Του Λάμπρου Κουρή,
Στο παρόν άρθρο, θα καλύψουμε τα υπόλοιπα γεγονότα του Βυζαντινού Εμφυλίου και θα φτάσουμε μέχρι την ήττα των Οθωμανών από τον Ταμερλάνο, όπως καταμαρτυρά και ο τίτλος.
Στην πρώτη φάση του εμφυλίου, ξέσπασαν ταραχές στην Κωνσταντινούπολη, υποκινούμενες από τον Απόκαυκο, και το ίδιο έγινε και σε άλλες πόλεις της Θράκης, όπως στην Αδριανούπολη. Αυτές, ήταν υπέρ του Ιωάννη Ε΄ και κατά των πλουσίων. Το πλήθος δήμευσε τις περιουσίες των εύπορων και πήρε την εξουσία στα χέρια του, με πιο γνωστό παράδειγμα αυτό της Θεσσαλονίκης. Οι κυβερνήτες Θεσσαλίας και Μακεδονίας, φοβισμένοι, τάχθηκαν κατά του Καντακουζηνού. Ο τελευταίος θέλησε να πάει να καταλάβει τη Θεσσαλονίκη, αλλά δεν πρόλαβε. Οι Ζηλωτές είχαν ήδη καταλάβει την πόλη και ο Συναδηνός, μαζί με τους πλουσίους, είχε φύγει. Η κυβέρνηση της Κωνσταντινούπολης έστειλε τον Μανουήλ Απόκαυκο με 70 πλοία στη Θεσσαλονίκη και ο γιός του Ιωάννης ανέλαβε τη διοίκηση της πόλης. Παρά τις κάποιες ατυχίες, ο Καντακουζηνός συνέχισε να μάχεται κατά των αντιπάλων του και το 1347 μπόρεσε να μπει στην Κωνσταντινούπολη και να στεφθεί συναυτοκράτορας του Ιωάννη Ε΄. Το 1350, εισήλθαν στη Θεσσαλονίκη και οι Ζηλωτές ωστόσο έχασαν, και κάπως έτσι έληξε ο Βυζαντινός Εμφύλιος.
Επόμενος κίνδυνος για τους Βυζαντινούς, ήταν το Σερβικό Βασίλειο, υπό τον Στέφανο Ντουσάν (1331-1355). Κατά τη διάρκεια του Βυζαντινού Εμφυλίου, κατέλαβε τις Σέρρες το 1345 και τον Νοέμβριο ή Δεκέμβριο του ίδιου έτους άρχισε να ονομάζεται βασιλεύς Ρωμαίων. Το Πάσχα του 1346, στέφθηκε αυτοκράτωρ Σερβίας και Ρωμανίας στα Σκόπια από το νέο Πατριάρχη της σερβικής εκκλησίας. Το 1348, έστειλε στρατό κατά του Δεσποτάτου της Ηπείρου και της Θεσσαλίας, τα οποία και κατελήφθησαν. Το Βυζάντιο απαλλάχθηκε από τους Σέρβους το 1355, στις 20 Νοεμβρίου όταν και πέθανε ο Στέφανος Ντουσάν.
Όμως η αυτοκρατορία δεν είχε μόνο προβλήματα στο εξωτερικό, αλλά και στο εσωτερικό. Ένα μεγάλο ζήτημα πρόβλημα ήταν αυτό των οικονομικών. Για να σταματήσει η υπεροχή των Γενοβέζων στα οικονομικά έναντι των Βυζαντινών, ο Καντακουζηνός σκέφτηκε την ακόλουθη κίνηση: μείωση των δασμών των πλοίων που έφταναν στην Κωνσταντινούπολη. Επίσης, ανήγγειλε τη ναυπήγηση πολεμικών πλοίων. Το αποτέλεσμα ήταν πόλεμος με τη Γένοβα το 1349, ο οποίος κατέληξε σε ήττα των Βυζαντινών. Οι πόλεμοι με τη Γένοβα και τη Βενετία συνεχίστηκαν και η ανάμειξη των Βυζαντινών σε αυτούς έφερε νέα διαμάχη μεταξύ Καντακουζηνού και Ιωάννη, στην οποία πήραν μέρος οι Σέρβοι, οι Βούλγαροι και οι Τούρκοι. Οι δύο πρώτοι με τον Ιωάννη και οι τελευταίοι με τον Καντακουζηνό. Νικητής βγήκε ο Καντακουζηνός με τη βοήθεια των Τούρκων, το 1352. Έτσι, ο Καντακουζηνός αηδιασμένος από την ανειλικρίνεια του Ιωάννη, έκανε αντιβασιλέα τον γιό του Ματθαίο, το 1354.
