Λάρισα: Το «στολίδι» του κάμπου

Της Ειρήνης Κρίκη,

Η Λάρισα είναι η μεγαλύτερη πόλη της Θεσσαλίας. Βρίσκεται στο κέντρο της Ελλάδας, σε ένα κομβικό σημείο συγκοινωνιών και επικοινωνιών για τη χώρα. Η πόλη διασχίζεται από τον Πηνειό ποταμό, ενώ στη βόρεια και βορειανατολική πλευρά της εκτείνονται ο Όλυμπος και ο Κίσσαβος. Η Λάρισα αποτελεί έναν σημαντικό πόλο έλξης, καθώς διαθέτει πλούσια ιστορική και πολιτιστική κληρονομιά.

Γύρω από το όνομα της πόλης υπάρχουν διάφοροι μύθοι. Σύμφωνα με μία εκδοχή, η νύμφη Λάρισα έπαιζε στα νερά του Πηνειού, ωστόσο γλίστρησε, πνίγηκε και από εκεί πήρε το όνομά της η πόλη. Μια άλλη εκδοχή υποστηρίζει ότι η πόλη χτίστηκε από τον Λάρισο, γιο του Πελασγού. Σύμφωνα με την επικρατέστερη εκδοχή, η λέξη Λάρισα είναι πελασγικής προέλευσης. Σημαίνει βράχος ή ακρόπολη, από όπου προέρχεται και η λέξη λαός.

Η ιστορία της Λάρισας ξεκινά από την αρχαιότητα, καθώς κατοικείται εδώ και 4.000 χρόνια. Διαθέτει πλούσια ιστορία, η οποία περιλαμβάνει όλες τις περιόδους της αρχαιότητας. Κάποιοι προϊστορικοί οικισμοί που ανακαλύφθηκαν απέδειξαν ότι η κατοίκηση στην πόλη ξεκίνησε από τη νεολιθική εποχή (6η χιλιετία). Στα αρχαϊκά χρόνια (7^ος – 4^ος αι. π.Χ.), διαμορφώνεται η ισχυρή πρωτεύουσα της Πελασγιώτιδας, η Λάρισα, πάνω στην ακρόπολη και στις ανατολικές και νότιες υπώρειες. Οι κάτοικοι της Θεσσαλίας, αφού κυριάρχησαν στα προθεσσαλικά Πελασγικά φύλα, διασπάστηκαν σε τέσσερα φυλετικά κράτη, τις λεγόμενες «τετράδες ή μοίρες»: την Πελασγιώτιδα, την Εστιαιώτιδα, τη Θεσσαλιώτιδα και τη Φθιώτιδα.

Κατά τη διάρκεια του 4^ου αι. π.Χ., η Λάρισα και ο Φάρσαλος βρίσκονταν σε έντονη σύγκρουση. Αφορμή για αυτό στάθηκε η επιδίωξη της Λάρισας να διατηρήσει τη δύναμή της και την πρωτοκαθεδρία της στον θεσμό της ταγείας. Νικήτρια από τις συγκρούσεις αναδείχθηκε η Λάρισα, ωστόσο η διαρκής διαμάχη την αποδυνάμωσε σε μεγάλο βαθμό. Το γεγονός αυτό εκμεταλλεύτηκαν οι Μακεδόνες που την κατέκτησαν, όταν ο Φίλιππος Β’ εισέβαλε στη Λάρισα. Αργότερα, όταν οι Ρωμαίοι εισέβαλαν στην περιοχή, την απελευθέρωσαν από τους Μακεδόνες, ενώ την εξουσία ανέλαβε η αντιμακεδονική παράταξη που ευνοούνταν από τους Ρωμαίους κατακτητές. Κάτω από τη δημοκρατική τους διακυβέρνηση, η Λάρισα γνώρισε μια περίοδο ακμής, χωρίς, ωστόσο, να απουσιάζουν και στιγμές παρακμής.

Με την άνοδο του Μεγάλου Κωνσταντίνου στον θρόνο και τη μεταφορά της πρωτεύουσας του κράτους στην Κωνσταντινούπολη, η Θεσσαλία εξακολουθεί να είναι διοικητική επαρχία, η οποία υπάγεται διοικητικά στο Ανατολικό Ιλλυρικό και εκκλησιαστικά στον Πάπα της Ρώμης. Γύρω στα τέλη του 4^ου αι. μ.Χ., η πόλη καταλαμβάνεται και λεηλατείται κατά την επιδρομή των Γότθων του Αλάριχου, ενώ το 482 μ.Χ. οχυρώνεται από τον Αυτοκράτορα Ιουστινιανό και ορίζεται έδρα της επαρχίας. Την ακμάζουσα παλαιοχριστιανική περίοδο διακόπτει, στα τέλη του 6^ου αι., μια μεγάλη περίοδος αναστατώσεων. Τον 10^ο αι. παρατηρούνται και άλλες επιδρομές, με σκοπό την κατάληψη της Θεσσαλίας. Μία από αυτές, του 901 – 902 μ.Χ., σχετίζεται με τους Άραβες. Στη συνέχεια, η Λάρισα μετά από τρία χρόνια πολιορκίας, το 982 μ.Χ, καταλαμβάνεται από τον Βούλγαρο Τσάρο Σαμουήλ. Αργότερα, η Θεσσαλία πέρασε στην κατοχή των Φράγκων, η οποία διήρκησε λιγότερο από είκοσι χρόνια. Όταν το 1204 καταλύθηκε το βυζαντινό κράτος, με το μεγαλύτερο μέρος της βυζαντινής επικράτειας να περνάει στα χέρια των Λατίνων Ιπποτών της Δ΄ Σταυροφορίας, η Θεσσαλία δόθηκε στον Βασιλέα της Θεσσαλονίκης Βονιφάτιο του Μομφερρά, χωρίς καμία αντίσταση.

