Της Γεωργίας Παγιαβλά,
Τα φαινόµενα βίας µεταξύ ανηλίκων είναι σε έξαρση (Λιακόγκονας, 2022). Στην Ελλάδα, μόνο τον περασμένο Σεπτέμβριο συνελήφθησαν συνολικά 1.353 ανήλικοι για διάφορα αδικήματα, ενώ συνολικά σχηματίστηκαν 1.201 δικογραφίες για ισάριθμες υποθέσεις (Παναγιωτίδης, 2023). Στην κορυφή των αδικημάτων βρίσκονται οι κλοπές και οι ληστείες, τα λεγόμενα εγκλήματα κατά ιδιοκτησίας (292 συλλήψεις), ακολουθούν οι παραβάσεις του Κ.Ο.Κ. (242), ενώ στην τρίτη θέση βρίσκονται οι σωματικές βλάβες (86) (Athens News, 2023). Ο τρόπος που προσεγγίζεται η βία των ανηλίκων χαρακτηρίζεται από συμβατικές απόψεις, που συχνά υπεραπλουστεύουν το πολύπλοκο πλέγμα των παραγόντων που συμβάλλουν στην επιθετικότητα της νεολαίας, προσφέροντας βολικούς αποδιοπομπαίους τράγους («γκανγκστερικη» rap) και μυωπικές εξηγήσεις (ατομικιστικές εξηγήσεις).
Η μελέτη ορόσημο του Robins (1966) υπογράμμισε τη συσχέτιση μεταξύ της παιδικής συμπεριφοράς και των μετέπειτα αντικοινωνικών αποτελεσμάτων. Η μελέτη αναγνώρισε την αντικοινωνική συμπεριφορά της παιδικής ηλικίας ως ισχυρό προγνωστικό παράγοντα για θέματα ενηλίκων, όπως ο αλκοολισμός, το διαζύγιο και η φυλάκιση. Περίπου το 30% των παιδιών με προβλήματα συμπεριφοράς παρατηρήθηκε να μεταπίπτουν σε αντικοινωνικούς ενήλικες, δημιουργώντας μια αφήγηση συνέχειας των προβλημάτων συμπεριφοράς σε όλη τη διάρκεια της ζωής. Οι διαταραχές συμπεριφοράς, που ορίζονται ως παραβάσεις των κοινωνικών κανόνων σε παιδιά και εφήβους, περιλαμβάνουν συμπεριφορές όπως συγκρούσεις με πρόσωπα εξουσίας, ανυπακοή, ψέματα, κλοπή, βανδαλισμό και παραβατικότητα. Η παραπάνω μελέτη σημείωσε, επίσης, μια ανησυχητική τάση σε μια υποομάδα παιδιών που στερούνται ενσυναίσθησης, ζεστασιάς και επιδεικνύουν ρηχά συναισθήματα. Αυτοί οι έφηβοι παρουσίαζαν μεγάλη πιθανότητα να εξελιχθούν σε αντικοινωνικούς ενήλικες με ασταθή πορεία ζωής, ακαδημαϊκές αποτυχίες, κατάχρηση ουσιών και, σε σοβαρές περιπτώσεις, εμπλοκή σε εγκληματικές δραστηριότητες ή να τρέφουν αυτοκτονικές σκέψεις.
Μια ακόμα συμβατική άποψη επικεντρώνεται στην επίδραση της «γκανγκστερικής» rap μουσικής. Η βασική ιδέα είναι ότι οι στίχοι μπορούν να συμβάλλουν στη διαμόρφωση στάσεων, συμπεριφορών και προτύπων μεταξύ των νεαρών ατόμων (Μεϊμαράκης, 2021). Επίσης, οι ίδιοι κίνδυνοι που συνδέονται με τα ναρκωτικά, το διαδίκτυο και τις υποκουλτούρες ισχύουν και για την trap μουσική. Όμως και σε αυτήν τη περίπτωση, τονίζεται μια ατομικιστική εξήγηση, η «εσωτερίκευση», δηλαδή η επεξεργασία του μηνύματος από το υποκείμενο και η αντίδρασή του σε αυτό. Όπως αναφέρει στην Καθημερινή η κ. Βάσω Αρτινοπούλου, οι ανήλικοι που είναι ευάλωτοι και συχνά περιθωριοποιημένοι από την κοινωνία ερμηνεύουν εσωτερικά τα μηνύματα και το περιεχόμενο υπό το πρίσμα των προσωπικών τους εμπειριών, στάσεων και αντιλήψεων, γεγονός που μπορεί να οδηγήσει σε ταυτίσεις και, ενδεχομένως, σε αντικοινωνική συμπεριφορά (Μάγρα, 2022).
