Της Μαρίας Σαράφη,
Το σώμα τους μακρόστενο και λείο με εμπρόσθιες και οπίσθιες μυτερές απολήξεις διασχίζει τους μεγάλους υδάτινους όγκους ταχύτατα. Εξέρχονται ανοδικά από το νερό, διατηρώντας σε όλο τους το μήκος τη χαρακτηριστική καμπύλωση, στιγμιαία δίνουν την εντύπωση πως αιωρούνται και έπειτα χάνονται και πάλι στο απέραντο γαλάζιο. Το κεφάλι τους στολισμένο με ένα ζευγάρι μικροσκοπικά μαύρα μάτια και ένα τεράστιο «χαμόγελο».
Τα δελφίνια είναι θαλάσσια θηλαστικά που εντοπίζονται στις περισσότερες θάλασσες και τρέφονται κυρίως με ψάρια και καλαμάρια. Θεωρούνται ζώα με υψηλή ευφυία και έχουν καταστεί δημοφιλή στους ανθρώπους εξαιτίας της παιχνιδιάρικης συμπεριφοράς τους και της φιλικής τους εμφάνισης. Τα τελευταία χρόνια χρησιμοποιούνται σε θεραπεία υποβοηθούμενη από ζώα. Μία θεραπεία τέτοιου είδους χρησιμοποιεί το ζώο ως θεραπευτικό μέσο και στοχεύει κυρίως στη βελτίωση της φυσικής κατάστασης, του ψυχικού κόσμου και της κοινωνικότητας του ανθρώπου. Οποιοδήποτε ζώο χρησιμοποιηθεί θα πρέπει πρώτα να υποβληθεί σε έλεγχο φυσικής συμπεριφοράς, κτηνιατρικό έλεγχο και να εκπαιδευτεί, ώστε να αλληλεπιδρά με τους ασθενείς.
Κατά τη θεραπεία υποβοηθούμενη από δελφίνια, τα άτομα έρχονται σε επαφή με δελφίνια και κολυμπούν μαζί τους. Στις αρχές του 1970, η ανθρωπολόγος Betsy Smith κάνει γνωστή, για πρώτη φορά, στον κόσμο τη θεραπεία με δελφίνια, καθώς παρατηρεί ότι άγρια δελφίνια εμφανίζουν φιλική συμπεριφορά γύρω από ανθρώπους με ψυχική ή σωματική αναπηρία, έναν από τους οποίους αποτελεί και ο αδερφός της. Λίγο αργότερα, το 2019 η οικογένεια του δεκάχρονου Zachary Bode αποφασίζει, έπειτα από αρκετές θεραπείες, να δοκιμάσει θεραπεία με δελφίνια σε ένα πρόγραμμα στις Μπαχάμες, με σκοπό να απαλλάξει το παιδί από τα χρόνια τραύματα που του έχει προκαλέσει ένα αυτοκινητιστικό ατύχημα δύο χρόνια νωρίτερα. Ο Zachary βρίσκεται σε κώμα για αρκετές εβδομάδες μετά το ατύχημα και όταν επανέρχεται, εμφανίζει δυσκολία στην ομιλία, την κίνηση και παρουσιάζει έντονη σύσφιξη των μυών. Κολυμπώντας με τα δελφίνια αρχίζει να χαλαρώνει σωματικά και ψυχικά, να εκφράζει εύθυμα συναισθήματα και να ανταποκρίνεται καλύτερα στη φυσικοθεραπεία.
Περιπτώσεις σαν του Zachary, όπου άτομα με αναπηρίες ή διαταραχές όπως η κατάθλιψη, ο αυτισμός, η δυσλεξία, το σύνδρομο Tourette, κατάφεραν να θεραπευτούν με τη βοήθεια των δελφινιών, έχουν σημειωθεί ανά καιρούς. Όμως, οι απόψεις επί του θέματος διίστανται σχετικά με τον μηχανισμό λειτουργίας της θεραπείας. Από τη μία, υποστηρίζεται ότι η συστηματική επαφή με τα δελφίνια έχει θετική επίδραση στην ομιλία, την κινητικότητα, την ισορροπία, τη μνήμη και την ψυχολογία των ασθενών. Επιταχύνει την επούλωση των τραυμάτων τους επεμβαίνοντας στη λειτουργία του ανοσοποιητικού, επηρεάζει τον καρδιακό παλμό και την αναπνοή, μειώνοντας το άγχος και τον πόνο και έτσι πετυχαίνει ταχύτερη ανάρρωση. Πηγή αυτών των ευνοϊκών αποτελεσμάτων θεωρείται ένας ιδιαίτερα χαρακτηριστικός μηχανισμός του ζώου, ο ηχο-εντοπισμός μέσω υπερήχων.
Παραγωγή υπερήχων
Τα δελφίνια παράγουν ήχο από τους φωνήτες (phonators), μία δομή τοποθετημένη κάτω από τον φυσητήρα (blowhole), η οποία περιβάλλεται από σάκους αέρος (airsacs). Εισπνέοντας, παγιδεύουν αέρα, εισερχόμενο από τον φυσητήρα, στους πνεύμονες. Στη συνέχεια, κλείνοντας τον φυσητήρα ο αέρας των πνευμόνων εγκαθίσταται σε έναν από τους σάκους αέρος κοντά στο ανώτερο τμήμα του κεφαλιού και το μέτωπο διογκώνεται. Μόλις κλείσουν το χείλος του σάκου αέρος (phonic lip) και απελευθερώσουν τον αέρα πίσω στους πνεύμονες, τότε παράγεται ήχος. Ο ήχος διέρχεται από μία δομή πλούσια σε λιπίδια, που βρίσκεται στο μπροστινό μέρος του κεφαλιού του ζώου (melon) και διαδίδεται στο υδάτινο περιβάλλον.
