Της Μαριτίνας Χτενά,
«Έχει πέσει σε κώμα», λέμε όταν βλέπουμε κάποιον να κοιμάται βαθιά ή να μην δίνει προσοχή όταν του μιλάμε. Εκείνη τη στιγμή αναφερόμαστε στο κώμα κάνοντας χιούμορ, αλλά στην πραγματικότητα γελοιοποιούμε μια εξαιρετικά επικίνδυνη κατάσταση που δεν σχετίζεται με τον ύπνο.
Ο επιστημονικός ορισμός του κώματος είναι ότι καθορίζεται ως «μια παθολογική κατάσταση, παρατεταμένης, βαθιάς απώλειας των αισθήσεων». Ο ασθενής σε κώμα είναι μεν ζωντανός, ωστόσο δεν μπορεί να κινηθεί ή να ανταποκριθεί σε ερεθίσματα του περιβάλλοντος. Πρόκειται για μια κατάσταση που απαιτεί επείγουσα διάγνωση, αναγνώριση της αιτίας που οδήγησε σε αυτό και εν τέλει την άμεση αντιμετώπισή του. Στην κλινική εικόνα είναι πιθανό άτομα σε κώμα να μιλάνε και να λένε ακατανόητες φράσεις ή ακόμη και να εκτελούν παθολογικές κινήσεις, πχ. κάμψη ή έκταση άκρων, αυτό όμως δεν σημαίνει ότι το άτομο δεν βρίσκεται σε κώμα.
Αίτια και συμπτώματα κώματος
Τα πιθανά αίτια του κώματος είναι πολλά και χωρίζονται σε τρείς κατηγορίες:
- Ενδοκρανιακά: Όσα συμβαίνουν μέσα στο κρανίο. Σε αυτή την κατηγορία συμπεριλαμβάνονται λοιμώξεις (μηνιγγίτιδα), αιμορραγίες μετά από τραυματισμούς και ατυχήματα στο κεφάλι, διάσειση, εγκεφαλικό επεισόδιο, όγκος εγκεφάλου και επιληψία.
- Εξωκρανικά: Οποιοδήποτε εξωτερικό γεγονός που μειώνει τα επίπεδα οξυγόνου ή τη ροή του αίματος στον εγκέφαλο και οδηγεί σε εγκεφαλική υποξία. Εδώ συμπεριλαμβάνεται η καρδιακή προσβολή, διαβήτης, ηλεκτροπληξία, δηλητηριασμένο από αλκοόλ ή μονοξείδιο του άνθρακα, πυρετός, υπερβολική δόση ναρκωτικών, ηπατική ή νεφρική ανεπάρκεια και υποθερμία.
- Ψυχιατρική: Ανήκουν οι ψυχιατρικές διαταραχές, όπως η κατάθλιψη και η κατατονία, μπορούν να προκαλέσουν μια κατάσταση συνείδησης που να μοιάζει πολύ με κώμα.
Από την άλλη, όταν το άτομο βρίσκεται σε κώμα έχει τις εξής αντιδράσεις:
- το άτομο μοιάζει σαν να κοιμάται.
- καμία ποσότητα αισθητηριακής διέγερσης δεν μπορεί να τους ξυπνήσει.
- μπορεί να αναπνέουν ασυνήθιστα.
- μπορεί να κρατούν το σώμα τους σε μια ασυνήθιστη στάση.
Τα στάδια του κώματος και η ανάρρωση
Τα άτομα σε κώμα, προτού προσδιοριστεί η πλήρης έκταση της εγκεφαλικής βλάβης, παρακολουθούνται συνεχώς και ελέγχεται σε ποιο από τα τέσσερα στάδια του κώματος βρίσκονται.
Αρχικά, το πρώτο στάδιο (1ο) είναι «η μη ανταπόκριση». Σε αυτό το στάδιο ο ασθενής δεν ανταποκρίνεται με συνέπεια στα ερεθίσματα του περιβάλλοντος, αλλά δεν είναι ξεκάθαρο ότι βρίσκεται σε κώμα. Μπορεί να έχει αντανακλαστικές αντιδράσεις και τυχαίες κινήσεις χωρίς λόγο.
Στην συνέχεια, το δεύτερο στάδιο (2ο) είναι «η πρώιμη ανταπόκριση». Εδώ ο ασθενής θα αρχίσει να ανταποκρίνεται σε ερεθίσματα, αλλά οι απαντήσεις θα είναι όλο και λιγότερο τυχαίες, αργές και ασυνεπείς. Κάποιες από αυτές μπορεί να περιλαμβάνουν κίνηση στον ήχο, στην αφή ή άνοιγμα ματιών και πιάσιμο χεριών όταν αυτό ζητηθεί.
Το τρίτο στάδιο (3ο) είναι «η διέγερση και η σύγχυση», όπου η ανταπόκριση είναι πλέον συνεπής. Ο ασθενής νιώθει μπερδεμένος σχετικά με την κατάστασή του και έχει απώλεια μνήμης. Συνήθως τότε έχουν επιθετική συμπεριφορά.
Τέλος, το τέταρτο στάδιο (4ο) είναι «το υψηλότερο στάδιο ανταπόκρισης». Ο ασθενής μπορεί να κάνει εργασίες της καθημερινότητας με δυσκολία, παρόλα αυτά είναι ολοκληρωμένες και σωστές. Υπάρχουν προβλήματα στην επίλυση προβλημάτων, την λήψη αποφάσεων και γενικά στην κρίση του. Παράλληλα, είναι συχνό φαινόμενο ο ασθενής να μην γνωρίζει τους παραπάνω περιορισμούς που έχει και να αλλάζει κάποια στοιχεία της προσωπικότητας του.