Η διείσδυση των Οθωμανών στη Θεσσαλία άρχισε το 1392-1393, όταν με επικεφαλής τον Εβρενό Μπέη νίκησαν τις ελληνικές δυνάμεις στα Τέμπη και κατέλαβαν τη Λάρισα και τα Φάρσαλα. Τα επόμενα χρόνια, οι Έλληνες ανέπτυξαν εστίες αντίστασης στα ορεινά, όμως, το 1423, η πόλη κατακτήθηκε ολοκληρωτικά από τους Τούρκους. Γύρω στο 1454-1455, η Λάρισα είχε μετατραπεί ξεκάθαρα σε οθωμανική πόλη. Πλέον, η πόλη ονομάζεται Γενί Σεχίρ (νέα πόλη). Σημαντικό στοιχείο της οθωμανικής περιόδου είναι η διαρκής προσπάθεια επί δεκαπέντε χρόνια των κατοίκων για ανοικοδόμηση του ναού του Αγίου Αχιλλείου, μετά την πυρπόληση και κατεδάφισή του από φανατικούς Μουσουλμάνους (12 Ιουλίου 1769). Έπειτα από πολλά χρόνια αγώνα και προσπάθειας, ξαναχτίστηκε το 1794. Αξίζει να σημειώσουμε ότι η εξέγερση του 1877-1878 ήταν η ευρύτερη από όσες είχαν προηγηθεί στη Θεσσαλία. Στις 31 Αυγούστου 1881, η Λάρισα υποδέχθηκε θριαμβευτικά τον ελληνικό στρατό.

Το Α΄ αρχαίο θέατρο αποτελεί ένα από τα σπουδαιότερα μνημεία της πόλης. Οικοδομήθηκε στο α’ μισό του 3^ου αι. π.Χ., στα χρόνια του Βασιλιά της Μακεδονίας Αντιγόνου Γονατά. Η θέση της πόλης επηρέασε σημαντικά το σημείο κατασκευής του, στις νότιες υπώρειες του λόφου Φρουρίου. Στο αρχαίο θέατρο πραγματοποιούνταν θεατρικές και μουσικές παραστάσεις, καθώς και πολιτικές δραστηριότητες που σχετίζονταν με τη διοίκηση του κοινού των Θεσσαλών. Το αρχαίο θέατρο διαθέτει τρία βασικά στοιχεία, το κοίλο, την ορχήστρα και τη σκηνή. Το κυρίως θέατρο διαθέτει έντεκα κερκίδες, με είκοσι πέντε σειρές μαρμάρινων εδωλίων η καθεμία, από τις οποίες η πρώτη ανήκε στη σειρά των προεδρίων (θέσεις επισήμων). Σήμερα, σώζονται είκοσι μία σειρές εδωλίων. Στο μέσο της επιφάνειάς τους, το βάθυσμα είναι ρηχό, κάτι το οποίο βοηθούσε να οριστεί ο χώρος που θα πατούσαν τα πόδια τους οι θεατές των υπερκείμενων σειρών. Αξίζει να σημειωθεί ότι, σύμφωνα με επιγραφές, κοντά στο αρχαίο θέατρο υπήρχε το ιερό του Διονύσου.

Εκτός από το Α’ αρχαίο θέατρο, αξίζει να επισκεφθούμε το Β’ αρχαίο θέατρο, το οποίο χρησιμοποιήθηκε στη ρωμαϊκή περίοδο, τη βασιλική του Αγίου Αχιλλείου, η οποία περιλαμβάνει δύο πολυτελείς καμαροσκεπείς τάφους, καθώς και τον ναό του Αγίου Αχιλλείου, του πολιούχου της πόλης. Ακόμα, εντυπωσιακά αξιοθέατα, τα οποία προσθέτουν μια μοναδική πινελιά στην εικόνα της Λάρισας, είναι το Μπεζεστένι (αγορά υφασμάτων κατά την περίοδο της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας), ο Μύλος του Παππά, το Γενί Τζαμί (μουσουλμανικό τέμενος του 19^ου αιώνα) και το μνημείο του Ιπποκράτη, του πατέρα της Ιατρικής, ο οποίος έζησε τα τελευταία χρόνια της ζωής του στη Λάρισα και πέθανε εκεί. Τέλος, η Λάρισα διαθέτει αξιόλογα μουσεία, όπως το Διαχρονικό και το Λαογραφικό, τα οποία προσφέρουν πολύτιμες πληροφορίες τόσο για την Ιστορία της πόλης όσο και για τη ζωή των κατοίκων της.

Η Λάρισα διαθέτει ένα πλούσιο πολιτισμικό υπόβαθρο, με ενδιαφέρουσες και μυστηριώδεις πτυχές. Τα αρχαία μνημεία, οι βόλτες στους δρόμους της πόλης, οι παραδοσιακές συνταγές που μπορούν να γευτούν οι επισκέπτες, καθώς και η εμπορική της αγορά, καθιστούν τη Λάρισα έναν ιδανικό προορισμό για οποιαδήποτε εποχή του χρόνου.

ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ

• Λάρισα, visitgreece.gr, διαθέσιμο εδώ
• Δήμος Λάρισας, larissa-dimos.gr, διαθέσιμο εδώ
• Ιστορία Λάρισας, gtp.gr, διαθέσιμο εδώ