Χρησιμοποιείται κυρίως για τον εντοπισμό άλλων οργανισμών ή αντικειμένων που ενδεχομένως εμποδίζουν την πορεία των δελφινιών. Με τη βοήθεια του ήχου, μπορούν να εντοπίζουν την τροφή τους, να επικοινωνούν μεταξύ τους, να κινούνται σε μεγάλα βάθη όπου το φως είναι ελάχιστο έως και μηδενικό, αλλά και να προσανατολίζονται. Συγκεκριμένα, εκπέμπουν ηχητικά κύματα σε κάποιο σημείο ή στόχο, τα οποία ανακλούν στην επιφάνειά του και επιστρέφουν στην αρχική πηγή. Μέσω των δοντιών τους, των αυτιών τους (auditory bulla) και της δομής melon τα δελφίνια αντιλαμβάνονται τα ανακλώμενα κύματα και τα επεξεργάζονται.
Θεραπευτικές προσεγγίσεις υπερήχων
Αρκετοί επιστήμονες επιχείρησαν να ερμηνεύσουν τη δράση των υπερήχων στο σώμα των ασθενών, προτείνοντας κάποιους μηχανισμούς. Σύμφωνα με τον πιο δημοφιλή μηχανισμό, οι ήχοι των δελφινιών προκαλούν τον σχηματισμό ηλεκτρικών ρευμάτων, τα οποία ενδεχομένως να αλλάζουν την έκφραση των γονιδίων και, κατ’ επέκταση, των πρωτεϊνών που συμμετέχουν στην επούλωση, επιταχύνοντας τη διαδικασία. Στην περίπτωση τραυματισμού των οστών, πιθανόν να ενεργοποιούν την παραγωγή κολλαγόνου και να επάγουν τον πολλαπλασιασμό των οστεοκυττάρων, αποκαθιστώντας, έτσι, τον ιστό.
Όσον αφορά τον εγκέφαλο, θεωρείται πως διεγείρεται από τα ρεύματα αυτά μέσω της επίδρασής τους στα οστά του κρανίου, με αποτέλεσμα να επέρχεται συντονισμός στην ηλεκτρική δραστηριότητα του εγκεφάλου (ανίχνευση μέσω αλλαγών στο εγκεφαλογράφημα). Εξαιτίας του συντονισμού, έχει υποτεθεί ότι ενεργοποιείται το ενδοκρινικό σύστημα, εκκρίνοντας ενδορφίνες και αλλάζοντας τις συγκεντρώσεις των ορμονών. Τα δύο αυτά γεγονότα εμποιούν αναλγησία, βελτιώνουν την ικανότητα εκμάθησης και δίνουν τη δυνατότητα διαμόρφωσης συγκεκριμένης συμπεριφοράς εκ νέου, μέσω μηχανισμών αυτό-επιβράβευσης (σύνδεση ενός ερεθίσματος με θετικό συναίσθημα και αναζήτηση του ίδιου ερεθίσματος).
Από την άλλη, αρκετοί επιστήμονες αμφισβήτησαν την εγκυρότητα κάποιων πειραμάτων που οδήγησαν στα παραπάνω αποτελέσματα, τόσο ως προς τον τρόπο διεξαγωγής τους όσο και ως προς την ποιότητα εξήγησης των συμπερασμάτων. Ιδιαίτερη έμφαση δόθηκε στο ότι η έρευνα θα πρέπει να επικεντρώνεται όχι μόνο στους μηχανισμούς που θα μπορούσαν να βοηθήσουν τον άνθρωπο, αλλά και στις πιθανές επιπτώσεις που θα έχει στο ίδιο το ζώο.
Επομένως, είναι γεγονός ότι η θεραπεία υποβοηθούμενη από ζώα έχει συμβάλλει, μαζί με τις βασικές θεραπείες που ακολουθεί ο ασθενής, στην εξυγίανσή του, αλλά πρέπει πάντα να λαμβάνεται υπόψιν και να εξετάζεται η επίδρασή της στο ζώο. Σημαντικό είναι να επισημανθεί πως η θεραπεία με δελφίνια έχει διαφημιστεί πολύ περισσότερο από όσο έχει μελετηθεί και εφόσον επιβεβαιωθούν τα πλεονεκτήματά της, μόνο τότε θα διαφέρει από τη θεραπεία υποβοηθούμενη από ζώα, εμφανίζοντας στοχευμένη θεραπευτική δράση.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Inside the murky world of dolphin therapy, nationalgeographic.co.uk. Διαθέσιμο εδώ
- Dolphin Assisted Therapy: Evaluation of the Impact in Neuro-Sensory-Motor Functions of Children with Mental Behavioural and Neurodevelopmental Disorders, researchgate.net. Διαθέσιμο εδώ
- Can dolphins heal by ultrasound?, sciencedirect.com. Διαθέσιμο εδώ
- Psychosocial and Neuro-Sensory Effect of Complex Dolphin Assisted Therapy for Children with Psychiatric and Behavioral Disorders, revistaclinicapsicologica.com. Διαθέσιμο εδώ
- Dolphins, Therapy & Autism, Dolphins, researchgate.net. Διαθέσιμο εδώ