Τέλος, γίνεται πολύ συχνά αναφορά στην «κανονικοποίηση» της βίας μέσα από τα Μ.Μ.Ε., με τη μαζική και χωρίς όριο διάχυση λεπτομερειών για βίαια εγκλήματα και τις ταινίες με τις σκηνές βίας (Καθημερινή, 2023), καθώς, επίσης, και στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης –ιδιαίτερα το TikTok– όπου είναι η πιο ισχυρή πηγή εικόνων, προτύπων και στερεοτύπων που μπορούν να παροτρύνουν έναν έφηβο να προσφύγει στο έγκλημα (Πρώτο Θέμα, 2023).
Αυτή η αναγωγική προσέγγιση υπεραπλουστεύει ένα πολύπλευρο ζήτημα, απορρίπτοντας την περίπλοκη αλληλεπίδραση των κοινωνικών, οικονομικών και ψυχολογικών δυνάμεων. Αντί να αποδεχόμαστε παθητικά την κυρίαρχη αφήγηση, σε αυτό το άρθρο προτρέπεται να τη θέσουμε υπό αμφισβήτηση, ώστε να προσανατολιστούμε σε μια πιο βαθιά κατανόηση –μια κατανόηση που αναγνωρίζει την επιρροή ευρύτερων συστημικών παραγόντων στη συμπεριφορά των εφήβων.
Όταν η rock εποχή τελείωσε, το hip-hop αναδύθηκε ως μια ισχυρή δύναμη που διαμορφώθηκε από μια προ-ενσωματωμένη νοοτροπία, δηλαδή τη προληπτική μορφοποίηση και διαμόρφωση των επιθυμιών, των φιλοδοξιών και των ελπίδων από την καπιταλιστική κουλτούρα (Φίσερ, 2015). Ωστόσο, η αρχικά ελπιδοφόρος αντίληψη, ότι η νεανική κουλτούρα θα μπορούσε να επιφέρει αλλαγές, έδωσε τη θέση της σε μια σκληρή και αναγωγική «πραγματικότητα» μέσα στο hip-hop. Η ανάλυση του Simon Reynolds, το 1996, ορίζει το «πραγματικό» στο hip-hop με διπλή έννοια. Πρώτον, σημαίνει μουσική που διατηρεί την ακεραιότητά της, αντιστεκόμενη στην εμπορευματοποίηση και την ωραιοποίηση του μηνύματός της. Δεύτερον, το «πραγματικό» αντιπροσωπεύει μια αντανάκλαση της σκληρής πραγματικότητας του ύστερου καπιταλισμού, που περιλαμβάνει την οικονομική ανασφάλεια, τον συστημικό ρατσισμό και την αυξημένη αστυνομική επιτήρηση. Αυτή η εκδοχή του «πραγματικού» συνδέεται με την κατάρρευση των κοινωνικών δομών, όπου τα εταιρικά κέρδη δεν μεταφράζονται σε βελτιωμένες συνθήκες εργασίας, αλλά μάλλον συμβάλλουν στην αστάθεια και την ανασφάλεια του εργατικού δυναμικού.
Ο Φίσερ (2015) υποστηρίζει ότι η αρχική παρουσίαση μιας ασύμβατης πραγματικότητας από το hip-hop απορροφήθηκε, τελικά, από την εκδοχή του ύστερου καπιταλισμού, που βασίζεται στην οικονομική επισφάλεια. H «γκανγκστερική» rap ούτε απλώς αντανακλά προϋπάρχουσες κοινωνικές συνθήκες, ούτε είναι απλώς η αιτία αυτών των συνθηκών, όπως υποστηρίζει η κυρίαρχη αφήγηση. Μάλλον, είναι το κύκλωμα όπου το hip-hop και το ύστερο καπιταλιστικό κοινωνικό πεδίο αλληλοτρέφονται, αποτελώντας ένα από τα μέσα με τα οποία ο καπιταλιστικός ρεαλισμός μεταμορφώνεται σε ένα είδος αντιμυθικού μύθου. Η «γκανγκστερική» rap, μαζί με τις γκανγκστερικές ταινίες, απογυμνώνουν τις συναισθηματικές ψευδαισθήσεις για να αποκαλύψουν έναν «χομπεσιανό» πόλεμο, ένα βάναυσο σύστημα εκμετάλλευσης και μια γενεσιουργό εγκληματικότητα. Το “Getting real” στη «γκανγκστερική» rap σημαίνει την αντιμετώπιση ενός κόσμου που χαρακτηρίζεται από έντονο ανταγωνισμό, νικητές και ηττημένους, ενισχύοντας την αφήγηση ότι, σε αυτό το κοινωνικοοικονομικό τοπίο, τα περισσότερα άτομα είναι προορισμένα να είναι ηττημένα.
