Της Αριάδνης – Παναγιώτας Φατσή,
Ο Δεύτερος Παγκόσμιος Πόλεμος, με τον κολοσσιαίο αντίκτυπό του τόσο στις διεθνείς σχέσεις όσο και στις ζωές των καθημερινών ανθρώπων, συχνά ποσοτικοποιείται σε στατιστικές που αποτυγχάνουν να συλλάβουν και να μεταδώσουν τις βαθιές ανθρώπινες εμπειρίες που αναπτύχθηκαν στα πλαίσια των γεγονότων. Μια διαφορετική οπτική υιοθετεί ο καταξιωμένος Σουηδός δημοσιογράφος και ιστορικός Peter Englund, ο οποίος βυθίζει τους αναγνώστες στις περιπλοκές αυτής της παγκόσμιας σύγκρουσης, εμβαθύνοντας στις ζωές μιας σειράς αναγνωρίσιμων και μη ατόμων κατά τη διάρκεια ενός κρίσιμου μήνα, που δεν ήταν άλλος από τον Νοέμβριο του 1942.
Μέσα από το Εφιαλτικές Νύχτες: Νοέμβριος 1942, που αγαπήθηκε από το Σουηδικό κοινό κατά την κυκλοφορία του το 2022 και σύντομα μεταφράστηκε σε πολλές γλώσσες, ο Peter Englund, ένα διακεκριμένο μέλος της Σουηδικής Ακαδημίας και δημοφιλής συγγραφέας, περιηγείται επιδέξια στο τεράστιο έδαφος των προσωπικών εμπειριών κατά τον Νοέμβριο του 1942. Οι ενδιαφερόμενοι αναγνώστες μπορούν τώρα να αναζητήσουν το βιβλίο μεταφρασμένο στην ελληνική γλώσσα από τις Εκδόσεις Μεταίχμιο.
Ο συγγραφέας υποστηρίζει ότι αυτός ο μήνας, που χαρακτηρίστηκε από γεγονότα όπως η Μάχη του Ελ Αλαμέιν και η σοβιετική περικύκλωση του Στάλινγκραντ, έπαιξε κρίσιμο ρόλο στην κλίση της πλάστιγγας υπέρ των Συμμάχων κατά την πορεία του πολέμου. Ο Englund, ωστόσο, δε στηρίζει αυτό το επιχείρημα μόνο με βάση ακαδημαϊκές πηγές, αλλά ξεπερνά την παραδοσιακή στρατιωτική ιστορία, με στόχο να απεικονίσει την πιο ανθρώπινη πλευρά των γεγονότων, μέσα από τα ημερολόγια των προσώπων που αφηγήθηκαν τις εμπειρίες τους από τον Νοέμβριο του 1942. Αυτή η ανασκόπηση περιέχει όχι λιγότερες από 39 σύγχρονες με τα γεγονότα μαρτυρίες, από ανθρώπους που βίωσαν την εποχή. Τα ημερολόγια έχουν ταξινομηθεί με χρονολογική σειρά, ώστε να καλύπτουν όλο τον μήνα Νοέμβριο.
Η αφήγηση του Englund ξετυλίγεται μέσα από τις συγκεκριμένες αυτές μαρτυρίες, που κυμαίνονται από γνωστές προσωπικότητες όπως η Vera Brittain, ο Humphrey Boggart και ο Albert Camus μέχρι τα άσημα άτομα που ζούσαν την εποχή εκείνη, όπως μια 12χρονη Γερμανίδα πρόσφυγας στη Σαγκάη, ονόματι Ursula Blomberg. Μέσω της εξαιρετικής μετάφρασης του Γρηγόρη Κονδύλη, το βιβλίο απεικονίζει ζωντανά τις διαφορετικές εμπειρίες που προέρχονται από απομνημονεύματα και ημερολόγια. Το εύρος του βιβλίου είναι τόσο κινηματογραφικό όσο και οικείο, ένα αξιοσημείωτο επίτευγμα στην ύφανση ετερόκλητων ζωών σε μια συνεκτική αφήγηση. Ο αναγνώστης μπορεί να διαβάσει απομνημονεύματα αξιωματούχων που έζησαν τα γεγονότα, απλών στρατιωτών, αλλά και πολιτών, όπως μιας νοικοκυράς στο Long Island και μιας Κορεάτισσας που βρέθηκε παρά τη θέλησή της σε οίκο ανοχής για τους Ιάπωνες στρατιώτες. Οι ετερόκλητες αυτές μαρτυρίες αποτυπώνουν πολλές πλευρές του πολέμου και συμβάλλουν σε ένα πολυδιάστατο κείμενο που θα προβληματίσει και θα συγκινήσει κάθε αναγνώστη.
Για τον λόγο αυτό, το συγκεκριμένο βιβλίο ξεχωρίζει ως μια μοναδική και σημαντική συμβολή στην κατανόηση του πολέμου. Η σχολαστική έρευνα του Englund, βασιζόμενη σε ημερολόγια, περιοδικά και απομνημονεύματα, ζωντανεύει μια ποικιλία χαρακτήρων – από στρατιώτες που έχουν σκληραγωγηθεί από τη μάχη μέχρι πολίτες που δίνουν τον δικό τους αγώνα στο σπίτι. Το πλαίσιο του βιβλίου γύρω από τον κομβικό μήνα επιτρέπει στους αναγνώστες να παρακολουθήσουν τα σημεία καμπής στο Γκουανταλκανάλ, το Στάλινγκραντ και τη Βόρεια Αφρική μέσα από προσωπικές προοπτικές. Παρά τον ζοφερό τόνο, η ικανότητα του βιβλίου να αποτυπώνει τις μεμονωμένες ιστορίες μέσα στον χείμαρρο γεγονότων του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου είναι αξιέπαινη.
Αυτό το έργο, αν και συχνά μπορεί να υποβάλει και να ξενίσει τον αναγνώστη λόγω του ακατάπαυστου ζοφερού τόνου του, παρέχει μια έντονη και ρεαλιστική απεικόνιση του πολέμου από κάτω προς τα πάνω. Εστιάζοντας σε ατομικές εμπειρίες, ο Englund εξανθρωπίζει με επιτυχία τη μεγάλη αφήγηση του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Η σύσταση για αυτό το βιβλίο εκτείνεται πέρα από τους λάτρεις της Ιστορίας σε οποιονδήποτε αναζητά μια βαθιά κατανόηση του ανθρώπινου κόστους του πολέμου. Έτσι, το συγκεκριμένο έργο δεν είναι απλώς μια ιστορική αφήγηση, αλλά μια απόδειξη της ανθεκτικότητας των ατόμων που έχουν παγιδευτεί στα ταραχώδη ρεύματα ενός από τους πιο κρίσιμους μήνες του εικοστού αιώνα. Εν κατακλείδι, οι Εφιαλτικές Νύχτες του Peter Englund είναι ένα συναρπαστικό έργο που ξεπερνά τις παραδοσιακές ιστορικές αφηγήσεις, προσφέροντας μια βαθιά προσωπική και συναρπαστική εξερεύνηση του σημείου καμπής του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου.
