Της Ελένης Αβραμίδου,
Πιθανώς να έχεις ξανακούσει για αυτόν τον όρο, ίσως έχεις δει σχετικά βίντεο στο tik-tok ή το Instagram, μίας και από ότι φαίνεται είναι ένα παγκόσμιο φαινόμενο. Ξέρεις, όμως, ακριβώς περί τίνος πρόκειται; Ως imposter syndromeορίζεται ένα συμπεριφορικό πρότυπο, το οποίο παρατηρείται μεταξύ ατόμων με υψηλές επιδόσεις, τα οποία διακατέχονται από αμφιβολία για τον εαυτό τους, τις δεξιότητες ή τα επιτεύγματα τους.
Το σύνδρομο αυτό περιεγράφηκε πρώτη φορά το 1978 από τις Suzanne Imes και Pauline Rose Clance και εκ τότε έχει αναπτυχθεί πολύ με επιστημονικές αναφορές, αλλά και άρθρα κοινωνικού ενδιαφέροντος. Το σύνδρομο αυτό παρατηρείται συχνότερα σε άτομα με ακαδημαϊκή ενασχόληση, ιδιαίτερα στον τομέα της υγειονομικής περίθαλψης.
Όσον αφορά την επιδημιολογία του συνδρόμου, αυτή δεν είναι επακριβώς τεκμηριωμένη, καθώς το σύνδρομο δεν αποτελεί ξεχωριστή πάθηση σύμφωνα με τα κριτήρια DSM-V. Ωστόσο, μελέτες που πραγματοποιήθηκαν σε Ιατρικές Σχολές Πανεπιστημίων κυρίως στις Η.Π.Α. διαπίστωσαν πως περισσότερο από το ¼ των φοιτητών και περίπου μισές εκ των φοιτητριών παρουσιάζουν συμπτωματολογία που ταιριάζει στο εν λόγω σύνδρομο.
Αιτιοπαθογένεια
Όπως πολλές συμπεριφορές διαταραχές, η αιτιοπαθογένεια του συνδρόμου φαίνεται να είναι πολύπλοκη και όχι πλήρως κατανοητή, με βάση τα σημερινά δεδομένα. Υπάρχουν αναφορές προσέγγισης της αιτιοπαθογένειας του συνδρόμου μέσω μιας ψυχονευροβιολογικής βάσης. Συγκεκριμένα, έχουν αναφερθεί συσχετίσεις με αγχώδεις διαταραχές, αλλά και με την κατάθλιψη. Επομένως, η έρευνα αναφορικά με την αιτιοπαθογένεια του συνδρόμου πρέπει να βασιστεί στην ανάδειξη αιτιολογικής συσχέτισης με νευροδιαβιβαστές όπως η νορεπινεφρίνη και η επινεφρίνη, καθώς και με την ορμόνη κορτιζόλη και κατ’ επέκταση με αυξημένη ενεργοποίηση του άξονα υποθαλάμου-υπόφυσης-επινεφριδίων. Επιπλέον, μια άλλη προσέγγιση από είναι αυτή της εξελικτικής ψυχολογίας, κατά την οποία το σύνδρομο πρόκειται για κατάλοιπο της απειλής και της ανάγκης επιβίωσης των παλαιότερων ετών.
Συμπτωματολογία
Σύμφωνα με την Clance έχουν θεσπιστεί 6 κριτήρια για την διάγνωση του συνδρόμου, τα οποία αποτελούν και βασικά συμπτώματα του:
- The imposter circle: Πρόκειται ουσιαστικά για τον τρόπο με τον οποίο τα άτομα που πάσχουν από το σύνδρομο αντιμετωπίζουν την επίτευξη ενός στόχου η την πραγματοποίηση ενός task. Διακρίνονται 2 μοντέλα συμπεριφορών αυτό της υπερπροετοιμασίας και αυτό της αναβλητικότητας . Κατά το πρώτο μοντέλο τα άτομα νιώθουν ότι πρέπει να καταβάλουν μεγαλύτερη προσπάθεια για την επίτευξη ενός συγκεκριμένου αποτελέσματος για αυτό και αισθάνονται imposters (απατεώνες). Σύμφωνα με το δεύτερο μοντέλο τα άτομα προβαίνουν σε επισπευσμένη προετοιμασία η οποία νιώθουν πως θα τους εκθέσει ως απατεώνες.
- Τελειομανία: Ίσως το πιο ξεκάθαρο χαρακτηριστικό του συνδρόμου, χαρακτηρίζεται ως η ανάγκη του ατόμου να είναι πάντα ο/η καλύτερος/ η. Αυτή η κατηγορία είναι μια συνέχεια υπερ-ανταγωνιστικών και τελειομανών συμπεριφορών που εμφανίζεται, όταν πρακτικά ανέφικτα πρότυπα και στόχοι επιβάλλονται από τα ίδια τα άτομα.
- Υπερηρωισμός: Συνδέεται ουσιαστικά άμεσα με το προηγούμενο σύμπτωμα της υιοθέτησης ανέφικτων στόχων. Πρόκειται για τη συνεχή υπερπροσπάθεια ώστε το άτομο να κάνει κάθε task να φαίνεται επιτεύξιμο, η οποία φυσικά οδηγεί σε σωματική και ψυχική εξουθένωση.
- Φόβος της αποτυχίας: Άλλο ένα πολύ συχνό γνώριμα του συνδρόμου είναι αυτό του φόβου της αποτυχίας. Τα άτομα με imposter syndrome συχνά βιώνουν τον φόβο ή το άγχος μην αποτύχουν να φέρουν σε πέρας κάποια εργασία που τους έχει ανατεθεί ή μήπως οι επιδώσεις τους είναι υποδεέστερες από αντίστοιχες συνομηλίκων τους, κάνοντας τους έτσι να φαίνονται ως «απατεώνες».
- Άρνηση ικανοτήτων και δυνατοτήτων: Στενά συσχετιζόμενη με την τελειομανία, άτομα με το σύνδρομο συχνά τείνουν να υποβαθμίζουν και να υποτιμούν δεξιότητες και ταλέντα που μπορεί να έχουν.
- Φόβος της επιτυχίας: Ακούγεται παράδοξο, όμως, πολύ συχνά άτομα με το σύνδρομο φοβούνται η αρνούνται την επιτυχία τους καθώς αυτό, όπως θεωρούν, θα οδηγήσει σε περεταίρω αύξηση των προσδοκιών που έχουν από τους ίδιους.
Τρόποι αντιμετώπισης
Δεδομένου ότι το σύνδρομο δεν αποτελεί σαφώς καθορισμένη ψυχική νόσο, η θεραπεία δεν είναι οριοθετημένη και οφείλει να είναι εξατομικευμένη ανάλογα με τον βαθμό που το σύνδρομο επηρεάζει την καθημερινότητα του ατόμου. Μερικές από τις θεραπευτικές προσεγγίσεις που έχουν εφαρμοστεί είναι οι ακόλουθες:
- Ψυχοθεραπεία και αυτοστοχασμός
- Συμπεριφορική γνωσιακή θεραπεία
- Φαρμακευτική θεραπεία, η οποία κυρίως στοχεύει σε τυχόν συνυπάρχουσες ψυχικές νόσους όπως αγχώδης διαταραχή και κατάθλιψη.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Imposter Phenomenon, PubMed. Διαθέσιμο εδώ
- Contextualizing the Impostor “Syndrome”, PubMed. Διαθέσιμο εδώ
- Focusing on the Neuro-Psycho-Biological and Evolutionary Underpinnings of the Imposter Syndrome, PubMed. Διαθέσιμο εδώ