Οι σύμμαχοι του Ιωάννη Καντακουζηνού, οι Οθωμανοί, είχαν καταλάβει το φρούριο Τζύμπην, στη Θράκη. Ο Καντακουζηνός ήθελε να πληρώσει για να ξαναπάρει το φρούριο, αλλά τον Μάρτιο του 1354 συνέβη σεισμός στη Θράκη που οδήγησε και στην καταστροφή του φρουρίου της Καλλίπολης. Οι Οθωμανοί το εκμεταλλεύτηκαν και πέρασαν στη Θράκη και εγκαταστάθηκαν στις περιοχές που άφησαν οι Έλληνες. Το ίδιο έτος, ο Ιωάννης Ε΄ έφυγε από την Τένεδο για την Κωσταντινούπολη και μπήκε στην πόλη αιφνιδιαστικά τον Νοέμβριο του 1354. Ο Ιωάννης Καντακουζηνός παραιτήθηκε από το θρόνο και έγινε μοναχός. Όσον αφορά τον γιό του Ιωάννη Καντακουζηνού, Ματθαίο, εκείνος συνελήφθη από τους Σέρβους των Σερρών, οι οποίοι τον παρέδωσαν στον Ιωάννη Ε΄. Ο Ματθαίος παραιτήθηκε από τα δικαιώματά του στο θρόνο. Ο Καντακουζηνός που κυβερνούσε το δεσποτάτο του Μυστρά, ο Μανουήλ, στην αρχή δέχτηκε επέμβαση του Ιωάννη Ε΄, αλλά ο δεύτερος κατάλαβε ότι δεν μπορούσε να κάνει πολλά και τον άφησε μόνο του να κυβερνάει το δεσποτάτο. Θα πρέπει να σημειωθεί πως η Πελοπόννησος, υπό τη διακυβέρνηση των Καντακουζηνών, εξελίχθηκε οικονομικά.
Τα επόμενα χρόνια, οι Τούρκοι συνέχισαν την επέκταση. Το 1359 έφτασαν έξω από την Κωνσταντινούπολη, το 1362 πήραν την Αδριανούπολη, το 1363 τη Φιλιππούπολη. Το 1365, η Αδριανούπολη έγινε η νέα πρωτεύουσα των Οθωμανών. Προσπαθώντας να αναχαιτίσει την επέκταση των Οθωμανών, ο Ιωάννης προσπάθησε να βρει συμμάχους στη Δύση και στα Βαλκάνια. Προσπάθησε να φέρει με το μέρος του τη χήρα του Ντουσάν και τις ιταλικές πόλεις. Τέλος, ήρθε σε επαφή με τον πάπα Ουρβανό Ε΄ και τον προέτρεψε να κηρύξει Σταυροφορία. Το φθινόπωρο του 1365, συγκροτήθηκε στρατός με αρχηγό τον βασιλιά της Κύπρου, Πέτρο. Οι ιταλικές πόλεις έμειναν εκτός και οι σταυροφόροι έπλευσαν κατά της Αιγύπτου.
Με αυτή την αποτυχία, ο Ιωάννης πήγε ο ίδιος στη Βούδα, την άνοιξη του 1366, για διαπραγματεύσεις με τον βασιλιά Λουδοβίκο της Ουγγαρίας. Ο Λουδοβίκος, με προτροπή του πάπα Ουρβανού, πρότεινε στον Ιωάννη να προσχωρήσει στον Καθολικισμό και οι διαπραγματεύσεις απέτυχαν. Κατά τον Ιούλιο του 1366, ο πάπας Ουρβανός κάλεσε σε Σταυροφορία τους Χριστιανούς, με αρχηγό τον Αμεντέο Στ΄ της Σαβοΐας. Μέσα σε ένα χρόνο, κατέλαβε την Καλλίπολη στις 23 Αυγούστου, επιτέθηκε κατά της Βουλγαρίας και πήρε όλες τις πόλεις του Εύξεινου Πόντου εκτός της Βάρνας.
Το καλοκαίρι του 1369, ο Ιωάννης ξεκίνησε για τη Ρώμη, μετά από αποστολή πρεσβευτών. Τον Οκτώβριο, έφτασε και συναντήθηκε με τον πάπα, με σκοπό να γίνει Καθολικός. Τον Μάρτιο του επόμενου έτους, πήγε στη Βενετία, ώστε να ξεκινήσει το ταξίδι της επιστροφής προς την Κωνσταντινούπολη, αλλά η οικονομική αδυναμία δεν το επέτρεψε. Ο γιος του, Μανουήλ, έπρεπε να πάει στη Βενετία να του δώσει χρήματα. Ο Ιωάννης έφτασε τελικά στην Κωνσταντινούπολη τον Οκτώβριο του 1371.