Ακόμη κι αν η ανάκαμψη του ατόμου από την κωματώδη κατάσταση εξαρτάται από την αιτία και την σοβαρότητα της κατάστασής του, όλα τα άτομα σε κώμα έρχονται αντιμέτωποι με τον κίνδυνο του θανάτου. Ορισμένες φορές υπάρχει η πλήρης ανάκαμψη χωρίς επιπλοκές στην λειτουργία του εγκεφάλου και άλλες το αποτέλεσμα είναι ο εγκεφαλικός θάνατος.
Επιπλέον, σπάνια ο ασθενής αντί να έχει ανάκαμψη ή να καταλήξει στον θάνατο, συνεχίζει να παραμένει σε κώμα για μεγάλο χρονικό διάστημα. Αυτή η κατάσταση ονομάζεται χρόνιο κώμα. Είναι, συνήθως, μη αναστρέψιμο και χαρακτηρίζεται από ολική απώλεια συνείδησης και λειτουργιών της σχέσης του ατόμου με το περιβάλλον του. Υπάρχει διατήρηση φυτικών λειτουργιών και το πιο συχνό αίτιο του χρόνιου κώματος είναι η παρατεταμένη εγκεφαλική ανοξία, η οποία αναπληρώθηκε με εξωτερικές μαλάξεις της καρδιάς.
Τρόποι αξιολόγησης ασθενούς
Η αξιολόγηση του ασθενούς γίνεται με την κλίμακα Glasgow ( Glasgow Coma State) με την οποία μπορούμε να υπολογίσουμε τα επίπεδα νευρολογικών λειτουργιών του ασθενούς και το βάθος του κώματος που βρίσκεται. Πιο αναλυτικά, η κλίμακα αυτή στηρίζεται στην εξέταση 15 σημείων στο σώμα όπως το άνοιγμα των ματιών, τα κινητικά και προφορικά αντιδραστικά του ασθενούς.
Τα αποτελέσματα τα λαμβάνουμε μέσω αιματολογικών εξετάσεων που μπορούν να δείξουν ανωμαλίες που ίσως να αποκαλύπτουν και το αίτιο πρόκλησης του κώματος όπως αναιμία, νεφρική ανεπάρκεια, υπεργλυκαιμία ή τοξίνες στο αίμα και στα ούρα. Δεύτερων, ένας άλλος τρόπος είναι μέσω απεικονιστικών εξετάσεων εγκεφάλου (μαγνητική ή αξονική τομογραφία), οι οποίες δείχνουν βλάβες στον εγκέφαλο πχ αιμορραγία, οίδημα, μόλυνση ή τραύμα. Ακόμη, το ηλεκτροεγκεφαλογράφημα, εφόσον ελέγχει την ηλεκτρική εγκεφαλική δραστηριότητα, μπορεί να δείξει τάση του εγκεφάλου για επιληπτικές κρίσεις ή σημεία καταπόνησης του εγκεφάλου. Η εξολοκλήρου απουσία σήματος ορίζει τον ασθενή ως εγκεφαλικά νεκρός. Τέλος, η οσφυονωτιαία παρακέντηση επιτρέπει την συλλογή του ΕΝΥ, με το οποίο μπορεί να διαγνωστεί εάν υπάρχουν σημάδια μηνιγγίτιδας ή εγκεφαλίτιδας στο κεντρικό νευρικό σύστημα.
Διαφορές φυτικής και κωματώδης κατάστασης
Η «κατάσταση φυτού» είναι πολύ κοντά στο κώμα, αλλά με τη διαφορά ότι σε αυτό υπάρχει κύκλος ύπνου ξύπνιου. Αυτός όμως δεν έχει την έννοια της επικοινωνίας, αφού δεν φαίνεται να υπάρχει επίδραση με το περιβάλλον, ούτε να καταλαβαίνει ο ασθενής τι γίνεται γύρω του. Συμπληρωματικά, από ανατομική οπτική ο φλοιός του εγκεφάλου λειτουργεί ελάχιστα, ωστόσο υπάρχουν αντανακλαστικές αντιδράσεις. Άρα, ουσιαστικά στην φυτική κατάσταση δεν υπάρχει επίγνωση, αλλά υπάρχει εγρήγορση. Αντιθέτως, στην κωματώδη κατάσταση υπάρχει απουσία και των δύο.
Συμπερασματικά, το κώμα είναι μια κατάσταση απώλειας συνείδησης από την οποία σπάνια μπορείτε να ξυπνήσετε και να μην υπάρχουν εγκεφαλικές επιπλοκές. Ο εγκέφαλος κατά την διάρκεια του κώματος δεν περνάει φυσιολογικούς κύκλους ύπνου και δεν μπορεί να ανταποκριθεί σε εξωτερικά ερεθίσματα. Η επικινδυνότητα του κώματος κάνει τα άτομα σε κώμα να είναι εν ολίγης καταδικασμένα και η μοίρα τους να είναι ήδη κλινικά γραμμένη. Τουλάχιστον, αυτό πιστεύει η επιστήμη, αλλά πάντα υπάρχουν εξαιρέσεις για να ισχύει ο κανόνας…
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Coma, Βetter Health Channel. Διαθέσιμο εδώ
- What are the stages of a Coma, gkbm.com. Διαθέσιμο εδώ
- Identify the 4 stages of coma – How long does coma last?, Sri Ramakrishna Hospital. Διαθέσιμο εδώ
- Το κώμα και οι ασθενείς σε φυτική κατάσταση: Αυτά που πρέπει να γνωρίζετε, medlook.net. Διαθέσιμο εδώ