Με άλλα λόγια, η «γκανγκστερική» rap είναι μια εμπορεύσιμη αναπαράσταση της σκληρής πραγματικότητας του ύστερου καπιταλισμού. Η εξέταση των στίχων της rap, υπό το πρίσμα πρόσφατων εθνογραφικών εργασιών, τεκμηριώνει ότι αποτελούν ξεκάθαρα μέρος του καπιταλισμού. Παρόλο που οι δραστηριότητες που φέρνουν στο φως παραμένουν παράνομες στο βαθμό που βρίσκονται κάτω από το ραντάρ και δεν αναφέρονται, η εσωτερική τους λειτουργία και το επιχειρηματικό πνεύμα που τις κινεί είναι άκρως καπιταλιστικής φύσης (Diallo, 2015).
Η βίαιη «πραγματικότητα» στη «γκανγκστερική» rap μπορεί να εμπνεύσει μια ριζοσπαστική αφήγηση της βίας των ανηλίκων, όπου οι ρίζες της νεανικής επιθετικότητας εκτείνονται πέρα από τα ατομικά χαρακτηριστικά, υποδεικνύοντας την κεντρική θέση που κατέχουν οι οικονομικές δομές. Η εφηβική βία, μέσα από μια ριζοσπαστική οπτική, μπορεί να ερμηνευθεί ως η αναπαράσταση βαθιών οικονομικών ζητημάτων που εδραιώνονται στο καπιταλιστικό σύστημα. Τα νεαρά άτομα που μεγαλώνουν σε οικονομικά μειονεκτικά περιβάλλοντα αντιμετωπίζουν συχνά περιορισμένη πρόσβαση σε ποιοτική εκπαίδευση, υγειονομική περίθαλψη και προοπτικές απασχόλησης. Η επιδίωξη της επιτυχίας και της κοινωνικής κινητικότητας σε ένα τέτοιο σύστημα μπορεί να ενισχύσει την πίεση στους εφήβους, επηρεάζοντας τις συμπεριφορές και τις επιλογές τους. Η συνακόλουθη απογοήτευση και το αίσθημα αδικίας μπορεί να οδηγήσει σε εκδήλωση επιθετικής συμπεριφοράς ή σε εμπλοκή σε παράνομες δραστηριότητες. Η αναγνώριση της πολύπλευρης φύσης αυτών των συνδέσεων είναι ζωτικής σημασίας για τον μετασχηματισμό των υποκείμενων οικονομικών ζητημάτων που τροφοδοτούν τη βία των ανηλίκων.
ΕΝΕΙΚΤΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ
- Σε έξαρση η βία ανηλίκων – Μόνο τον Σεπτέμβριο καταγράφηκαν 1.353 συλλήψεις, athensvoice.gr, διαθέσιμο εδώ
- “Every day I’m hustlin’”: Rap music as street capitalism, focaalblog.com, διαθέσιμο εδώ
- Βία ανηλίκων, συναγερμός τώρα!, kathimerini.gr, διαθέσιμο εδώ
- Συμμορίες εν δράσει: Έξαρση της βίας μεταξύ ανηλίκων σε Ελλάδα και Ευρώπη ― Θλιβερά στοιχεία, ertnews.gr, διαθέσιμο εδώ
- Εγκώμια στη βία, «έτσι, για πλάκα», kathimerini.gr, διαθέσιμο εδώ
- Όταν η μουσική κουλτούρα παρακινεί ανηλίκους στο έγκλημα, newsbreak.gr, διαθέσιμο εδώ
- Παραβατικότητα ανηλίκων: Δραματικά τα στοιχεία – 1.353 συλλήψεις μόνο τον Σεπτέμβριο, news247.gr, διαθέσιμο εδώ
- Συμμορίες ανηλίκων: Η γενιά του TikTok εκπαιδεύεται στη βία, protothema.gr, διαθέσιμο εδώ
- Robins, L. N. (1966). Deviant children grown up, a sociological and psychiatric study of sociopathic personality
- Φίσερ Μ., Καπιταλιστικός ρεαλισμός: Υπάρχει άραγε εναλλακτική;, Futura, 2015