Μετά από αυτή την ταπείνωση, ακολούθησαν κι άλλες ήττες. Το Βυζάντιο έκλεισε συμμαχία με τους Σέρβους των Σερρών, αλλά ούτε αυτή πήγε καλά. Ο Ιωάννης δεν είχε επιστρέψει ακόμα και ο γιος του Ανδρόνικος δεν έκανε αποφασιστικές κινήσεις κατά των Τούρκων, οι οποίοι έκαναν επιδρομές στα εδάφη του Στεφάνου Ουγκλέση, αρχηγού της περιοχής. Μαζί με τον Βουκάσιν, ο Ουγκλέσης επιτέθηκε κατά των Τούρκων στο Τσερνομιάνο, κοντά στον Έβρο. Η μάχη έληξε με ήττα των Σέρβων στις 26 Σεπτεμβρίου 1371. Μετά τη μάχη, η Σερβία και η Βουλγαρία αναγνώρισαν την κυριαρχία των Οθωμανών στα Βαλκάνια, το ίδιο και ο Ιωάννης Ε΄, αποθαρρυμένος από όλες τις αποτυχίες του. Στα επόμενα χρόνια, ενώ οι Παλαιολόγοι είχαν εσωτερικές έριδες, οι Οθωμανοί συνέχισαν τις κατακτήσεις (Σέρρες, το 1383, Σόφια, το 1385, Ναϊσό το 1386). Το 1387 κατελήφθη η Θεσσαλονίκη μετά από πολιορκία, το 1388 ηττήθηκαν οι Βούλγαροι επαναστάτες και το 1389 οι Σέρβοι στο Κοσσυφοπέδιο. Εν τέλει, ο Ιωάννης Ε΄ πέθανε το 1391.
Επόμενος ήταν ο γιος του, ο Μανουήλ Β΄. Παρά τα χαρίσματά του, ήταν εντελώς αδύναμος μπροστά στους Οθωμανούς. Η βασιλεία του σημαδεύτηκε από αποτυχίες κατά των Τούρκων και εκ μέρους άλλων ηγεμόνων στα Βαλκάνια, όπως του Βλάχου Μιρτσέα, ο οποίος αντιμετώπισε τους Τούρκους στην πεδιάδα του Ρόβινε, στις 17 Μαΐου του 1395. Μετά τη μάχη, οι Οθωμανοί κατέλαβαν την περιοχή της Δοβρουτσάς, νότια του Δούναβη. Συγκροτήθηκε νέος στρατός για Σταυροφορία, αποτελούμενος από Γάλλους, Γερμανούς, Ούγγρους, Βλάχους, Πολωνούς, Βοημούς, Άγγλους, Ιταλούς και Ισπανούς. Όλοι μαζί ήταν 100.000 άντρες. Και αυτή η προσπάθεια απέτυχε, συγκεκριμένα στη Νικόπολη. Παρά τις όποιες μελλοντικές βοηθητικές κινήσεις προς τους Βυζαντινούς, οι Τούρκοι ήταν ασταμάτητοι. Ούτε χρήματα ούτε στρατός θα μπορούσε να σώσει το Βυζάντιο από τη σίγουρη πτώση. Ο Μανουήλ Β΄ έκανε ταξίδια στην Ευρώπη για να ζητήσει βοήθεια, όπως στο Παρίσι και το Λονδίνο το 1399 / 1400 / 1401. Το 1402, ήταν ακόμα στο Παρίσι, όταν άκουσε ότι οι Οθωμανοί είχαν ηττηθεί στην Άγκυρα από τον Ταμερλάνο. Τότε άρχισε και την επιστροφή του για την Κωνσταντινούπολη.
Σε αυτό το σημείο ολοκληρώνεται η αφήγηση των γεγονότων πριν την οριστική άλωση της Κωνσταντινούπολης, η οποία θα μας απασχολήσει στο επόμενο και τελευταίο μέρος.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Ι. Καραγιαννόπουλος (2001), Το Βυζαντινό Κράτος, Θεσσαλονίκη: Εκδόσεις Βάνιας.
- Vasiliev A.A. (2006), Ιστορία της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας 325-1453, Αθήνα: Εκδόσεις Πελεκάνος.
