Της Χαράς Παπαϊωάννου,
Γεωμετρική Εποχή (1100-7ος αιώνας π.Χ.) και Αρχαϊκή Εποχή (700-500 π.Χ.)
Κατά τη γεωμετρική περίοδο και ειδικά τον 8ο αιώνα, τα Ελευσίνια Μυστήρια εορτάζονταν πανελλαδικά. Η πόλη ακολουθεί ανοδικά την πορεία της Αθήνας από το 639 π.Χ., καθώς τότε είχε καταληφθεί από τους Αθηναίους και συνδέεται με διάφορες φιγούρες του αρχαίου κόσμου, όπως τον Ράρο. Ο Ράρος ήταν ήρωας, γιος του Κραναού και πατέρας του Τριπτόλεμου. Κάποιοι υποστήριξαν πως ο Ράρος ήταν ο πατέρας του Κελεού, αν και η επικρατέστερη άποψη είναι πως πατέρας του ήταν ο Ελευσίνος. Από τον Ράρο πήρε το όνομα του το Ράριον Πεδίον που πλέον έχει βυθιστεί. Κάποιοι άλλοι μυθικοί ήρωες έντονα συνυφασμένοι με την Ελευσίνα είναι ο Θριάσιος που από εκείνον πήρε το όνομα του το Θριάσιο Πεδίο, ο Δημοφών – γιος του Κελεού και της Μετάνειρας, του οποίου τροφός ήταν η μητέρα θεά και ο Τριπτόλεμος, αδερφός του Δημοφώντα, στον οποίο η Δήμητρα χάρισε ένα άρμα και μεγάλη ποσότητα σιταριού για να σπέρνει. Η θεά του έμαθε να καλλιεργεί τη γη και έγινε ο πρώτος ιερέας της. Μέχρι πριν κάποιους αιώνες, φημολογείται πως στην Ελευσίνα υπήρχε το αλώνι που αλώνισε το πρώτο σιτάρι της σποράς του.
Η λέξη Ελευσίνα αναφέρεται πρώτη φορά στον ορφικό ύμνο «Δήμητρος θυμίαμα» και πριν πάρει το όνομα αυτό λεγόταν Σαισαρέα. Το όνομα της είχε προέλθει από τη Σαισάρα, τη μικρότερη κόρη του βασιλιά Κελεού. Ο ίδιος μετέπειτα τη μετονόμασε Ελευσίνα, προς τιμήν του πατέρα του, του Ελευσίνου. Η λέξη, ωστόσο, έχει μεταφορική σημασία, καθώς συμβολίζει τον ερχομό της θεάς Δήμητρας ή αλλιώς την ανακάλυψη από τους Ελευσίνιους της τέχνης της καλλιέργειας και την άνθιση. Η πόλη, σύμφωνα με τον Στράβωνα, ιδρύθηκε από τον βασιλιά της Αθήνας Κέκροπα και αργότερα ενώθηκε με την Αθήνα με παρέμβαση του Θησέα. Πιθανόν να κατοικείται ήδη από το 2.000 π.Χ., καθώς βρέθηκαν στις ανασκαφές κάποια πρωτοελλαδικά όστρακα και η κωνική φιάλη που σήμερα φυλάσσεται στο μουσείο της Ελευσίνας, τα οποία καταδεικνύουν την ύπαρξη ζωής στην περιοχή από τότε. Έχει υπάρξει δήμος της Ιπποθοωντίδας φυλής των Αθηνών και παρά το γεγονός ότι τον 7ο αιώνα η «Ιερά Οικία» είχε καταστραφεί, η λατρεία της θεάς συνεχιζόταν κανονικά.
Η εποχή του Περικλή (480-404 π.Χ.): «Χρυσή εποχή»
Η Ελευσίνα, κατά την περίοδο αυτή, υπέφερε με καταστροφές και επιδρομές κυρίως λόγω της ναυμαχίας της Σαλαμίνας. Το ιερό της θεάς καταστράφηκε από τους Πέρσες και ανοικοδομήθηκε με χρηματοδότηση του Κίμωνα το 479 π.Χ., υπό τα σχέδια του Ικτίνου. Τον 3ο αιώνα π.Χ. χτίστηκε το οχυρωματικό τείχος, ένα μέρος του οποίου σώζεται στο βόρειο άκρο της πόλης έως σήμερα. Στην ίδια εποχή ανήκει και το φρούριο στην κορυφή του δυτικού λόφου. Τέλος, ο ξακουστός φράγκικος πύργος, ήταν ένα ακόμα δημιούργημα αυτών των χρόνων και αποτέλεσε λαμπρό σύμβολο της πόλης.
