής. Επιπρόσθετα, επειδή γνώριζε τη σημασία των ρωμαϊκών επαρχιών για την ευημερία της Αυτοκρατορίας, έστειλε τους ικανότερους Συγκλητικούς για να τις διοικήσουν, ενώ αυτός τους επόπτευε μέσω συνεχούς επικοινωνίας με επιστολές. Ως Κυβερνήτης, από το σύνολο των πράξεών του ο Τραϊανός κρίνεται ως συντηρητικός, καθώς δεν προέβαινε σε μεγάλες τομές, αλλά βασιζόταν στην καλή διαχείριση των κρατικών δομών.
Ενώ είναι γεγονός ότι και ως Διοικητής έδειξε μεγάλες αρετές για τον Τραϊανό, έξι χρόνια διακυβέρνησης χωρίς εκστρατείες ήταν πολλά. Ο Αυτοκράτορας αποφάσισε να επιστρέψει στο πεδίο της μάχης, προετοιμαζόμενος να εκστρατεύσει στην Ανατολή, εκεί όπου ο Αντώνιος αρκετές δεκαετίες νωρίτερα είχε αποτύχει, και να εμπεδώσει στον χώρο της Μεσοποταμίας τη ρωμαϊκή πρωτοκαθεδρία ενάντια στους Πάρθιους. Η εκστρατεία ξεκίνησε το 113 μ.Χ., και οδήγησε τον Τραϊανό στην κατάληψη της Αρμενίας το επόμενο έτος, καθώς και στη διαδοχική καθυπόταξη πολλών κρατιδίων και περιοχών του Καυκάσου, μεταξύ των οποίων η Κολχίδα, η Ιβηρία, η καυκασιανή Αλβανία (σημερινό Αζερμπαϊτζάν). Στη συνέχεια, το ρωμαϊκό στράτευμα κινήθηκε προς τα νότια, κατακτώντας επαρχίες καίριας σημασίας για τους Πάρθους, όπως η Οσροηνή και η Ατροπατηνή Μηδία, τσακίζοντας, έτσι, το ηθικό τους και, παράλληλα, ανυψώνοντας εκείνο των Ρωμαίων, οι οποίοι ευτυχισμένοι λάμβαναν συνεχώς θετικά νέα από το μέτωπο στα ανατολικά της Αυτοκρατορίας. Έχοντας πλέον θέσει υπό έλεγχο τη Μεσοποταμία, ο Τραϊανός κατέκτησε την πρωτεύουσα των Πάρθων, Κτησιφώντα, και επέκτεινε τον έλεγχό του ως τα παράλια του Ινδικού Ωκεανού. Ήταν ο μοναδικός Ρωμαίος Αυτοκράτορας που στάθηκε ποτέ μπροστά στη θάλασσα αυτή, ενώ η ηλικία του ήταν η μόνη που τον απέτρεψε από το να επαναλάβει την προέλαση του Μεγάλου Αλεξάνδρου προς την Ινδία. Περίλυπος λόγω αυτής ακριβώς της διαπίστωσης, ο Τραϊανός αρκέστηκε στη δημιουργία ενός στόλου ο οποίος θα ήλεγχε το εμπόριο με την Ινδία και την κυριαρχία της Ερυθράς Θάλασσας.
Κατά την επιστροφή του προς τη Ρώμη, ο Τραϊανός πληροφορήθηκε πως οι νέες του επαρχίες είχαν εξεγερθεί και πως ο Βασιλιάς Χοσρόης των Πάρθιων είχε συγκεντρώσει νέο στρατό για να ανακτήσει τον έλεγχο στη Μεσοποταμία. Για τον καταπονημένο πλέον Τραϊανό ίσχυσε το «το μεν πνεύμα πρόθυμο, η δε σαρξ ασθενής» ενώ ήθελε να επιστρέψει στο πεδίο της μάχης, το προχωρημένο της ηλικίας του, συνδυασμένο με την υπερκόπωση από τις αλλεπάλληλες εκστρατείες, οδήγησε στην επιβάρυνση της υγείας του. Συνεπώς, ο Αυτοκράτορας όρισε τον Λούκιο Κουιέτο (Lucius Quietus) ως υπεύθυνο να καταστείλει τις εξεγέρσεις στη Μεσοποταμία, ενώ ο Μάρκιος Τούρβας (Marcius Turba) απεστάλη στην Αίγυπτο για να αντιμετωπίσει άλλη επανάσταση που είχε ξεσπάσει εκεί.
Βρισκόταν στον Σελινούντα της Κιλικίας το 117 μ.Χ. όταν τον χτύπησε η παράλυση, με αποτέλεσμα να χάσει τη ζωή του. Ο Τραϊανός δεν πρόλαβε να ορίσει τον διάδοχό του, ωστόσο τη διαδοχή ανέλαβε ο σύζυγος της ανιψιάς του και αξιωματούχος του στρατού, Αδριανός, ο οποίος και έγινε αποδεκτός εύκολα από τη Σύγκλητο και τους Ρωμαίους. Στη Ρώμη, στην οποία τελικά επέστρεψε μόνο η στάχτη του, τον περίμενε ο μεγαλύτερος θρίαμβος που είχε διοργανωθεί από την εποχή του Αυγούστου. Ο Τραϊανός διεκπεραίωσε τις τελευταίες μεγάλες εδαφικές επεκτάσεις της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, η οποία έφτασε στη μέγιστή της έκταση μετά την εκστρατεία του στη Μεσοποταμία, ενώ η Ιταλία αναβαθμίστηκε οικονομικά αλλά και από άποψη υποδομών χάρη στις παρεμβάσεις του. Η πρόβλεψη του σύγχρονού του και Κυβερνήτη της Βιθυνίας, Πλινίου του νεότερου, πως ο Τραϊανός θα μείνει γνωστός στους αιώνες ως ο καλύτερος Αυτοκράτορας ήταν σωστή, αν κρίνουμε από την ευχή που έδιναν οι Ρωμαίοι στους Αυτοκράτορες τους επόμενους αιώνες «να είσαι ευτυχέστερος του Αυγούστου και καλύτερος από τον Τραϊανό» (Felicior Augusto, Melior Trajano).
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Montanelli Indro, Storia Di Roma, μετάφραση Δρακοπούλου Αθανασία (2008), Αθήνα: εκδόσεις Θεμέλιο
- Will Durant (1944), The Story of Civilization Volume III: Caesar and Christ, Νέα Υόρκη: Εκδόσεις Simon & Chuster
- Συλλογικό (2000), The Cambridge Ancient History Volume 11: The High Empire, AD 70-192, εκδόσεις Cambridge University Press
