Της Χρυσάνθης Θανάση,
1959: Δώδεκα έθνη, συμπεριλαμβανομένων των Ηνωμένων Πολιτειών και της Σοβιετικής Ένωσης, υπέγραψαν τη Συνθήκη της Ανταρκτικής, η οποία απαγορεύει τη στρατιωτική δραστηριότητα και τις δοκιμές όπλων σε αυτήν την ήπειρο. Ήταν η πρώτη συμφωνία ελέγχου των όπλων που υπογράφηκε κατά την περίοδο του Ψυχρού Πολέμου.
Από το 1800, μια σειρά από έθνη, συμπεριλαμβανομένης της Μεγάλης Βρετανίας, της Αυστραλίας, της Χιλής και της Νορβηγίας, διεκδίκησαν τμήματα της Ανταρκτικής. Αυτές οι ανταγωνιστικές αξιώσεις οδήγησαν σε διπλωματικές διαμάχες και ένοπλες συγκρούσεις. Το 1948, οι στρατιωτικές δυνάμεις της Αργεντινής πυροβόλησαν τα βρετανικά στρατεύματα σε μια περιοχή που διεκδικούσαν και τα δύο έθνη. Τέτοιου είδους περιστατικά, μαζί με στοιχεία ότι η Σοβιετική Ένωση ενδιαφερόταν περισσότερο για την Ανταρκτική, ώθησαν τις Ηνωμένες Πολιτείες να προτείνουν να γίνει η ήπειρος διαχειριστής των Ηνωμένων Εθνών. Αυτή η ιδέα απορρίφθηκε, όταν κανένα από τα άλλα έθνη με συμφέροντα στην ήπειρο δεν θα συμφωνούσε να εκχωρήσει τις αξιώσεις κυριαρχίας του σε έναν διεθνή οργανισμό.
Μέχρι τη δεκαετία του 1950, ορισμένοι αξιωματούχοι στις Ηνωμένες Πολιτείες άρχισαν να πιέζουν για έναν πιο ενεργό ρόλο των Η.Π.Α. στην Ανταρκτική, πιστεύοντας ότι η ήπειρος μπορεί να έχει στρατιωτικό δυναμικό ως περιοχή για πυρηνικές δοκιμές. Ο Πρόεδρος Dwight D. Eisenhower, ωστόσο, ακολούθησε διαφορετική προσέγγιση. Οι διπλωμάτες των Η.Π.Α., σε συνεργασία με τους σοβιετικούς ομολόγους τους, συνήψαν μια συνθήκη που παραμερίζει την Ανταρκτική ως ζώνη απαλλαγμένη από στρατιωτικούς και ανέβαλε τη διευθέτηση εδαφικών διεκδικήσεων για μελλοντική συζήτηση. Δεν θα μπορούσε να υπάρξει στρατιωτική παρουσία στην ήπειρο και καμία δοκιμή όπλων οποιουδήποτε είδους, συμπεριλαμβανομένων των πυρηνικών όπλων. Ωστόσο, επιτρέπονταν τα επιστημονικά εγχειρήματα και δεν θα απαγορευόταν στους επιστήμονες να ταξιδεύουν σε καμία από τις περιοχές που διεκδικούν διάφορα έθνη. Δεδομένου ότι η συνθήκη δεν παραβίαζε άμεσα ζητήματα εδαφικής κυριαρχίας στην Ανταρκτική, οι υπογράφοντες περιλάμβαναν όλα τα έθνη με εδαφικές διεκδικήσεις στην ήπειρο. Ως εκ τούτου, η συνθήκη σηματοδότησε ένα μικρό, αλλά σημαντικό πρώτο βήμα προς τον έλεγχο των όπλων και την πολιτική συνεργασία Η.Π.Α.-Σοβιετικής Ένωσης.
Από την έναρξη ισχύος της, στις 23 Ιουνίου 1961, η Συνθήκη έχει αναγνωριστεί ως μία από τις πιο επιτυχημένες διεθνείς συμφωνίες. Οι προβληματικές διαφορές σχετικά με εδαφικές διεκδικήσεις έχουν, ουσιαστικά, παραμεριστεί και ως καθεστώς αφοπλισμού ήταν εξαιρετικά επιτυχημένο. Τα μέρη της Συνθήκης παραμένουν σταθερά προσηλωμένα σε ένα σύστημα που εξακολουθεί να είναι αποτελεσματικό για την προστασία των βασικών συμφερόντων τους στην Ανταρκτική.
Από την πρώτη Συμβουλευτική Συνάντηση της Συνθήκης της Ανταρκτικής (ATCM), το 1961, τα μέρη συναντώνται συχνά, τώρα ετησίως, για να συζητήσουν διάφορα θέματα όπως η επιστημονική συνεργασία, τα μέτρα για την προστασία του περιβάλλοντος και τα λειτουργικά ζητήματα και έχουν δεσμευτεί να λαμβάνουν αποφάσεις με συναίνεση. Αυτή η διαδικασία επέτρεψε στη Συνθήκη της Ανταρκτικής να εξελιχθεί σε ένα σύστημα με μια σειρά από στοιχεία που ανταποκρίνονται στις ειδικές ανάγκες διαχείρισης δραστηριοτήτων στην Ανταρκτική, προστατεύοντας, παράλληλα, τα εθνικά συμφέροντα. Ολοκληρώνοντας, αυτό το καθεστώς είναι πλέον γνωστό με τον ευρύτερο τίτλο του «Συστήματος Συνθηκών της Ανταρκτικής», το οποίο λειτουργεί υπό την ομπρέλα του ετήσιου ATCM.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Antarctica made a military free continent, history.com, Διαθέσιμο εδώ
- The Antarctic treaty explained, bas.ac.uk, Διαθέσιμο εδώ