Ρωμαϊκή Εποχή (146 π.Χ.-395 μ.Χ.)
Η λατρεία της Δήμητρας εξαπλώνεται στον Ρωμαϊκό κόσμο. Το ιερό της έχει από τα χρόνια των Ρωμαίων μεγάλη θρησκευτική αξία και διαφυλάχθηκε έως την καταστροφή του το 170 μ.Χ. από τους Κοστοβώκους. Το 124 μ.Χ. μυήθηκε στα Ελευσίνια Μυστήρια ο Αδριανός και ακολούθησε ο Μάρκος Αυρήλιος. Ο Αδριανός κατασκευάζει το Αδριάνειο Υδραγωγείο, που ξεκινούσε από τις πηγές της Φυλής και κατέληγε στο Ιερό της Δήμητρας. Ο ναός της Δήμητρας και της Κόρης καταστράφηκε εκ νέου από τον Αλάριχο το 395 μ.Χ. Ο ίδιος οφείλεται και για την καταστροφή του υδραγωγείου της πόλης.
Ένα βήμα προς το σήμερα… τα σημεία ορόσημα του πρόσφατου παρελθόντος
Από τον 19ο αιώνα η Ελευσίνα έχει μετατραπεί από θρησκευτικό σημείο αναφοράς που υπήρξε κάποτε, σε βιομηχανική ζώνη. Μετά την τουρκική κατοχή, η περιοχή βρέθηκε με 200 έως 250 κατοίκους αρβανίτικης καταγωγής. Το 1860 αρχίζει δειλά μια εκ νέου εξέλιξη της πόλης, καθώς αρχίζουν να χτίζονται σπίτια και έμποροι έρχονται να εγκατασταθούν, δημιουργώντας κάποιες πρώτης μορφής επιχειρήσεις και καταστήματα. Το 1922, η Ελευσίνα ακούει τον απόηχο της Μικρασιατικής Καταστροφής και γίνεται δέκτης εκατοντάδων προσφύγων, με αποτέλεσμα ο πληθυσμός της να πολλαπλασιαστεί. Το 1936 δημιουργείται στρατιωτικό αεροδρόμιο στην πόλη και το ’41 ακολουθεί η γερμανική κατοχή, όπου βλέπουμε το αεροδρόμιο να καταλαμβάνεται από τους εισβολείς. Η πόλη γίνεται επί κατοχής τόπος δράσης αντάρτικων ομάδων με έδρα τους τα Δερβενοχώρια και την Βοιωτία. Μετά τον Β΄ Π.Π. το 1945, ωστόσο, εμπλουτίζεται με άτομα από όλο τον ελλαδικό χώρο και αρχίζει να αυξάνεται πληθυσμιακά.
*Ευχαριστώ την αγαπημένη μου καθηγήτρια Κοντογιάννη Αργυρώ, η οποία μου παρέθεσε υλικό για τους σκοπούς του παρόντος άρθρου.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- 2023 ΕΛΕΥΣΙΣ European Capital of Culture, 2023eleusis.eu, Διαθέσιμο εδώ
- Εφορία Αρχαιοτήτων Δυτικής Αττικής, efada.gr, Διαθέσιμο εδώ
- Δήμος Ελευσίνας, elefsina.gr, Διαθέσιμο εδώ
- Ο αρχαιολογικός χώρος της Ελευσίνας, 20 Μαΐου 2017, iart.gr, Διαθέσιμο εδώ
- Καλλιόπη, Παπαγγελή & Ελένη-Άννα, Χλέπα: Οι Μεταμορφώσεις του Ελευσινιακού Τοπίου. Αρχαιότητες και Σύγχρονη Πόλη, Έκθεση στο Πολιτιστικό Κέντρο Δήμου Ελευσίνας «Λεων. Κανελλόπουλος».
- Καλλιόπη, Παπαγγελή & Όλινκα, Μηλιαρέση-Βαρβιτσιώτη: Ελευσίνα: το βλέμμα του επισκέπτη, Έκθεση στο Πολιτιστικό Κέντρο Δήμου Ελευσίνας «Λεων. Κανελλόπουλος».
- Armande, Delatte (1955), Le Cycéon, breuvage rituel des mystères d’Éleusis, Paris: Belles Lettres.
